«Αισθάνομαι ανέντιμη να πω στο παιδί μου ότι δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης»

Πριν το τέλος κάθε έτους, πολλοί γονείς βρίσκονται αντιμέτωποι με δύσκολες ερωτήσεις, όπως: Πώς ένας άνθρωπος διασχίζει ολόκληρο τον κόσμο με αεροπλάνο μέσα σε μία μόνο νύχτα για να παραδώσει τα δώρα; Πώς χωράει μέσα από μια καμινάδα; Τρώει πραγματικά μπισκότα σε κάθε σπίτι;

Τα παιδιά αρχίζουν να διακρίνουν τη φαντασία από την πραγματικότητα γύρω στην προσχολική ηλικία, αλλά η πίστη στον Άγιο Βασίλη διαρκεί συνήθως περισσότερο, μέχρι την ηλικία των επτά ή οκτώ ετών περίπου, σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες τις δεκαετίες του 1980 και του ’90. Αυτό δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη: Πολλοί γονείς συνεχίζουν να λένε στα παιδιά τους ότι ο Άγιος Βασίλης είναι αληθινός για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και μερικές φορές καταστρώνουν περίπλοκα σχέδια για να παρέχουν αποδείξεις της ύπαρξής του.

Αλλά, αναπόφευκτα, έρχεται μια στιγμή που αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές στην ιστορία του Άγιου Βασίλη. Αν είστε γονέας, συγγενής ή δάσκαλος και αλληλεπιδράτε με παιδιά σε αυτό το στάδιο της πίστης τους στον Άγιο Βασίλη, ίσως αναρωτιέστε για τον καλύτερο τρόπο αντίδρασης – ή για το πώς μπορεί να είναι η απώλεια της πίστης για τα παιδιά.

Photo: Public Domain

«Σκορπίζεις λίγη νεραϊδόσκονη περιστασιακά»

Το 2014, μια μητέρα έγραψε στη στήλη συμβουλών Dear Prudence του Slate, την οποία υπογράφει η Emily Yoffe, με την ανησυχία της για το πώς να πείσει το παιδί της ότι ο Άγιος Βασίλης είναι επινοημένος. Η μητέρα πιστεύει ότι, όταν η κόρη της είναι αρκετά μεγάλη ώστε να κάνει ερωτήσεις για τον Άγιο Βασίλη, θα πρέπει να της το πει άμεσα.

«Αισθάνομαι πολύ ανέντιμη γι’ αυτό και ανησυχώ ότι η κόρη μας θα αισθανθεί πληγωμένη από τα ακραία μέτρα που πήραμε για να την κρατήσουμε στο σκοτάδι μόνο και μόνο για να μπορέσουμε να απολαύσουμε την αθωότητα και τη μαγεία για λίγο ακόμα» έγραψε. Η Yoffe απάντησε ότι μια από τις «απολαύσεις» της παιδικής ηλικίας ήταν να «σκορπίζεις λίγη νεραϊδόσκονη περιστασιακά» – αλλά πολλοί αναγνώστες έγραψαν στη συνέχεια στο περιοδικό περιγράφοντας πώς είχαν πληγωθεί πιστεύοντας στον Άγιο Βασίλη μέχρι και την εφηβεία, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο οι γονείς τους διατηρούσαν ζωντανό τον μύθο.

Είναι πράγματι δυνατόν η προώθηση του μύθου του Άγιου Βασίλη στα παιδιά σας να αποτελεί ένα είδος επιβλαβούς εξαπάτησης; Για να το ανακαλύψουν, ένα ζευγάρι ψυχολόγων, η Candice Mills από το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ντάλας και η Thalia Goldstein από το Πανεπιστήμιο George Mason στη Βιρτζίνια, διερεύνησαν πρόσφατα τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά και οι ενήλικες έμαθαν την αλήθεια για τον Άγιο Βασίλη και πώς ένιωθαν γι’ αυτό.

Περίπου το 13% των ενηλίκων θυμήθηκαν ότι βίωσαν θετικά συναισθήματα όταν έμαθαν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν ήταν αληθινός. «Κάποιοι είπαν ότι ανακουφίστηκαν που επιτέλους είχαν λύση σε κάποιες από τις βασανιστικές τους ερωτήσεις»

«Τι ένιωσες όταν έμαθες ότι ο Άγιος Βασίλης δεν υπάρχει;»

Για τη δημοσίευσή τους στο περιοδικό Developmental Psychology, ρώτησαν παιδιά ηλικίας έξι έως 15 ετών πώς ανακάλυψαν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν είναι αληθινός, καθώς και τα συναισθήματα που βίωσαν μετά. Στη συνέχεια ζήτησαν από 383 ενήλικες να θυμηθούν πώς έφτασαν να μην πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη.

Περίπου το ένα τρίτο των παιδιών και οι μισοί ενήλικες δήλωσαν ότι ένιωσαν κάποια αρνητικά συναισθήματα όταν έμαθαν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν ήταν αληθινός. Ήταν τα παιδιά και οι ενήλικες συμμετέχοντες των οποίων οι γονείς είχαν προωθήσει έντονα την ιστορία του Αϊ-Βασίλη που έτειναν επίσης να έχουν περισσότερα αρνητικά συναισθήματα όταν έμαθαν την αλήθεια. Οι ενήλικες που θυμόντουσαν ότι ένιωθαν τα χειρότερα συναισθήματα ήταν σε μεγαλύτερη ηλικία όταν έμαθαν για τον Άγιο Βασίλη, και το είχαν μάθει απότομα και από κάποιο άλλο άτομο, αντί να το ανακαλύψουν μόνοι τους.

Ωστόσο, ένας παρόμοιος αριθμός παιδιών και περίπου το 13% των ενηλίκων θυμήθηκαν ότι βίωσαν θετικά συναισθήματα όταν έμαθαν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν ήταν αληθινός. «Κάποιοι είπαν ότι ανακουφίστηκαν που επιτέλους είχαν λύση σε κάποιες από τις βασανιστικές τους ερωτήσεις» έγραψαν οι Mills και Goldstein σε ένα δοκίμιο για τους New York Times το 2023. «Άλλοι ανέφεραν υπερηφάνεια, σαν να είχαν λύσει ένα περίπλοκο παζλ».

Photo: Wikimedia Commons

Μια μεταβατική στιγμή μεταξύ των γνωστικών σταδίων

Εκτός από τις ηθικές πτυχές της διάλυσης του μύθου του Άγιου Βασίλη, η κατανόηση του πώς και πότε τα παιδιά τον ξεπερνούν προσφέρει έναν τρόπο να εξετάσουμε πώς τα παιδιά αναπτύσσουν σκεπτικισμό.

Σύμφωνα με τη σημαίνουσα θεωρία της γνωστικής ανάπτυξης του Jean Piaget, όταν τα παιδιά βρίσκονται στο «προλογικό στάδιο» και είναι ηλικίας περίπου τεσσάρων έως οκτώ ετών, δεν μπορούν εύκολα να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Αυτή η ικανότητα αναδύεται στο επόμενο στάδιο – της «τυπικής λογικής σκέψης»- και τη δεκαετία του 1970, οι ερευνητές πρότειναν ότι η απώλεια της πίστης στον Άγιο Βασίλη θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια μεταβατική στιγμή μεταξύ αυτών των γνωστικών σταδίων.

«Αλλά πίσω στο λεπτό ζήτημα του αν πρέπει να ενθαρρύνετε ή να επιβραδύνετε την κατανόηση της πραγματικής φύσης του Άγιου Βασίλη από τα παιδιά. Ως αναπτυξιακοί ψυχολόγοι, ενδιαφερόμαστε εδώ και καιρό για τέτοια ερωτήματα, εν μέρει επειδή θέτουν ευρύτερα ζητήματα σχετικά με τον ρόλο του φανταστικού παιχνιδιού στη ζωή ενός παιδιού και τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς θα μπορούσαν να ασχοληθούν καλύτερα με αυτό» έγραψαν οι Mills και Goldstein.

«Σκεφτείτε να απαντήσετε ρωτώντας το παιδί σας τι σκέφτεται»

Στο κείμενό τους, οι Mills και Goldstein προσέφεραν συμβουλές για το πώς οι γονείς θα πρέπει να μιλούν για τον Άγιο Βασίλη με τα παιδιά τους.

«Αν τα παιδιά σας αρχίσουν να κάνουν διερευνητικές ερωτήσεις, δεν χρειάζεται να τους πείτε ψέματα. Σκεφτείτε να απαντήσετε ρωτώντας το παιδί σας τι σκέφτεται, μιλώντας για το τι πιστεύουν «κάποιοι άνθρωποι» ή απλά αναγνωρίζοντας ότι έκανε μια ενδιαφέρουσα ερώτηση», έγραψαν.

Ακόμα και τα παιδιά που αναστατώνονται όταν ανακαλύπτουν ξαφνικά για τον Άγιο Βασίλη φαίνεται να το ξεπερνούν σχετικά γρήγορα -συνήθως μέσα σε ένα χρόνο- και τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες δήλωσαν ότι θα εξακολουθήσουν να ενσωματώνουν τον Άγιο Βασίλη στις δικές τους εορταστικές παραδόσεις.

«Το παιδί σας μπορεί να έχει φανταστικούς φίλους και να πιστεύει στη Νεράιδα των Δοντιών – αυτό είναι εντάξει», έγραψαν οι Mills και Goldstein. «Το να θολώνει η γραμμή μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας είναι ένα φυσιολογικό μέρος του να είσαι ένα μικρό παιδί».

Photo: psyche.co