EE: Τα ψιλά απάνθρωπα γράμματα του νέου Σύμφωνου για την Μετανάστευση και το Άσυλο

Οι αντιδράσεις μετά τις εξαγγελίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το νέο Σύμφωνο για το Άσυλο και την Μετανάστευση συνεχίζονται.

Η κύρια αντίδραση αφορά τον «κανονισμό διαλογής» γνωστό και ως screening, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε πέντε σενάρια που είναι σχεδόν βέβαιο πως οδηγήσουν σε δυσχερή αντιμετώπιση ανθρώπων με κύριο γνώμονα την εξωτερική τους εμφάνιση.

Ουσιαστικά ο φόβος είναι πως οι έλεγχοι θα γίνονται μέσω ενός εκτεταμένου profiling, με συλλήψεις ή επ’ αόριστον κρατήσεις χωρίς δίκη

Οι 79 οργανώσεις, εκφράζουν τις ανησυχίες τους σχετικά με την διατήρηση των προβλέψεων του άρθρου 5 στον προτεινόμενο κανονισμό διαλογής της ΕΕ (ένας από τους βασικούς νομοθετικούς άξονες που περιλαμβάνει το Σύμφωνο) κατά τη διάρκεια των τριμερών διαπραγματεύσεων.

Η de facto κράτηση ατόμων μεταναστευτικού προφίλ

Η διάταξη αυτή θα επεκτείνει εφαρμογή διαδικασιών ελέγχου σε όλα τα άτομα χωρίς χαρτιά που συλλαμβάνονται εντός της επικράτειας των κρατών μελών. Ο έλεγχος θα περιλαμβάνει διαδικασίες κατά τις οποίες οι υπάλληλοι των κρατών μελών θα διενεργούν ελέγχους ασφάλειας και ταυτότητας σε εγκαταστάσεις στα σύνορα ή σε άλλες καθορισμένες τοποθεσίες.

Στην πράξη, αυτό θα συνεπάγεται την κράτηση του ατόμου, ή σε τουλάχιστον περιορισμός της ελευθερίας μετακίνησής του με ελέγχους σε όλη την επικράτεια για όποιον δεν ταιριάζει στο σύνηθες προφίλ του κράτος μέλους.

Ο έλεγχος οποιουδήποτε είναι ύποπτος ότι είναι μετανάστης χωρίς χαρτιά θα μπορούσε να έχει ευρεία και αντίκτυπο στις φυλετικές κοινότητες. Αυτό θα δημιουργούσε ένα εχθρικό περιβάλλον στο οποίο οι μειονότητες και έγχρωμοι πολίτες  (πολίτες της ΕΕ είτε άτομα με κανονικό ή παράτυπο καθεστώς διαμονής) θα αντιμετώπιζαν αυξημένο κίνδυνο να στοχοποιηθούν από ελέγχους που εισάγουν διακρίσεις και ενδεχομένως να κρατηθούν χωρίς επαρκείς εγγυήσεις. Με λίγα λόγια επιχειρήσεις «σκούπα» όπως αυτές που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα και οδηγούν σε περιστολή δικαιωμάτων των ελεγχομένων ατόμων.

Το screening ή διαδικασία διαλογής έχει διάρκεια 5 έως 10 ημερών, ενώ αν το κράτος-μέλος δηλώσει «σε (μεταναστευτική) κρίση» το διάστημα αυτό, μπορεί να κρατήσει έως και 4 εβδομάδες. Πρόκειται για 4 εβδομάδες κράτησης, χωρίς ελευθερία κινήσεων, χωρίς απόδοση κατηγοριών, χωρίς νομιμοποίηση.

Σύμφωνα με πηγές που γνωμοδότησαν για το ρεπορτάζ, νομικά θα θεωρούνται Not Entered, δηλαδή πως δεν βρίσκονται σε Ευρωπαϊκό έδαφος με αναστολή των δικαιωμάτων τους. Χωρίς να ισχύει διεθνής προστασία, η Χάρτα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η Συνθήκη της Γενεύης. Βρίσκονται σε μια limbo situation, δηλαδή δεν χωρίς δικαίωμα σε ακόμα και προσωρινά χαρτιά, δουλειά ή πρόσβαση σε σχολείο.

Αυξημένα ζητήματα αντιμετώπισης ρατσισμού από τις αρχές θα έχουν άτομα αφρικανικής ή ασιατικής καταγωγής.

Τα πέντε σενάρια που ανησυχούν τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως προς το άρθρο 5

1) Δημιουργία προφίλ που εισάγουν διακρίσεις εναντίον των πολιτών

Η εφαρμογή του ελέγχου σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ θα ενθάρρυνε στην πράξη τη δημιουργία διακρίσεων. Τα προφίλ θα στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε φυλετικά, εθνικά, εθνοτικά ή θρησκευτικά χαρακτηριστικά.

Όπως ανέφερε πρόσφατα ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), είναι ήδη συχνή η περίπτωση που οι άνθρωποι (έγχρωμοι και αφρικανικής καταγωγής), ακόμη και όταν κατέχουν κανονικές άδειες ή είναι πολίτες των χωρών, υπόκεινται σε διακρίσεις και αυθαίρετους ελέγχους. Αναφέρεται η πιο πρόσφατη έρευνα του FRA – δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2023 – πάνω από τους μισούς ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής καταγωγής που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούσαν ότι ο πιο πρόσφατος αστυνομικός τους έλεγχος ήταν αποτέλεσμα ρατσιστικού προφίλ, το οποίο είναι παράνομο και ασυμβίβαστο με το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ενώ υπάρχει σοβαρή πιθανότητα πως το άρθρο 5 του προτεινόμενου κανονισμού διαλογής θα εντείνει αυτές τις διακρίσεις. Ουσιαστικά μπορεί να ακυρωθεί στην πράξη το ευρωπαϊκό «Σχέδιο κατά του ρατσισμού για την καταπολέμηση των διακρίσεων από τις αρχές επιβολής του νόμου και την αποφυγή της σκιαγράφησης προφίλ που οδηγεί σε διακρίσεις».

2) Προστασία από αυθαίρετες συλλήψεις

Η επέκταση του πεδίου εφαρμογής του ελέγχου εκτός των παραμεθόριων περιοχών θα μπορούσε να δικαιολογήσει την αυθαίρετη σύλληψη οποιουδήποτε θεωρείται από την αστυνομία ότι εισήλθε παράτυπα στη χώρα, σε οποιοδήποτε μέρος και οποιαδήποτε στιγμή.

Η διάταξη αυτή είναι πολύ ευρεία και δεν διευκρινίζει πώς ή αν θα διενεργείται ατομική αξιολόγηση. για να διαπιστωθεί αν το εν λόγω πρόσωπο έχει διασχίσει τα εξωτερικά σύνορα με επιτρεπόμενο τρόπο, ιδίως σε περιπτώσεις όπου η διέλευση πραγματοποιήθηκε πολύ καιρό πριν ή εάν τα άτομα έχουν εισέλθει μέσω άλλου κράτους μέλους.

Ο ανθρωπισμός αποτελούσε την πιο βασική ιδρυτική αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την ίδρυσή της. Οι οργανώσεις ζητούν την επιστροφή της Ευρώπης στις ρίζες της.

3) Αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας (de facto κράτηση)

Οι άνθρωποι χωρίς χαρτιά, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειών και των παιδιών, μπορούσαν να συλληφθούν σε οποιοδήποτε μέρος και σε οποιαδήποτε χρόνο και ενδεχομένως να κρατούνται για έως και 3 ή 5 ημέρες σε καθορισμένες εγκαταστάσεις εντός της επικράτειας της κρατών μελών.

Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του ελέγχου στα εξωτερικά σύνορα σε συνδυασμό με την έλλειψη εγγυήσεων όσον αφορά τη δικαστική επανεξέταση, την πρόσβαση σε δικηγόρο και τις συνθήκες υποδοχής θα επιφέρει πιθανότατα αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό, καθώς η de facto κράτηση δεν πληροί τις ίδιες βασικές εγγυήσεις που διέπουν την επίσημα αναγνωρισμένη κράτηση μεταναστών. Η de facto κράτηση χρησιμοποιείται ήδη σε ορισμένα κράτη μέλη (όπως και στην Ελλάδα) και ο προτεινόμενος κανονισμός θα μπορούσε να προκαλέσει ευρεία αύξηση σε ολόκληρη την ΕΕ.

4) Εξέταση της μη επαναπροώθησης και άλλων λόγων ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Σύμφωνα με τον προτεινόμενο κανονισμό, τα άτομα που δεν υποβάλλουν αίτηση διεθνούς προστασίας θα πρέπει να υπόκεινται σε επιστροφή ή άρνηση εισόδου μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών ελέγχου (Screening). Ωστόσο, οι διαδικασίες ελέγχου δεν περιλαμβάνουν αξιολόγηση των λόγων για τους οποίους τα άτομα που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για διεθνή προστασία
μπορεί να μην υπόκεινται σε απέλαση, όπως η αρχή της μη επαναπροώθησης, η υγεία, η προστασία της οικογένειας και της ιδιωτικής ζωής ή για λόγους δικαιωμάτων του παιδιού.

Αυτό θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε πολλά άτομα χωρίς χαρτιά που ζουν στην ΕΕ που δεν μπόρεσαν προηγουμένως να νομιμοποιήσουν το καθεστώς τους παρότι μπορεί να το δικαιούνται νομικά. Κατά συνέπεια, μπορεί να μην έχουν άλλη επιλογή από το να ζητήσουν άσυλο για να αποφύγουν τη βίαιη απέλασή τους ή να ζητήσουν προσφυγή σε ένδικα μέσα ως τον μόνο τρόπο να διαφυλάξουν τα δικαιώματά τους.

Η αύξηση του αριθμού των ατόμων που ζητούν την προσφυγή σε ένδικα μέσα κινδυνεύουν να θέσουν σε κίνδυνο τους ήδη πολύ περιορισμένους πόρους των δικαστικών συστημάτων πολλών κρατών μελών.

Η Ευρώπη πλέον, αφού χρησιμοποίησε την Ελλάδα ως «εργοστάσιο πειραμάτων», προσπαθεί να κάνει κάποια από αυτά πράξη.

5) Λόγοι αναλογικότητας

Το κατά πόσον το άρθρο 5 θα ήταν αναλογικό για την εξυπηρέτηση των στόχων του κανονισμού διαλογής είναι επίσης αμφισβητήσιμο. Αυτό προκύπτει από τη γνωµοδότηση της νοµικής υπηρεσίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου , η οποία διαπίστωσε ότι το μέτρο αυτό δεν θα εξυπηρετούσε τον στόχο της καλύτερης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, καθώς η γεωγραφική
και χρονικοί δεσμοί μεταξύ των ατόμων που συλλαμβάνονται και των ελέγχων θα ήταν πολύ αδύναμοι.

Η γνωμοδότηση του Κοινοβουλίου νομική υπηρεσία του Κοινοβουλίου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 5 θα χρειαζόταν μια διαφορετική νομική βάση, η οποία θα επικεντρωνόταν στη διαχείριση των παράτυπων μετανάστευσης και όχι σε μέτρα ελέγχου των συνόρων.

Οι 79 οργανώσεις που προσυπογράφουν το κείμενο και των οποίων οι νομικές υπηρεσίες γνωμοδότησαν την απαλοιφή του άρθρου 5 ζητούν τα εξής:

Καλούν τους συννομοθέτες του Συμφώνου να διαγράψουν το άρθρο 5 από τον προτεινόμενο κανονισμό ελέγχου, σε κοινή γραμμή με τη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Καταδικάζουν τον πολλαπλασιασμό των διαδικασιών που επιτρέπουν την αστυνόμευση και την αυθαίρετη κράτηση των υπηκόων τρίτων χωρών χωρίς τις δέουσες διαδικαστικές εγγυήσεις και την πρόσβαση σε αποτελεσματικά ένδικα μέσα (σ.σ. Φυλάκιση ή κράτηση χωρίς προσωποποιημένη κατηγορία ή σε άλλες περιπτώσεις de facto κράτηση).

Εκφράζουν την έντονη ανησυχία τους για την κραυγαλέα ασυνέπεια μεταξύ των δεσμεύσεων στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά του ρατσισμού όσον αφορά τον τερματισμό της φυλετικής σκιαγράφησης και των την εισαγωγή διατάξεων που θα νομιμοποιούσαν ευρέως διαδεδομένες πρακτικές διακρίσεων στο πλαίσιο νομοθεσία της ΕΕ.

Τα άτομα μεταναστευτικού προφίλ αναμένεται να αντιμετωπίζουν αυξημένους ελέγχους ασφαλείας με το νέο Σύμφωνο. Κάτι που καταγγέλεται πως δρα ενάντια στην Ευρωπαϊκή αντιρατσιστική πολιτική.

Μικρές σημειώσεις στην συμφωνία

Υπάρχει ρητή πρόβλεψη πως χαμηλώνουν τα κριτήρια της Ασφαλούς Τρίτης Χώρας. Ακόμα και αν μια χώρα έχει καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεωρείται απολυταρχική, για τους πρόσφυγες θεωρείται ασφαλής.

Στις Ασφαλείς Τρίτες Χώρες δεν υπάρχει σύστημα προστασίας, για παράδειγμα η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την συνθήκη της Γενεύης. Δεν αναγνωρίζει προσφυγικό καθεστώς, θεωρούνται οι πρόσφυγες «φιλοξενούμενοι», τα παιδιά δεν πάνε σχολείο και οι ενήλικες εργάζονται μόνο «μαύρα». Χωρίς νομικό καθεστώς. Αντίστοιχα ζητήματα και ακόμα χειρότερα ισχύουν για την Λιβύη και την Τυνησία.

Οι ευρωπαϊκές χώρες θα υποχρεούνται να πάρουν μέρος των προσφύγων των οποίων έχει εγκριθεί το άσυλο, με «δικαίωμα υπαναχώρησης», όπου θα μπορούν να πληρώσουν την χώρα υποδοχής, ώστε οι πρόσφυγες να παραμείνουν εκεί. Αυτό ενέχει τον φόβο, οι χώρες πρώτης υποδοχής να μετασχηματιστούν σε αποθήκες ψυχών