Κόρη του Ηφαίστου – Γιατί η Ισλανδία είναι γη φωτιάς και λάβας

Πίδακες λάβας εκτοξεύονται σε ύψος 30 μέτρων από μια γιγάντια ρωγμή στη χερσόνησο Ρέικιανες στην Ισλανδία, ανησυχητικά κοντά στο κάποτε ήσυχο ψαροχώρι του Γκρίνταβικ.

Οι Ισλανδοί περίμεναν την έκρηξη της 18^ης Δεκεμβρίου εδώ και εβδομάδες, έπειτα από σμήνη χιλιάδων μικρών σεισμών που συνεχίζονταν από τα τέλη Οκτωβρίου.

Σύμφωνα με τους γεωλόγους της Ισλανδικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, μάγμα υπό πίεση γέμισε τη ρωγμή και προκάλεσε ανύψωση του εδάφους σε κάποια σημεία και καταβύθιση σε άλλα.

Αν το χάσμα συνεχίσει να επεκτείνεται προς τα νότια, η λάβα θα μπορούσε να καταπιεί το χωριό του Γκρίνταβικ, αν και οι 3.500 κάτοικοι έχουν απομακρυνθεί προληπτικά.

Η λάβα θα μπορούσε να κινηθεί και προς τα βόρεια, όπου βρίσκεται το εργοστάσιο γεωθερμίας που τροφοδοτεί με ρεύμα μεγάλο μέρος της Ισλανδίας. Τείχος που χτίστηκε εσπευσμένα γύρω από την εγκατάσταση ίσως ανακόψει την πορεία της.

Υπάρχουν δύο λόγοι που η Ισλανδία αποκαλείται «γη της φωτιάς και του πάγου», εξηγεί στο The Conversation η γεωλόγος Τζέιμι Τόρο του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνια.

Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με τις λιθοσφαιρικές πλάκες του γήινου φλοιού, ο δεύτερος με τον γιγάντιο θάλαμο μάγματος πάνω στον οποίο πιστεύεται ότι βρίσκεται το νησί της Ισλανδίας.

Πτήση πάνω από την κόλαση της λάβας έξω από το Γκρίνταβικ (Reuters)

Τεκτονικό σύνορο

Πολλά ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο βρίσκονται στα σημεία επαφής των τεκτονικών πλακών, των γιγάντιων πλακών στις οποίες είναι χωρισμένο το εξωτερικό στρώμα της Γης.

Πολλά ηφαίστεια, όπως αυτά στη λεγόμενη Ζώνη της Φωτιάς γύρω από τον Ειρηνικό, βρίσκονται στις λεγόμενες ζώνες υποβύθισης, εκεί όπου μια τεκτονική πλάκα συγκρούεται με μια άλλη και βυθίζεται κάτω της.

Πρόκειται συνήθως για στρωματοηφαίστεια με το γνώριμο κωνικό σχήμα, τα οποία τείνουν να προκαλούν μεγάλες, καταστροφικές εκρήξεις λόγω της μεγάλης ποσότητας αερίου που περιέχει η λάβα τους. Η απότομη διαστολή του αερίου μπορεί να στείλει τέφρα στην ατμόσφαιρα με την ισχύ πυρηνικού όπλου.

Ποτάμια λάβας έχουν καλύψει αποστάσεις χιλιομέτρων (Reuters)

Τα ηφαίστεια της Ισλανδίας ανήκουν σε μια δεύτερη, πιο ήσυχη κατηγορία ηφαιστείων, τα οποία σχηματίζονται σε ζώνες όπου δύο τεκτονικές πλάκες απομακρύνονται η μία από την άλλη.

Η Μεσοωκεάνια Ράχη του Ατλαντικού, η οποία χωρίζει την ευρασιατική τεκτονική πλάκα από βορειοαμερικανική, περνά από τη μέση της Ισλανδίας και τη χωρίζει στη μέση.

Υπάρχει μάλιστα ένα μέρος, το Εθνικό Πάρκο του Θίνκβετλιρ, όπου μπορεί κανείς να διασχίσει ένα ρήγμα και να περάσει κυριολεκτικά από τη μια πλάκα στην άλλη.

Καθώς οι πλάκες απομακρύνονται, μάγμα ανεβαίνει από τα βάθη για να κλείσει το κενό, μια κίνηση που προκαλεί σεισμούς, ενίοτε και την εκροή λάβας στην επιφάνεια. Είναι μια αργή αλλά συνεχής διαδικασία, λόγω της οποίας ο Ατλαντικός γίνεται όλο και πλατύτερος.

το Εθνικό Πάρκο του Θίνκβετλιρ μπορεί κανείς να περπατήσει ανάμεσα στις τεκτονικές πλάκες της Ευρασίας και της Β.Αμερικής (Wikimedia Commons)

Θερμό σημείο

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι τα μεγάλα ηφαίστεια στο εσωτερικό της Ισλανδίας βρίσκονται πιθανότατα πάνω από ένα «θερμό σημείο» (hotspot), μια γιγάντια μάζα μάγματος, όπως αυτή που γέννησε τα ηφαίστεια της Χαβάης.

Σε αυτή την περίπτωση, τα ηφαίστεια συνήθως δεν εκτονώνονται με εκρηκτικό τρόπο, καθώς η λάβα τους αποτελείται κυρίως από βασαλτικά πετρώματα, τα οποία είναι λεπτόρρευστα όταν λιώνουν και αφήνουν τα αέρια να αποδράσουν.

Παρόλα αυτά, η θερμοκρασία της λάβας είναι πολύ υψηλή σε σχέση με άλλα ηφαίστεια, περίπου στους 1.000 βαθμούς Κελσίου. Αν πέσει στο νερό, ο ατμός μπορεί να προκαλέσει εκρήξεις.

Η καλή πλευρά των ηφαιστείων

Το να ζει κανείς δίπλα σε τόσα ηφαίστεια σίγουρα συνεπάγεται προβλήματα, έχει όμως και τη θετική πλευρά του.

Η Ισλανδία καλύπτει το 30% των ενεργειακών αναγκών της από γεωθερμικές πηγές και είναι μια από τις πιο καθαρές οικονομίες του πλανήτη.

Το μεγάλο γεωθερμικό εργοστάσιο που απειλείται τώρα από τη λάβα κοντά στο Γκρίνταβικ αξιοποιεί τη θερμότητα του ίδιου θαλάμου μάγματος που προκαλεί την έκρηξη. Εκτός από 75 megawatt ηλεκτρικής ενέργειας, προσφέρει ζεστό νερό σε χιλιάδες νοικοκυριά.

Το νερό που απορρίπτεται από το εργοστάσιο σχημάτισε την περίφημη, ζεστή Γαλάζια Λίμνη, μια από τις δημοφιλέστερες τουριστικές ατραξιόν, η οποία όμως απειλείται κι αυτή από τη λάβα.