Το ελεύθερο και το δημόσιο

Με αφορμή τη συζήτηση για την ανώτατη εκπαίδευση και την προοπτική ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων το ιδιωτικό ή ιδιωτικοποιημένο παρουσιάζεται ξανά ως ελεύθερο.

Θυμίζει αυτό την εποχή όταν ο νεοφιλελευθερισμός ήταν ανερχόμενος και το ιδιωτικό παρουσιαζόταν ως το απελευθερωμένο.

Τότε η επίκληση της ιστορικής εχθρότητας του φιλελευθερισμού απέναντι στην αυθαιρεσία της απολυταρχικής εξουσίας νομιμοποίησε την προσπάθεια να διαλυθεί το κοινωνικό κράτος και να περιοριστούν ριζικά τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων.

Θυμίζει, όμως, αυτή η συζήτηση και το διαρκώς επαναλαμβανόμενο αίτημα για «ελευθερία επιλογής», που σε άλλες χώρες χρησιμοποιήθηκε για να διοχετευτούν δημόσιοι πόροι προς ιδιώτες παρόχους υπηρεσιών εκπαίδευσης.

Μάλιστα η «ελευθερία επιλογής» αποτέλεσε στις ΗΠΑ την προμετωπίδα όσων αρνούνταν να αποκτήσει η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου ένα δημόσιο καθολικής κάλυψης σύστημα υγείας.

Άλλωστε, αναρωτιέται κανείς ποια «ελεύθερη επιλογή» κάνει αυτός που διαπιστώνει ότι το ασφαλιστικό του πρόγραμμα δεν καλύπτει συγκεκριμένες θεραπείες ή επεμβάσεις, ακόμη και εάν είναι ζωτικής σημασίας.

Ούτε, βέβαια, μπορούμε να ξεχάσουμε πώς η «απελευθέρωση» των αγορών (π.χ. ηλεκτρικής ενέργειας) συχνά σήμαινε μονοπωλιακές συνθήκες και αύξηση του κόστους για τους τελικούς χρήστες.

Όμως, όπως συμβαίνει συχνά στις αντιπαραθέσεις για το περιεχόμενο λέξεων, το επίδικο δεν είναι τόσο ποια σημασία αποδίδεται, αλλά ποια σημασία γίνεται απόπειρα να διαγραφεί.

Αποσιωπάται, για παράδειγμα, ότι υπό το βάρος μεγάλων αγώνων και κινημάτων ήταν το κράτος αυτό που έβαλε φραγμό στην αυθαιρεσία της ιδιωτικής οικονομικής εξουσίας, κατοχύρωσε κοινωνικά δικαιώματα απέναντι στην τυραννία της απληστίας και κυρίως προσέφερε πρόσβαση σε εξασφαλισμένες από το κράτος δωρεάν υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής προστασίας.

Επιπλέον, αυτό που παραβλέπει η σχηματική αντιπαράθεση ανάμεσα στο «ελεύθερο» και το «κρατικό», ήταν ότι χάρη σε συστηματικές κοινωνικές διεκδικήσεις το κρατικό μετασχηματίστηκε σε δημόσιο.

Δηλαδή, το κρατικό μετασχηματίστηκε σε αυτό που αφορά τις κοινωνικές ανάγκες, αυτές που η αγορά αποτύγχανε συστημαντικά να ικανοποιήσει.

Και το κρατικό μετασχηματίστηκε σε δημόσιο, ακριβώς γιατί την ευθύνη του δεν την έχει ο «κρατικός μηχανισμός», αλλά κυρίως οι δημόσιοι λειτουργοί (και όχι «πάροχοι») που αναγνωρίζουν ως καθήκον τους το κοινωνικό και όχι ιδιωτικό συμφέρον.