Doreida Xhogu: «Τους εργάτες του ορυχείου δεν τους διαχωρίζω απο τα έργα μου»

Περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, κάπου ανάμεσα σε κόρνες, ουρλιαχτά, κίτρινα, μπλέ, γκρί, μαύρα αυτοκίνητα, στάσεις λεωφορείων και ανθρώπους που περπατούν με γοργά βήματα, κατευθυνόμενοι προς το άγνωστο, συναντάς μια όαση.

Εκεί, εμφανίζεται μια νέα γυναίκα, με μαύρα μαλλιά και έντονο κόκκινο κραγιόν. Σου χαμογελά ευγενικά και σε ξεναγεί στον κόσμο της, ο οποίος συνυπάρχει με τον κόσμο άλλων τεσσάρων ανθρώπων.

Σου συστήνεται. Ονομάζεται Doreida Xhogu. Πριν από πέντε χρόνια, ταξίδεψε στο χωριό Σελενίτσα της Αλβανίας – από όπου κατάγεται – και ξεκίνησε ένα πρωτοποριακό project. Εκεί, βρέθηκε σε ένα ορυχείο παραγωγής πίσσας και δουλεύοντας μαζί με τους εργάτες δημιούργησαν μια πατρική φιγούρα. Η οποία έμελλε, να καεί ολοσχερώς.

Φωτογραφία: Ελευθέριος Παναγιώτου

-Το 2018, βρέθηκες στο χωριό Σελενίτσα της Αλβανίας, ώστε να δημιουργήσεις το έργο «Mirupafshim Baba». Μίλησε μας για αυτό το project. 

 Το ορυχείο της πίσσας είναι η ζωή της Σελενίτσας, όλα περιστρέφονται γύρω από αυτό, οι πλειοψηφία των αντρών δούλευαν εκεί, όπως και ο δικός μου μπαμπάς.

Οπότε αυτό που με οδήγησε να δημιουργήσω το έργο “Mirupafshim Baba” ήταν λοιπόν ο θάνατος του.

 Είχαν περάσει σχεδόν δύο χρόνια  και εγώ πίστευα πως είναι ακόμα ζωντανός. Οπότε κάτι έπρεπε να κάνω, να βρω τον τρόπο να συνειδητοποιήσω και να διαχειριστώ την απουσία του.

Αποφάσισα να κάνω αναπαράσταση την κηδεία του μέσα στο ορυχείο.

Έχω δεθεί με αυτούς τους ανθρώπους, κάθε φορά που ανταμώνουμε, τους αποκαλώ οι καπετάνιοι του ορυχείου, η σιωπηλή αλληλεγγυη τους είναι αξιοζήλευτη, είναι αδύνατον να περάσει απαρατήρητη

Ξεκίνησα να φτιάξω τον σκελετό της φιγούρας από διάσπαρτες παλέτες που υπήρχαν τριγύρω στον χώρο. Στη συνέχισα τη δούλεψα με άχυρο και κλωστή για να δημιουργήσω τους όγκους της φιγούρας, στο τέλος την κάλυψα με πίσσα. Ύστερα την κοίμισα ένα βράδυ στο σπίτι και το επόμενο βράδυ την έκαψα στο χώρο του ορυχείου.

Τότε αποχαιρέτισα τον πατέρα μου, έτσι και το “Mirupafshim Baba” όπου σημαίνει “ Καλή Αντάμωση Μπαμπά”

-Ποια κινητήριος δύναμη σε έκανε να επιστρέψεις όχι μόνο στον τόπο που πέρασες τα παιδικά σου χρόνια, αλλά και στο ορυχείο παραγωγής πίσσας; 

Εκεί είναι το σπίτι μου, ουσιαστικά δεν έφυγα ποτέ, εκεί βρίσκω τις ισορροπίες μου, επαναπροσδιορίζομαι σαν άνθρωπος όταν πηγαίνω σε αυτό το μέρος. Χαίρομαι πάρα πολύ που  βρήκα τον τρόπο και την δύναμη να παντρέψω την γλυπτική με την πίσσα. Θέλω να πω πως όλα συνέβησαν εντελώς φυσικά, δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά.

Φωτογραφία: Ελευθέριος Παναγιώτου

-Η ύλη βρίσκεται στον πυρήνα της εικαστικής σου αναζήτησης. Ποιο ήταν το σκεπτικό πίσω από την επιλογή της πίσσας στο έργο «Mirupafshim Baba»;

Πέρα από τη συναισθηματική σύνδεση με τη Σελενίτσα, η πίσσα είναι ένα υλικό πολύ δύσκολο, προβληματικό θα έλεγα. Είναι ένα υλικό που με την πρώτη ματιά δείχνει στιβαρό και σκλήρό όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα, αντιθέτως, πολύ είναι εύθραυστο . Πρέπει να ακολουθείς πολύ συγκεκριμένους κανόνες για να σου δώσει το αποτέλεσμα που θέλεις, δουλέυεται κυρίως με την φωτιά, είναι σκληρή, ρευστή, έχει ελαστικότητα και άπειρα ελαττώματα που ως καλλιτέχνης καλούμε να ξεπεράσω.

Οπότε όπως καταλαβαίνεις είναι μια σχέση συναρπαστική που με εκπλήσσει κάθε φορά με αποτέλεσμα να θέλω συνεχώς να την ανακαλύπτω.

-Τι εντυπώσεις έχεις αποκομίσει από τη συνεργασία σου με τους εργάτες του ορυχείου παραγωγής πίσσας στη Σελενίτσα;

Τους εργάτες του ορυχείου δεν τους διαχωρίζω απο τα έργα μου, βρίσκονται ήδη μέσα σε αυτά, η προσφορά τους  είναι συγκινητική. Έχω δεθεί με αυτούς τους ανθρώπους, κάθε φορά που ανταμώνουμε, τους αποκαλώ οι καπετάνιοι του ορυχείου, η σιωπηλή αλληλεγγυη τους είναι αξιοζήλευτη, είναι αδύνατον να περάσει απαρατήρητη.

 Δεν μπορώ να δουλέψω με την πίσσα σε κανένα άλλο μέρος εκτός από το ορυχείο, το έχω δοκιμάσει αλλά δεν λειτουργεί, αυτό οφείλεται και στους εργάτες, αυτοί φτιάχνουν τα έργα μου και εγώ ακολουθώ.

Φωτογραφία: Ελευθέριος Παναγιώτου

-Στο «Mirupafshim Baba», έχεις παντρέψει το video art με τη γλυπτική και τα ορυκτά. Πως προέκυψε αυτή η αν μη τι άλλο, πολυδιάστατη ιδέα;

Καλή ερώτηση. Για να είμαι ειλικρινής τις περισσότερες φορές όταν ξεκινάω να φτιάξω ένα έργο έχω σχεδόν πάντα  οδηγό το ένστικτό μου, κρατάω απλά σαν φυλαχτο την πρώτη μου  σκέψη η οποία προκύπτει αβίαστα και την εκτελώ, ύστρα σιγά, σιγά ξεκινάω και χτίζω πάνω σε αυτή.Τότε το μόνο που με απασχολούσε ήταν η έντονη ανάγκη να ξεπεράσω τις φοβίες μου, μου μίλησε ο ίδιος ο χώρος μαζί με τα παιδικά μου βιώματα.

Τα μικρά ξυλόγλυπτα απεικονίζουν παιδικές αναμνήσεις που τα έχω συνδέσει με τον πατέρα μου επίσης και εικόνες γύρω από την ασθένεια του η οποία τον καθήλωσε στο κρεβάτι πριν φύγει, το ίδιο ισχύει και για το “Mirupafshim Baba”

Έτσι συνέβει και με το “Mirupafshim Baba”, οπότε όπως καταλαβαίνεις μοιραία η πίσσα γίνεται ένα με την γλυπτική. Επειδή  το έργο το έκαψα ο μόνος τρόπος  για να μείνουν τα ίχνη του ήταν να καταγράψω την διαδικασία της τελετής και για να δώσω στον θεατή μια ολοκληρωμένη εμπειρία για όσα είχαν συμβεί.

-Στα έργα σου διακρίνουμε έναν έντονο προβληματισμό γύρω από την εθνοτική ταυτότητα και τις ρίζες. Θα ήθελες να μας μιλήσεις για αυτό;

Αναζητώ μηχανισμούς επούλωσης του τραύματος, ψάχνω να βρώ το κομμάτι που μου λείπει. Η χρήση των στοιχείων στην γλυπτική όπως η πίσσα και το άχυρο είναι μια παρηγοριά με κάνει να αισθάνομαι οτι είμαι κοντά στην γειτονιά μου και στους φίλους μου. Αναζητώ ίχνη του παρελθόντος, όσο κι αν γνωρίζω ότι έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η ίδια η απώλεια γίνεται αιτία και αφορμή για την αναζήτηση των ριζών. Από πού ξεκινήσαμε; Τι μας έφερε εδώ; Μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στο τότε και το τώρα, μπορω να συμφιλιωθώ με την απουσία, με τον ξεριζωμό, με τη νέα συνθήκη πριν λογαριαστώ με το παρελθόν;

Φωτογραφία: Ελευθέριος Παναγιώτου

-Στην ομαδική έκθεση «That which was is now no more», η οποία λαμβάνει χώρα στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα εκθέτεις το video art «Mirupafshim Baba», μαζί με ξυλόγλυπτα που θυμίζουν τάματα. Ποιος είναι ο γόρδιος δεσμός μεταξύ των έργων;

Η αφορμή για το  “ Mirupafshim Baba” και τα ξυλόγλυπτα είναι η απώλεια του πατέρα μου, τα ξυλόγλυπτα προηγούνται απο το “Mirupafshim Baba”. Ξεκίνησα να τα φτιάχνω ακριβώς την περίοδο που είχε φύγει, τα οποία τα περισσότερα  είναι ρετάλια  που έβρισκα πεταμένα δεξιά και αριστερά στο εργαστήριο του ξύλου στην Καλών Τεχνών, δεν είχα στο μυαλό μου να φτιάξω ξυλόγλυπτα που να μου θυμίζουν τάματα, τότε ήταν πρώτη φορά που σκάλιζα ξύλο με τα χέρια μου, πειραματιζομουν, έτσι λοιπόν, δουλέυοντας ασταμάτητα κατάλαβα την πολυτιμότητα του ξύλου, τις δυνατότητες που έχει σαν υλικό.

Τα μικρά ξυλόγλυπτα απεικονίζουν παιδικές αναμνήσεις που τα έχω συνδέσει με τον πατέρα μου επίσης και εικόνες γύρω από την ασθένεια του η οποία τον καθήλωσε στο κρεβάτι πριν φύγει, το ίδιο ισχύει και για το “Mirupafshim Baba”. 

Άλλωστε η ξαπλωμένη φιγούρα που βλέπετε στο βίντεο εμπεριέχει και άλλα στοιχεία εκτός από πίσσα, όπως άχυρο και ξύλο, ο συνδετικός κρίκος αυτών των τριών είναι οι ρίζες, είναι ζωντανοί οργανισμοί, το άχυρο και το ξύλο αποτελούνται απο σύνθεση ριζών και η πίσσα είναι προιον αποσύνθεσεις ριζών.

-Η έκθεση αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ωδή στην απώλεια, καθώς το πένθος είναι ο βασικός πυλώνας της. Θεωρείς ότι τα έργα σου λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά με τα καλλιτεχνήματα των υπόλοιπων δημιουργών;

Καταρχάς θέλω να ευχαριστήσω την  υπέροχη Γαληνή Λαζάνη, για την επιμέλεια  της έκθεσης “That which was is now no more”

Η σύνθεση και η αποσύνθεση φυσικών προσώπων, φυσικών τοπίων, πραγμάτων, καταστάσεων κ.τ.λ, μας πυροδοτούν και γίνονται αφορμή για έκφραση και ανάγκη για επικοινωνία.

Καθώς ξεκινά ο καθένας από διαφορετική αφετηρία, η ιστορία που έχουμε πλέξει γύρω από το θέμα της απώλειας είναι πολυδιάστατη και αφορά ποικιλία μέσα όπως ζωγραφικη απο τον Χρόνη Μπότσογλου και τον Νίκο Κομιώτη, γλυπτική απο την Ναταλία Μαντά, μεταξοτυπία απο την Έυα Μήταλα, βίντεο και γλυπτική από μένα, που με έναν αξιοθαύμαστο τρόπο μοιάζουν συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας ισορροπία και αρμονία στον χώρο.

Προκαλώντας έντονα συναισθήματα και προβληματισμούς στον θεατή για το διαχρονικό θέμα της απώλειας η οποία είναι απαραίτητη και αναζωογονητική.

Στο “Mirupafshim Baba” και στα ξυλόγλυπτα είναι μια τελετουργία για την διαχείριση της απώλειας μου το ίδιο νιώθω πως ισχύει και στην πρακτική των υπολοίπων εικαστικών.

Η ομαδική έκθεση «That which was is now no more» στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα θα διαρκέσει έως τις 27/01/2024