Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι δυτικές ελληνικές διάλεκτοι – Η δωρική ομάδα (Μέρος Α’)

Οι λεγόμενες δυτικές ελληνικές διάλεκτοι περιλαμβάνουν –σύμφωνα με την κρατούσα διάκριση της εποχής μας, που δε θεωρείται πάντως από όλους τους μελετητές εύστοχη– δύο διαφορετικές υποομάδες, την καθαυτό δωρική και τη βορειοδυτική ελληνική. Οι δύο αυτοί κλάδοι χρησιμοποιούνταν σε μια τεράστια γεωγραφική έκταση: από την Ήπειρο και τη δυτική Ελλάδα (Ακαρνανία, Αιτωλία, Φωκίδα, Λοκρίδα, Δωρίδα) έως την Πελοπόννησο (πλην Αρκαδίας), την Κρήτη και το νότιο Αιγαίο (Ρόδο και λοιπά Δωδεκάνησα, Θήρα, Μήλο). Διαλέκτους της δυτικής ελληνικής μιλούσαν στους τόπους όπου βρίσκονταν σημαντικότατα ιερά – θρησκευτικά κέντρα (Δωδώνης, Δελφών, Ολυμπίας) και διεξάγονταν πανελλήνιοι αγώνες που συνδυάζονταν με εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν των θεών (οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα Ίσθμια, τα Νέμεα και τα Πύθια).

Βασικό γνώρισμα των διαλέκτων της αποκαλούμενης δυτικής –ή και δωρικής– ομάδας, που σε γενικές γραμμές διακρίνεται για τον αρκετά συντηρητικό χαρακτήρα της, είναι η εντυπωσιακή ομοιομορφία τους. Ο ενιαίος αυτός χαρακτήρας των δυτικών ελληνικών διαλέκτων, καθώς και η κατανομή τους σε ένα συνεχόμενο γεωγραφικό χώρο, φανερώνουν με πειστικό τρόπο ότι η αρχική εξάπλωσή τους και η επακολουθήσασα διάσπασή τους πραγματοποιήθηκαν μάλλον όψιμα, στον 11ο-10ο αιώνα π.Χ.

Οι εξελίξεις αυτές συναρτώνται άμεσα με την περίφημη «κάθοδο των Δωριέων», η οποία εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αντιλεγόμενο. Την παλαιότερη κυρίαρχη αντίληψη για εισβολή και βίαιη κατάκτηση εδαφών από πλευράς των Δωριέων μετά τον Τρωικό Πόλεμο και την πτώση των μυκηναϊκών βασιλείων διαδέχτηκε η αμφισβήτηση της δωρικής καθόδου ως ιστορικού γεγονότος (όλες οι δωρικές διάλεκτοι θεωρήθηκαν συνέχεια της «ειδικής» μυκηναϊκής, μιας «κατώτερης» εκδοχής της μυκηναϊκής, που ταυτίζεται με την πρωτοδωρική). Στον αντίποδα της ριζοσπαστικής –και ευρέως αμφισβητούμενης– αυτής άποψης, ότι η «εισβολή των Δωριέων» δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα φανταστικό γεγονός, βρίσκονται όσοι επιμένουν να θεωρούν ως μόνη πειστική εξήγηση των ιστορικών δεδομένων τη μετανάστευση Δωριέων από τη βορειοδυτική Ελλάδα, με τη μορφή όμως μιας σταδιακής, σχετικά ειρηνικής μετακίνησης πληθυσμών από μια πυκνοκατοικημένη και καθυστερημένη περιοχή που βρισκόταν στις παρυφές του καταρρεύσαντος μυκηναϊκού κόσμου.

Οι διάλεκτοι της δυτικής ομάδας (καθαυτό δωρικές και βορειοδυτικές) εξαπλώθηκαν περαιτέρω την περίοδο του δεύτερου ελληνικού αποικισμού, που άρχισε περί τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. Τότε έλαβαν χώρα πολλές αποικιακές μετακινήσεις με προορισμό περιοχές του ελλαδικού χώρου, τη Μεγάλη Ελλάδα, την Προποντίδα και τη Μαύρη Θάλασσα, καθώς και την ακτογραμμή της Λιβύης.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι Κορίνθιοι ίδρυσαν την Ποτίδαια, στη χερσόνησο της Χαλκιδικής, και δημιούργησαν εγκαταστάσεις κατά μήκος του εμπορικού δρόμου που συνέδεε τον Κορινθιακό κόλπο με την Ιταλία (Αμβρακία, Οινιάδες, Λευκάδα, Απολλωνία). Στη Μεγάλη Ελλάδα ιδρύθηκαν πολυάριθμες αποικίες από τους Αχαιούς (μεταξύ αυτών, η Σύβαρις, ο Κρότων και το Μεταπόντιον), ο Τάρας από τους Σπαρτιάτες και οι Επιζεφύριοι Λοκροί από τους Λοκρούς της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στη Σικελία, στο νότιο – νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού, οι Κορίνθιοι ίδρυσαν τις ξακουστές Συρακούσες, οι Κρήτες και οι Ρόδιοι –από κοινού– τη Γέλα και εν συνεχεία τον Ακράγαντα, οι δε Μεγαρείς τα Υβλαία Μέγαρα και ακολούθως τον Σελινούντα. Σημαντικές μεγαρικές αποικίες δημιουργήθηκαν επίσης στην Προποντίδα (Βυζάντιον, Χαλκηδών) και στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας (Ηράκλεια Ποντική, Μεσημβρία, Χερσόνησος). Τέλος, στη λιβυκή ακτή ιδρύθηκε από Θηραίους η Κυρήνη.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η περίφημη «κάθοδος των Δωριέων», η οποία εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αντιλεγόμενο.