Γιάννης Μόραλης: «Απαγορεύεται να βάλουμε δάχτυλο;»

Ο Γιάννης Μόραλης σφράγισε την ιστορία της Σχολής Καλών Τεχνών με την ανοιχτή και φιλελεύθερη διδασκαλία του επί 35 χρόνια. Η εκλογή του το 1947, σε ηλικία 31 ετών, άνοιγε έναν νέο ορίζοντα όχι μόνο για τη Σχολή αλλά και για την ιστορία της νεοελληνικής τέχνης. Οι δεκάδες μαθητές του δικαιώνουν τη διδακτική προσφορά του με την υψηλή ποιότητα του έργου τους και κυρίως με την πολλαπλότητα των καλλιτεχνικών τους αναζητήσεων.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 26.5.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Ο δάσκαλός μου ο Κεφαλληνός με πίεσε και με έπεισε τελικά να υποβάλω υποψηφιότητα. Δίσταζα πολύ. Φοβόμουνα μη γίνω δημόσιος υπάλληλος, μην πάψω να ζωγραφίζω. Ο Νικολάου μού είπε: Πήγαινε δοκιμαστικά για ένα χρόνο, άμα δεν σου αρέσει φεύγεις. Τελικά δέχτηκα. Την πρώτη μέρα που πήγαινα στη Σχολή έλεγα στον εαυτό μου για να τον καθησυχάσω: Διάβολε, όλοι οι πρόγονοί σου ήταν δάσκαλοι, κάτι θα βρεις να τους πεις. Οι πρώτες μου λέξεις ήταν: Θέλω να με βλέπετε σαν συνάδελφο με λίγο μεγαλύτερη πείρα. Αν σας πω δεν ξέρω, μην απορήσετε. Η πρώτη μου εντύπωση μόλις μπήκα ήταν ένα δάσος από μαύρα πράγματα σαν φωτογραφίες. Δούλευαν ακόμα το κάρβουνο όπως το δουλεύαμε κι εμείς. Το κάρβουνο είναι ένα μολύβι, τους λέω, που γράφει πιο μαύρα, διαθέτει μεγαλύτερη κλίμακα. Μια σπουδάστρια σηκώνεται και ρωτά σοβαρά: Απαγορεύεται να βάλουμε δάχτυλο; Ξεσπάσαμε όλοι στα γέλια και η ένταση της πρώτης επαφής διαλύθηκε, εκτονώθηκε.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 26.5.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κατηγορούν τη Σχολή ότι άφησε απ’ έξω σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης και ο Διαμαντόπουλος. Δεν είναι αλήθεια. Και στους δύο έγινε πρόταση να υποβάλουν υποψηφιότητα. Ο Τσαρούχης μάλιστα είχε δεχτεί, αλλά τελικά αποσύρθηκε.

Μου λένε πως έβγαλα σπουδαίους μαθητές. Έτυχε να έρθουν σε μένα άνθρωποι με ταλέντο. Μ’ αυτόν που έχει ταλέντο συνεννοείσαι με μια γλώσσα ελλειπτική, συνθηματική. Κάποτε είχα βάλει μια σύνθεση, τη λαϊκή αγορά. Φρόντιζα πάντα να τους δίνω θέματα βιωμένα, όχι στημένα. Διάλεγα θέματα με στοιχεία που προσφέρονται να μεταφραστούν στην πλαστική γλώσσα. Στη λαϊκή αγορά έχουμε ποικιλία από σχήματα και χρώματα. Ένας μαθητής, καθηγητής σήμερα, μου έκανε μια ωραία σύνθεση, σχεδόν ρεαλιστική. Του ζήτησα να κάνει μια νέα σύνθεση χρησιμοποιώντας τα ίδια πλαστικά στοιχεία, αφού τους αλλάξει όμως θέση, μέγεθος και σχέση, ξεχνώντας τι παριστάνουν. Μου έφερε όχι μία αλλά πέντε συνθέσεις, τη μια καλύτερη από την άλλη.

Είχα μια βιτρίνα στο εργαστήριο, όπου είχα συγκεντρώσει μερικά έργα από διάφορες εποχές που μου χρησίμευαν να να στηρίξω τις παρατηρήσεις μου: ένα πρωτοχριστιανικό, ένα Βερμέερ, ένα Μοντριάν, ένα Σεζάν, ένα Μπονάρ. Παράξενο, δεν είχα Γκρέκο, που τον αγαπώ ιδιαίτερα.

Κάνοντας τον απολογισμό, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που πήγα στη Σχολή. Άλλωστε είχα ορκιστεί να μη γίνω ποτέ διευθυντής, ούτε να εκφωνήσω λόγους· και το κράτησα. Ο διάλογος με τους νέους, η επαφή μας, με πλούτιζε αδιάκοπα. Αντλούσα δυνάμεις. Συνειδητοποιούσα βαθύτερα τα προβλήματα της δημιουργίας».

Τα παιδιά της Σχολής που ήρθαν να συναντήσουν τον Δάσκαλο στην Πινακοθήκη περίμεναν να δουν ένα απρόσιτο είδωλο, έναν ζωντανό θρύλο, και βρήκαν έναν άνθρωπο νέο, απλό και φιλικό, πρόθυμο να τους απαντήσει στις απορίες τους, να τους ενθαρρύνει, «υπονομεύοντας» αδιάκοπα τη σοβαροφάνεια με το αμίμητο χιούμορ του.

Δάσκαλε, πώς βλέπετε τους νέους καλλιτέχνες, τα παιδιά που αποφοίτησαν πρόσφατα από τη Σχολή; «Πολύ καλούς. Είδα τις περσινές εκθέσεις των τελειοφοίτων και εντυπωσιάστηκα. Μερικοί νέοι ζωγράφοι που εξέθεσαν φέτος ήταν εξαιρετικοί. Πιστεύω στους νέους, είμαι αισιόδοξος».

*Απόσπασμα από εκτενέστατο δημοσίευμα του «Ταχυδρόμου» για τον Γιάννη Μόραλη, που έφερε τον τίτλο «Το φως του Ιονίου και τα χρώματα της Πέρδικας» και είχε περιληφθεί στο τεύχος που είχε κυκλοφορήσει στις 26 Μαΐου 1988.

Το δημοσίευμα περιελάμβανε κατ’ αρχήν συνομιλίες του Γιάννη Μόραλη με τη Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, τότε καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ).

Στο εισαγωγικό της κείμενο, η αείμνηστη Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα (1939-2022), η οποία είχε την ευθύνη για τη σύνταξη του εικονογραφημένου αφιερώματος στον Μόραλη, έγραφε μεταξύ άλλων τα εξής:

Ο χαρίεις λόγος, τα πιπεράτα ανέκδοτα, ειπωμένα με την πονηρή ντροπαλοσύνη του αιώνιου έφηβου, έκαναν περιζήτητη τη θέση δίπλα στον καθηγητή Γιάννη Μόραλη, ιδιαίτερα μάλιστα στις μακρές και συχνά ανιαρές συνεδριάσεις. […] Ο Γιάννης Μόραλης παρακολουθούσε προσεκτικά τις συνεδριάσεις (σ.σ. της ΑΣΚΤ), παρενέβαινε συχνά αισυμνητικά, ισορροπιστικά, για να λύσει μια διαφορά, πάντα προς την πλευρά της δικαιοσύνης και της επιείκειας, αλλά δεν έπαυε ούτε στιγμή να σχεδιάζει: «Τρώγω και γράφω με το δεξί χέρι, ζωγραφίζω με το αριστερό». Ο Μόραλης έχει μοιράσει τις λειτουργίες. Βλέπω ακόμα το αριστερό του χέρι, το αριστοκρατικό, στολισμένο μ’ ένα αυστηρό δαχτυλίδι, να διαγράφει με ανάλαφρη σιγουριά καμπύλες αθέατων κοριτσιών πάνω στο χαρτί, σαν να τις χάιδευε. Το πιο αφηρημένο σχήμα του Μόραλη —και βρισκόμαστε τότε στην περίοδο της αφαίρεσης— συμπυκνώνει τη μνήμη της αφής. Παράδοξο! Η αφή στη ζωγραφική μεταφράζεται με την υφή. Στον Μόραλη η γραμμή φιλιώνει τη νόηση με την αίσθηση. Ίσως γι’ αυτό αγαπάει την καμπύλη, την τροχιά της θωπείας.