Daido Moriyama: O θρυλικός φωτογράφος ενός cult ερωτικού περιοδικού της δεκαετίας του ’80

Ο Moriyama γεννήθηκε στην Οσάκα (τότε Ikeda) της Ιαπωνίας το 1938. «Μεγάλωσα με έναν πολύ φυσιολογικό τρόπο. Ο πατέρας μου ήταν υπάλληλος γραφείου και η μητέρα μου νοικοκυρά», είχε πεί στο παρελθόν. Η παιδική του ηλικία δεν ήταν εύκολη. Με φόντο την αμερικανική κατοχή και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ζωή στο σπίτι σημαδεύτηκε από απώλειες. Ο δίδυμος αδελφός του πέθανε όταν ο Moriyama ήταν δύο ετών. Η οικογένεια μετακόμιζε συχνά λόγω της δουλειάς του πατέρα του, πριν από τον πρόωρο θάνατο του.

«Δεν χωρούσα στο σχολείο. Έχασα τον πατέρα μου όταν ήμουν μικρός. Αλλά πάντα μου άρεσε να ζωγραφίζω και έτσι έγινα σχεδιαστής μέσω ενός γνωστού μου». Μαθήτευσε σε ένα στούντιο γραφιστικής. Οι πρώτες του φωτογραφίες, θυμάται, ήταν του σκύλου της οικογένειας. Σε μια  μεταγενέστερη σειρά με τίτλο «Αναμνήσεις ενός σκύλου», ο Moriyama επέστρεψε σε μέρη της παιδικής του ηλικίας, για να φωτογραφίσει τις αναμνήσεις του.

Για τον Moriyama, που έκανε το ντεμπούτο του τη δεκαετία του 1960 και του 1970, τα εξώφυλλα των περιοδικών ήταν σαν δοκιμαστικοί χώροι – πειραματικά εργαστήρια όπου τα όρια μπορούσαν να λυγίσουν, να σπάσουν και να συντριβούν

Μοναδικός φίλος, μοναδικός αντίπαλος

Το 1961 μετακόμισε στο Τόκιο για να κυνηγήσει το όνειρο του και να γίνει φωτορεπόρτερ, όπως ο δάσκαλός του, ο Shōmei Tōmatsu – ο κορυφαίος μεταπολεμικός φωτογράφος της Ιαπωνίας. «Έγινα φωτογράφος επειδή βρήκα τους φωτογράφους με τους οποίους συνεργαζόμουν πολύ σπορ και κουλ – και υποθέτω ότι δεν ήμουν προορισμένος για δουλειά γραφείου», λέει ειρωνικά ο Moriyama.

«Ποτέ δεν τράβηξα συνειδητά με αυτόν τον τρόπο, ούτε με ενδιέφερε»

Από τις πρώτες, αυστηρές, δημοσιογραφικού τύπου εικόνες, που τραβήχτηκαν κυρίως στην αμερικανική βάση της Γιοκοσούκα (μερικές από τις οποίες παρουσιάζονται στην αναδρομική έκθεση της Photographers’ Gallery), η προσέγγιση του Moriyama γρήγορα μετεξελίχθηκε σε μια εκφραστική οπτική πάνω στον κόσμο. Ο Takuma Nakahira, φωτογράφος και κριτικός, ο οποίος πέθανε το 2015, τον κάλεσε να συμμετάσχει στο Provoke – μια κολεκτίβα νέων φωτογράφων αποφασισμένων να φέρουν επανάσταση στη φωτογραφία. «Ο Takuma Nakahira ήταν τότε, και εξακολουθεί να είναι, ο μοναδικός μου φίλος και ο μοναδικός μου αντίπαλος»

Το Provoke κυκλοφόρησε μόλις τρία τεύχη ενός φωτογραφικού μανιφέστου μεταξύ 1968 και 1969, αλλά άφησε ως παρακαταθήκη το ανατρεπτικό στίγμα του. Οι Ιάπωνες κριτικοί γελοιοποίησαν την έλλειψη τεχνικών δεξιοτήτων της ομάδας λέγοντας πως οι φωτογραφίες τους ήταν «κοκκώδης, θολές, εκτός εστίασης» Αυτοί οι όροι επανήλθαν αργότερα για να περιγράψουν το στυλ που εισήγαγε ο Moriyama. Αλλά, όπως λέει ο ίδιος, «ποτέ δεν τράβηξα συνειδητά με αυτόν τον τρόπο, ούτε με ενδιέφερε».

Μια φωτογραφική μηχανή και ένα τσιγάρο

Πενήντα τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Daido Moriyama έχει ανάψει φωτιές. Ο σπουδαίος Ιάπωνας φωτογράφος βγήκε στους δρόμους του Τόκιο για να φωτογραφίσει τη νέα συλλογή της Y-3 για το AnOther, τύπωσε τις φωτογραφίες του σε χαρτί τουαλέτας στο Paris Photo και, φυσικά, συνεχίζει να γοητεύει το κοινό χάρη στη μεγάλη έκθεση στη The Photographers’ Gallery.

«Είναι ντροπαλός, διακριτικός και συγκεντρωμένος. Είναι ένας αληθινός εγκέφαλος – πολύ ευκρινής και πολυδιαβασμένος, που μιλάει με κομψούς, μεταφορικούς τρόπους», λέει ο Thyago Nogueira, επιμελητής μιας σπάνιας αναδρομικής έκθεσης στην Photographers’ Gallery που δίνει μια άνευ προηγουμένου εικόνα του ανατρεπτικού έργου του Moriyama.

Η έκθεση προετοιμαζόταν για τρία χρόνια – είναι η πρώτη φορά που η γκαλερί αφιέρωσε ολόκληρο το χώρο της σε έναν καλλιτέχνη, που καταλαμβάνει τέσσερις ορόφους. Είναι επίσης αξιοπρόσεκτο ότι είναι η πρώτη φορά που ένα βρετανικό ίδρυμα πραγματοποιεί ατομική έκθεση προς τιμήν του έργου του Moriyama.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 μέχρι σήμερα, ο Moriyama εξακολουθεί να βγαίνει με τη φωτογραφική του μηχανή στο δρόμο, μαζί με ένα τσιγάρο. «Αν και έχω κάποιους περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της υγείας μου, θέλω να τραβάω όσο το δυνατόν περισσότερες φωτογραφίες κάθε μέρα».

Shashin Jidai

Μια από τις μεγάλες επιτυχίες της αναδρομικής έκθεσης του Λονδίνου είναι το αναγνωστήριο, το οποίο είναι γεμάτο με μια σειρά από φωτογραφικά βιβλία που καλύπτουν όλο το πελώριο portfolio του. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ ο Moriyama είναι πράγματι ένας φανατικός βιβλιοφάγος, λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός ότι πολλές από τις πιο διάσημες σειρές του εμφανίστηκαν σε περιοδικά πριν εμφανιστούν σε βιβλία.

Η κοσμοθεωρία και η αμετροέπεια του, τον έκαναν αστέρι της κουλτούρας των περιοδικών, οπότε όταν αποχώρησε αιφνιδίως από τον κόσμο της φωτογραφίας στα μέσα της δεκαετίας του ’70, η απουσία του ήταν αισθητή.

Θα περνούσαν αρκετά χρόνια προτού ο Moriyama αρχίσει να φωτογραφίζει ξανά για περιοδικά. Η επιστροφή του δεν έγινε στο περιοδικό που έκανε το ντεμπούτο του, το Camera Mainichi, αλλά, αντίθετα, σε ένα νέο, εναλλακτικό περιοδικό που ισορροπούσε σε ένα τεντωμένο σκοινί που ένωνε την φωτογραφία με την πορνογραφία.

Το περιοδικό ήταν το Shashin Jidai. Το πρώτο τεύχος – του οποίου τα 130.000 αντίτυπα εξαντλήθηκαν σε χρόνο dt – παρουσίαζε το «Φως και σκιά», μια ιστορία στην οποία ο Moriyama άρχισε να μετατρέπει τη φωτογραφία σε περιγραφικό μέσο – καταγράφοντας τη χλωρίδα, τα ζώα και τα μηχανήματα – ενώ παράλληλα απομακρυνόταν από το στυλ της φωτογραφίας bure boke που συμβόλιζε τις πολιτικές διαμάχες της δεκαετίας του ’70.

Το ασπρόμαυρο φιλμ που χρησιμοποιεί προσδίδει στις εικόνες ένα είδος διαχρονικότητας

Ξεκίνησε μια σειρά δοκιμίων – ή rensai – που έκαναν τον Moriyama να δουλεύει σχεδόν αποκλειστικά για το Shashin Jidai κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80. Παρόλο που αυτά τα δοκίμια, που δημοσιεύτηκαν σε 63 τεύχη, αποτελούσαν ένα αντιπροσωπευτικό «πορτρέτο» του φωτογράφου κατά τη διάρκεια μιας καθοριστικής περιόδου στην εξέλιξη του, έμειναν κάπως στην αφάνεια αφότου το περιοδικό έκλεισε αναγκαστικά τα γραφεία του το 1988.

Σήμερα, τα έργα του θρυλικού φωτογράφου έρχονται ξανά στην επιφάνεια με τη κυκλοφορία του Shashin Jidai 1981-1988 [από τις εκδόσεις Session Press και Dashwood Books], η οποία αποτελεί μια εντυπωσιακή επισκόπηση του συνολικού έργου του Moriyama για το περιοδικό.

Τα όρια συνθλίβονται

Για τον Moriyama, που έκανε το ντεμπούτο του τη δεκαετία του 1960 και του 1970, τα εξώφυλλα των περιοδικών ήταν σαν δοκιμαστικοί χώροι – πειραματικά εργαστήρια όπου τα όρια μπορούσαν να λυγίσουν, να σπάσουν και να συντριβούν.

Ο Moriyama ξεκίνησε να φωτογραφίζει τον κόσμο όχι ως είχε, αλλά όπως τον έβλεπε – μια μπερδεμένη, χαοτική και θρυμματισμένη πραγματικότητα. Οι φωτογραφίες που τράβηξε από το 1968 έως το 1972 έχουν μια έξαλλη ορμή: ασπρόμαυρες φωτογραφίες των πάντων και του τίποτα, underground ηθοποιών και άλλων πρωτοποριακών καλλιτεχνών και περφόρμερ, ερωτικές σκηνές, πορτρέτα ζώων οθόνες τηλεόρασης και πρωτοσέλιδα εφημερίδων. «Εμπνεύστηκα έντονα από τα βιβλία του Γουίλιαμ Κλάιν για τη Νέα Υόρκη, τη Μόσχα, τη Ρώμη, το Τόκιο, που εκδόθηκαν όταν ήταν ακόμη νέος. Ήταν κάτι συγκεκριμένο που έβλεπα στις φωτογραφίες του που έμοιαζε να με συνδέει με τη δική μου φωτογραφία».

Το ασπρόμαυρο φιλμ που χρησιμοποιεί προσδίδει στις εικόνες ένα είδος διαχρονικότητας. Ο Moriyama αμφισβητεί τη φωτογραφία ως μια μορφή που έχει τις ρίζες της σε μια στιγμή ή έναν τόπο. Οι φωτογραφίες του εκφράζουν κάτι άλλο, διακατέχονται από ένα μυστήριο – τη μεγάλη ανεξήγητη ουσία της ζωής. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διστάζει να μιλήσει για τις εικόνες του.

*Με πληροφορίες από Dazed και Guardian