Τέλος εποχής για τα πνευματικά δικαιώματα του Μίκυ Μάους

Ο Dan O’Neill ήταν 53 χρόνια μπροστά από την εποχή του.

«Αν ζωγραφίσω μια εικόνα του Μίκυ Μάους, οφείλω στον Γουόλτ Ντίσνεϊ πρόστιμο 190.000 δολαρίων, άλλα 10.000 δολάρια για νομικά έξοδα και ένα χρόνο φυλακή»

Το 1971, ξεκίνησε μια αντικουλτουριστική επίθεση στον Μίκυ Μάους. Στο underground κόμικ του, «Air Pirates Funnies», το αξιολάτρευτο ποντίκι εμφανιζόταν να κάνει λαθρεμπόριο ναρκωτικών και να κάνει στοματικό σεξ στη Minnie.

Φωτογραφία: National Gallery of Art

«Για μένα εξακολουθεί να είναι έγκλημα»

Όπως φανταζόταν  εκ των προτέρων –  ο O’Neill, η Disney τον μήνυσε για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων. Θεωρούσε ότι επρόκειτο για μια νόμιμη παρωδία. Αλλά μετά από οκτώ χρόνια στα δικαστήρια, του επιβλήθηκε ένα υπέρογκο πρόστιμο που δεν μπορούσε να αποπληρώσει. Για να μην πάει φυλακή, συμφώνησε να μην ξαναζωγραφίσει ποτέ τον Μίκυ Μάους.

«Για μένα εξακολουθεί να είναι έγκλημα», δήλωσε ο 81χρονος O’Neill σε τηλεφωνική συνέντευξη από το σπίτι του στο Nevada City της Καλιφόρνια. «Αν ζωγραφίσω μια εικόνα του Μίκυ Μάους, οφείλω στον Γουόλτ Ντίσνεϊ πρόστιμο 190.000 δολαρίων, άλλα 10.000 δολάρια για νομικά έξοδα και ένα χρόνο φυλακή».

«Προκαλεί τόσο μεγάλο ενθουσιασμό στην κοινότητα των πνευματικών δικαιωμάτων – επιτέλους συμβαίνει»

Ο Μίκυ και η Μίνι θα γίνουν κοινό κτήμα (public domain) την 1η Ιανουαρίου. Από τότε, η Disney δεν θα διαθέτει πλέον αποκλειστικά τα πνευματικά δικαιώματα επί των πρώτων εκδόσεων των χαρακτήρων. Οι underground σκιτσογράφοι, οι κινηματογραφιστές, οι μυθιστοριογράφοι, οι στιχουργοί – οποιοσδήποτε – θα είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν με αυτούς.

Ο Μίκυ Μάους αποτελεί εδώ και καιρό το σύμβολο των πολέμων για τα πνευματικά δικαιώματα. Πέρα από τον οικονομικό αντίκτυπο, η λήξη – 95 χρόνια μετά το ντεμπούτο του στη μικρού μήκους ταινία «Steamboat Willie» – αποτελεί επίσης σημαντικό συμβολικό ορόσημο.

«Απλά προσθέστε ζόμπι»

«Πρόκειται για ένα μεγάλο γεγονός», δήλωσε η Jennifer Jenkins διευθύντρια του Κέντρου Duke για τη Μελέτη του Κοινού Κτήματος (Public Domain). «Προκαλεί τόσο μεγάλο ενθουσιασμό στην κοινότητα των πνευματικών δικαιωμάτων – επιτέλους συμβαίνει».

Κάθε 1η Ιανουαρίου, η Jenkins γιορτάζει την Ημέρα του Κοινού Κτήματος(Public Domain), δημοσιεύοντας έναν μακρύ κατάλογο έργων που είναι πλέον ελεύθερα για τους δημιουργούς να τα αναμοχλεύσουν και να τα επανασχεδιάσουν. Ο φετινός κατάλογος περιλαμβάνει τον Tigger, ο οποίος, όπως και ο Mickey Mouse, έκανε την πρώτη του εμφάνιση το 1928. Άλλα έργα του 1928 είναι το «Lady Chatterley’s Lover», το «All Quiet on the Western Front» και το «The Cameraman» του Buster Keaton.

Οι πανηγυρισμοί είναι σχετικά πρόσφατοι. Αφού το Κογκρέσο παράτεινε τους όρους πνευματικής ιδιοκτησίας το 1998, πέρασαν 20 χρόνια χωρίς να περιέλθει τίποτα στο κοινό κτήμα. Τα έργα άρχισαν να χάνουν εκ νέου την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων το 2019, και από τότε, έχει ανοίξει η εποχή για τον «Μεγάλο Γκάτσμπι», τη «Ραψωδία σε μπλε» και το «Winnie the Pooh».

Οι τελευταίες διασκευές αυτών των έργων θα μπορούσαν να προσφέρουν μια πρώτη γεύση για το τι περιμένει τον Μίκυ Μάους.

«Απλά προσθέστε ζόμπι φαίνεται να είναι ένα δημοφιλές στοιχείο», δήλωσε η Jenkins.

Το «The Great Gatsby Undead» εμφανίστηκε στο Amazon στις 2 Ιανουαρίου 2021, ακολουθούμενο από το «The Great Gatsby and the Zombies».

Υπάρχει επίσης, βεβαίως, το «Winnie the Pooh: Blood and Honey», η ταινία slasher που βρέθηκε σε αρκετές λίστες κριτικών με τις χειρότερες ταινίες του 2023. Η ταινία που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ τον Φεβρουάριο μέσω της εταιρείας διανομής Fathom Events, τράβηξε τη προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, αλλά μέχρι σήμερα έχει εισπράξει μόλις 5 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.

Ο πολέμιος της 20ετούς παράτασης

«Πολλοί άνθρωποι κάνουν πολλά πράγματα», δήλωσε ο Lawrence Lessig, καθηγητής νομικής στο Χάρβαρντ, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για ζητήματα που αφορούν τα πνευματικά δικαιώματα. «Αυτό είναι το πράγμα στο οποίο οι άνθρωποι στο Χόλιγουντ δεν εστιάζουν. Υπάρχει ένα εξαιρετικό φάσμα ανθρώπων που δημιουργούν αποκλειστικά και μόνο από αγάπη για τη δημιουργικότητα».

Ο Lessig ενδέχεται να ευθύνεται όσο κανείς άλλος για την τοποθέτηση του Mickey Mouse στο επίκεντρο της συζήτησης για τα πνευματικά δικαιώματα. Ήταν ο πιο επιφανής πολέμιος της 20ετούς παράτασης, χωρίς την οποία τα πνευματικά δικαιώματα της Disney για τον διάσημο χαρακτήρα της θα είχαν λήξει το 2004.

Ο καθηγητής χαρακτήρισε τον νόμο «νόμο προστασίας του Μίκυ Μάους». Δεν μπορεί να θυμηθεί αν ο ίδιος επινόησε τον όρο ή τον δανείστηκε από κάποιον άλλο, αλλά τον χρησιμοποιούσε συχνά και του κόλλησε.

Η Disney σίγουρα άσκησε πιέσεις για το νομοσχέδιο. Αλλά κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο ρόλος της στη νομοθεσία έχει υπερτονιστεί, επισημαίνοντας ότι πολλοί ακόμη κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων – συμπεριλαμβανομένων των καλλιτεχνών και της εταιρεία George Gershwin – πίεσαν επίσης για το νομοσχέδιο.

Ο Lessig αγωνίστηκε κατά της παράτασης και έφτασε μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο. Υποστήριξε ότι το Κογκρέσο με το να χορηγεί παρατάσεις, ανατρέπει τη συνταγματική εντολή ότι τα πνευματικά δικαιώματα πρέπει να είναι «για περιορισμένο χρονικό διάστημα». Έχασε με 7-2, αλλά η συζήτηση βοήθησε στην ανάπτυξη του κινήματος των Creative Commons και στην εκτίμηση των πλεονεκτημάτων της «κουλτούρας του ρεμίξ».

*Με πληροφορίες από Variety |  Gifcen | Disney