Βασίλης Βασιλικός: Τα πρωτόγονα δάκρυα

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Βασιλικός απέδωσε στα ελληνικά —με τη βοήθεια δίγλωσσης αγγλικής μετάφρασης της Θείας Κωμωδίας— δύο εκτενή δαντικά χωρία του Καθαρτηρίου: μετέφρασε 47 στίχους από το 25ο άσμα του, και ισάριθμους από το 31ο. Στη μετάφραση του πρώτου χωρίου προχώρησε αφορμώμενος από τη διαπίστωσή του ότι «Με τον Δάντη σχεδόν πιστεύω πως υπάρχει ψυχή», ενώ το δεύτερο το μετέφρασε στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει κάποιους δαντικούς συμβολισμούς: «Στο τέλος της XXXI ωδής, μας εξηγεί (ο μεταφραστής και σχολιαστής) πως πρόκειται για την Εκκλησία. Αλλά εγώ νομίζω πως ο Δάντης θα είχε άλλα πράγματα στο νου του, πολύ πιο καθημερινά».

Η πρόσληψη του δαντικού κειμένου από τον Βασιλικό γίνεται σε δύο περιόδους που χωρίζονται μεταξύ τους από τη χρονική στιγμή του θανάτου της πρώτης συζύγου του. Πριν από το τραγικό γεγονός η Θεία Κωμωδία αποτελούσε για αυτόν ένα ενδιαφέρον και ευχάριστο ανάγνωσμα, ένα μέσο εκμάθησης της ιταλικής γλώσσας και ικανοποίησης των φιλολογικών του ερεθισμάτων. Μετά όμως το κείμενο λειτούργησε σε πολλαπλά επίπεδα, εκδιπλώνοντας όλες τις επικοινωνιακές δυνατότητες ανάμεσα στους δύο δημιουργούς.

Ο Βασιλικός θα αισθανθεί τότε ότι εγκλωβίζεται στην Κόλαση: «Ακόμα δεν μπορώ να τελειώσω την Κόλαση του Δάντη. Ούτε να βγω απ’ τη δική μου. Μακαρισμένος αυτός που τόγραψε, γιατί μπόρεσε να πει όσα εδώ εγώ ψελλίζω». Ωστόσο —αναλογιζόμενος τη μεταφυσική συνάντηση του Δάντη με τη Βεατρίκη—, θα νιώσει να αναθάλλει μέσα του η ελπίδα της μεταθανάτιας συνάντησης: «Επιτέλους. Τα δάκρυα λυτρωτικά ήρθαν να μ’ ανακουφίσουν, ανάμεσα σε δυο ξυπνήματα χωρίς χάπια και δυο τσάγια χωρίς φίλτρο. Μεσολάβησε ο Δάντης στο σημείο που ο Βιργίλιος τον αφήνει, γιατί σε λίγο του υπόσχεται πως θα συναντήσει τη Βεατρίκη (στον Παράδεισο). Όπως είχα ήδη διαβάσει τον Παράδεισο, ήξερα τι θα βρει εκεί, ενώ ο ίδιος ακόμα δεν το ξέρει. Κι ανάβλυσαν έτσι, από πηγές καθαρές, τα πρωτόγονα δάκρυα, όπως τις πρώτες μέρες του χαμού σου, όταν ξυπνώντας δεν μπορούσα να παραδεχτώ πως δεν είσαι δίπλα μου».

Και έτσι θα καταλήξει στην αποδοχή του τριμερούς δαντικού κόσμου, που το τέλος κάθε μέρους του σηματοδοτεί και την αρχή του επόμενου: «Κόσμος, υπόκοσμος, υπέρκοσμος συνθέτουν τα τρία στάδια της Θείας Κωμωδίας αλλά και της Ανθρώπινης. Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος. Υπάρχει ένα Επέκεινα, που περιμένει να μας ανταμείψει για όσα υποφέρουμε εδώ στη γη. Σίγουρα υπάρχει, αλλιώς δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει το σύστημα, δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει το σύμπαν. Αλίμονο αν το όποιο τέλος δεν είχε μιαν άλλη αρχή».

*Απόσπασμα από το βιβλίο του Γεράσιμου Ζώρα «Η Ιταλία του Βασίλη Βασιλικού» (εκδόσεις «Ηλίας Ι. Μπαρτζουλιάνος», α’ έκδοση 2009, σελ. 104-107).

Ο Βασίλης Βασιλικός συνδέθηκε στενά με την Ιταλία και τη Ρώμη, όπου είχε εγκατασταθεί μάλιστα επί μία ολόκληρη δεκαπενταετία (1972-1987). Η σχέση αυτή εξετάζεται στο προαναφερθέν βιβλίο του Ζώρα.

Ο Γεράσιμος Ζώρας

Ο συγγραφέας Γεράσιμος Ζώρας είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ (Φιλοσοφική Σχολή).