To 2023 ήταν η κινηματογραφική χρονιά του «κακού γκόμενου»

Όταν το 2020 κυκλοφόρησε η είδηση ότι μια ταινία για τις κούκλες Barbie θα συνυπογράψει και θα σκηνοθετήσει η Greta Gerwig, η δημιουργός των Lady Bird και Little Women, οι θαυμαστές της Gerwig υπέθεσαν ότι θα σχολίαζε τον καταναλωτισμό και τη σωματική συνείδηση που ενθάρρυναν οι κούκλες.

Και αυτό ακριβώς έκανε. Όμως μία από τις πολλές εκπλήξεις που προσέφερε η Barbie ήταν ότι και τα δύο αυτά θέματα αναφέρθηκαν μόνο παρεμπιπτόντως. Το κύριο μέλημα της ταινίας με τα υψηλότερα έσοδα του 2023 ήταν το πόσο άσχημα συμπεριφέρονται οι άνδρες απέναντι στις γυναίκες.

Ένας άνδρας συγκεκριμένα. Ο γλυκύτατος Ken (Ryan Gosling) μοιάζει στην αρχή καλό παιδί, αλλά όταν η Barbie (Margot Robbie) αρνείται να έχει ρομαντική σχέση μαζί του, κυρίως επειδή δεν ξέρει τι είναι η ρομαντική σχέση, παίρνει τη μανιακή εκδίκησή του. Μετακομίζει στο Dreamhouse της Barbie, το εξοπλίζει με πόρτες σαλούν και το μετονομάζει σε «mojo dojo casa house». Αυτός και οι άλλοι Ken συνωμοτούν για να κάνουν πλύση εγκεφάλου σε όλες τις Barbie, ώστε να γίνουν υποταγμένες «Barbie-τσες», και σχεδιάζουν να ξαναγράψουν το σύνταγμα της Barbie Land για να αποκτήσουν οι ίδιοι την απόλυτη εξουσία. Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι ο Ken αναγκάζει τη Barbie να τον ακούει να παίζει το Push των Matchbox Twenty στην ακουστική κιθάρα για τέσσερις ώρες συνεχόμενα. Ποτέ άλλοτε ένα χολιγουντιανό μπλοκμπάστερ δεν είχε παρωδήσει τον εύθραυστο ανδρικό εγωισμό με τέτοια θανατηφόρα ακρίβεια.

Αυτός και οι άλλοι Ken συνωμοτούν για να κάνουν πλύση εγκεφάλου σε όλες τις Barbie, ώστε να γίνουν υποταγμένες «Barbie-τσες»

Δείτε το τρέιλερ της Barbie

Φωτιά και τσεκούρι στους συγκαταβατικούς, αρπακτικούς, μικροπρεπείς άνδρες

Αλλά αν η επιλογή της Gerwig για την οπτική γωνία ήταν υπέροχα τολμηρή και απροσδόκητη, δεν ήταν μοναδική. Καθώς κυλούσε το 2023, έγινε σαφές ότι οι απανταχού κινηματογραφιστές γοητεύονταν να «τσακίσουν» τους συγκαταβατικούς, αρπακτικούς, μικροπρεπείς άνδρες. Στον κινηματογράφο, αυτή ήταν η χρονιά του κακού γκόμενου.

Μέσα σε μία μόνο εβδομάδα τον Οκτώβριο, το αμερικανικό κοινό μπορούσε να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις νέες ταινίες με αυτό το θέμα: «Cat Person», «Fair Play» και «The Royal Hotel». Στην ταινία Cat Person της Susanna Fogel, η οποία διασκευάστηκε από το viral διήγημα της Kristen Roupenian στο New Yorker, πρωταγωνιστούσε η Emilia Jones ως φοιτήτρια που φλερτάρει με έναν τριαντάρη άντρα, τον Nicholas Braun, μόνο και μόνο για να ανακαλύψει ότι δεν είναι καθόλου τόσο γοητευτικός από κοντά όσο όταν στέλνει μηνύματα.

Την κάνει να νιώθει άβολα, αλλά εκείνη αισθάνεται επίσης ότι πρέπει να συμφωνήσει με ό,τι θέλει, μέχρι και να δει την ταινία «Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται» στον κινηματογράφο όπου εργάζεται. Και όταν τον απορρίπτει, εκείνος απαντάει με τρόπο σαν τον Ken, στέλνοντάς της υβριστικά μηνύματα.

Στην ταινία Fair Play, σε σενάριο και σκηνοθεσία της Chloe Domont, ένα νιόπαντρο ζευγάρι που υποδύονται η Phoebe Dynevor και ο Alden Ehrenreich εργάζεται στην ίδια επενδυτική εταιρεία της Wall Street. Όταν εκείνη παίρνει την προαγωγή που εκείνος ήλπιζε, εκείνος ισχυρίζεται ότι χαίρεται γι’ αυτήν, αλλά σύντομα πέφτει σε μια οργή ζήλιας.

Και στο The Royal Hotel της Κίτι Γκριν, η Τζούλια Γκάρνερ και η Τζέσικα Χένγουικ υποδύονται δύο Αμερικανίδες backpackers που βρίσκουν καλοκαιρινή δουλειά ως μπαργούμαν σε μια παμπ στην Αυστραλιανή ενδοχώρα. «Θα πρέπει να είστε εντάξει με λίγη ανδρική προσοχή» τις προειδοποιούν. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι εντάξει με τις μισογυνικές προσβολές και με τους λάγνους άντρες.

Δείτε το τρέιλερ του Cat Person 

Πριν και μετά το κίνημα #MeToo

Το 2019, ο σκηνοθέτης και η πρωταγωνίστρια του The Royal Hotel, η Green και η Garner, συνεργάστηκαν στην ταινία The Assistant, στην οποία η Garner υποδυόταν μια βοηθό εταιρείας παραγωγής με αφεντικό που έμοιαζε με τον Harvey Weinstein. Τότε, οι ταινίες που σχετίζονταν με τα ζητήματα που έθεσε το κίνημα #MeToo ήταν ακόμα σπάνιες, αλλά μέχρι φέτος είχε περάσει αρκετός καιρός ώστε η βιομηχανία να προοδεύσει και οι σκηνοθέτες να εξετάζουν την τοξική αρρενωπότητα σε κάθε πιθανό είδος.

Το Anatomy of a Fall, που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών τον Μάιο, είναι ένα δικαστικό δράμα σε συνδυασμό με ένα μυστήριο δολοφονίας, αλλά είναι επίσης το πορτρέτο ενός γάμου που καταρρέει επειδή ο σύζυγος ζηλεύει την επιτυχία της γυναίκας του. Το λαμπρό ντεμπούτο της Molly Manning Walker, με τίτλο How to Have Sex, είναι ένα βρετανικό δράμα ενηλικίωσης, στο οποίο μια έφηβη μαθήτρια (Mia McKenna-Bruce) εξαναγκάζεται να χάσει την παρθενιά της από ένα αντιπαθητικό αγόρι, ενώ κάνει διακοπές στην Ελλάδα. Και το Priscilla της Sofia Coppola, μια βιογραφική ταινία για την Priscilla και τον Elvis Presley, είναι η ιστορία ενός νεαρού κοριτσιού που κυριαρχείται από έναν ισχυρό μεγαλύτερο άνδρα.

Ο κακός σε κάθε μία από τις πιο διορατικές ταινίες της χρονιάς, λοιπόν, δεν ήταν ένας μεμονωμένος άνθρωπος. Ο κακός είναι η ίδια η πατριαρχία

Δείτε το τρέιλερ του Poor Things 

Σχεδόν κανένας από τους άνδρες σε αυτές τις ταινίες δεν έχει επίγνωση ότι κάνει κάτι κακό

Ακόμη και το Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου ακολουθεί το μοτίβο. Η μόνη ταινία σε αυτό το άρθρο που δεν έχει σκηνοθετηθεί από γυναίκα, είναι μια άγρια φαντασίωση που διαδραματίζεται στη βικτοριανή Ευρώπη, και όμως έχει πολλά κοινά με την Barbie. Οι ηρωίδες και των δύο ταινιών δεν έχουν καμία γνώση του πραγματικού κόσμου (στην περίπτωση του Poor Things, ο χαρακτήρας της Emma Stone έχει αντικαταστήσει τον ενήλικο εγκέφαλό της με τον εγκέφαλο ενός παιδιού), και αυτή η άγνοια τους επιτρέπει, αρχικά, να βαδίζουν μέσα σε αυτόν με αφελή αυτοπεποίθηση. Αλλά ο δρόμος και των δύο γυναικών εμποδίζεται από άνδρες που θέλουν απεγνωσμένα να τις ελέγξουν και εξοργίζονται όταν δεν τους το επιτρέπουν.

Θα ήταν εύκολο για αυτές τις ταινίες να παρουσιάσουν τους άνδρες επιτιθέμενους ως τέρατα. Εξάλλου, την τελευταία φορά που το Χόλιγουντ είχε επενδύσει τόσο πολύ στη μάχη των δύο φύλων, ήταν σε νεο-νουάρ ερωτικά θρίλερ όπως τα «Body Heat», «Fatal Attraction» και «Basic Instinct» – και είχαν την τάση να παρουσιάζουν τις γυναίκες ως ψυχοπαθείς δολοφόνους. Αλλά οι φετινοί σκηνοθέτες επέλεξαν μια πιο συμπαθητική και διακριτική προσέγγιση. Στην Priscilla, ο Elvis μπορεί να είναι ευγενικός και τρυφερός- στην Barbie, ο Ken είναι ουσιαστικά ένα κουταβάκι- οι περισσότεροι άνδρες στα Poor Things και How to Have Sex είναι περισσότερο αξιολύπητοι παρά απειλητικοί- το The Royal Hotel, το Cat Person και το Fair Play δεν μετατρέπονται σε φρενήρη θρίλερ παρά μόνο στα τελευταία λεπτά τους. Σχεδόν κανένας από τους άνδρες σε αυτές τις ταινίες δεν έχει επίγνωση ότι κάνει κάτι κακό.

«Θα πρέπει να είστε εντάξει με λίγη ανδρική προσοχή» τις προειδοποιούν. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι εντάξει με τις μισογυνικές προσβολές και με τους λάγνους άντρες

Δείτε το τρέιλερ του The Royal Hotel 

Δεν είναι προνόμιο των εύκολων αναγνωρίσιμων κτηνών

Γιατί η αυτοσυγκράτηση; Ένας λόγος είναι ότι οι κινηματογραφιστές θέλουν να δείξουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση και η καταναγκαστική συμπεριφορά δεν διαπράττονται από μερικά κωλόπαιδα. Δεν είναι προνόμιο των εύκολων αναγνωρίσιμων κτηνών. Αντιθέτως, είναι τόσο συνηθισμένη που οι άνδρες μπορεί να μην την παρατηρούν καν, και οι γυναίκες μπορεί να ενθαρρύνονται να μην αντιδρούν. Το Royal Hotel, για παράδειγμα, φαίνεται πάντα να καταλήγει σε μια βίαιη σεξουαλική επίθεση, αλλά η σεναριογράφος-σκηνοθέτις της ταινίας δεν ακολουθεί αυτόν τον «εντυπωσιοθηρικό» δρόμο.

Όπως εξήγησε η Kitty Green στο podcast Script Apart, «Αν είχαν βιάσει κάποια, όλοι θα μπορούσαν να πουν: «Ω, δεν θα βιάζαμε ποτέ κάποια». Αλλά, από την άλλη οι περισσότεροι άντρες λένε απλώς αστεία και βρίζουν τις γυναίκες και δεν είναι μεθυσμένοι».

«Υπάρχει μια απόχρωση και ωριμότητα σε αυτές τις ταινίες που δεν μπορούσες να καταλάβεις όταν ο Michael Douglas απειλούνταν από την Glenn Close και τη Sharon Stone στις δεκαετίες του 1980 και του 1990» γράφει ο Nicholas Barber στο bbc.com και συνεχίζει: «Τολμούν ακόμη και να δείξουν τους γυναικείους χαρακτήρες να συμπεριφέρονται ανεύθυνα και μερικές φορές αποκρουστικά, και η ίδια η Barbie καταλήγει να ζητάει συγγνώμη από τον Ken επειδή πλήγωσε τα αισθήματά του. Το νόημα αυτής της αμεροληψίας δεν είναι ότι οι άνδρες πρέπει να αφεθούν ατιμώρητοι: Όλοι παίρνουν την τιμωρία που τους αξίζει. Το θέμα φαίνεται να είναι ότι οι παραδοχές και οι συμβάσεις μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας μπορούν να ωθήσουν τις γυναίκες, καθώς και τους άνδρες, να λάβουν βλαβερές αποφάσεις, είτε αυτό φαίνεται από τον επιβεβλημένο ηδονισμό στο How to Have Sex και στο The Royal Hotel είτε από την εταιρική κουλτούρα του μάτσο στο Fair Play.

»Ο κακός σε κάθε μία από τις πιο διορατικές ταινίες της χρονιάς, λοιπόν, δεν ήταν ένας μεμονωμένος άνθρωπος. Ο κακός είναι η ίδια η πατριαρχία -το ίδιο το σύστημα που μάγεψε τον Ken όταν πέρασε από τη χώρα της Barbie στην πραγματικότητα. Δεν είναι πιθανό ότι πολλοί άνθρωποι θα απορρίψουν αυτό το σύστημα τόσο εύκολα όσο ο Ken, αλλά ίσως μπορούμε όλοι να μάθουμε από τα λόγια σοφίας του: «Για να είμαι ειλικρινής, όταν ανακάλυψα ότι η πατριαρχία δεν αφορούσε τα άλογα, έχασα το ενδιαφέρον μου, ούτως ή άλλως»».

*Με στοιχεία από bbc.com