Η χριστουγεννιάτικη εκεχειρία του 1914 – Όλα ησύχασαν στο δυτικό μέτωπο εκείνον τον Δεκέμβριο

Η εκεχειρία των Χριστουγέννων έχει γίνει ένα από τα πιο διάσημα και μυθοποιημένα γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ποια ήταν όμως η πραγματική ιστορία πίσω από την ανακωχή; Γιατί συνέβη και έπαιζαν όντως Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες ποδόσφαιρο στην no man’s land;

Αργά την παραμονή των Χριστουγέννων του 1914, οι άνδρες του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος (BEF) άκουσαν τα γερμανικά στρατεύματα στα χαρακώματα απέναντί τους να τραγουδούν τα κάλαντα και πατριωτικά τραγούδια και είδαν φανάρια και μικρά έλατα κατά μήκος των χαρακωμάτων τους. Ευχές άρχισαν να φωνάζονται μεταξύ των χαρακωμάτων.

Την επόμενη ημέρα, Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες συναντήθηκαν στη no man’s land και αντάλλαξαν δώρα, έβγαλαν φωτογραφίες και ορισμένοι έπαιξαν αυτοσχέδιο ποδόσφαιρο. Έθαψαν επίσης τους νεκρούς και επισκεύασαν τα χαρακώματα και τα ορύγματα. Μετά την Boxing Day, οι συναντήσεις στη no man’s land μειώθηκαν.

Photo: Wikimedia Commons

Η εκεχειρία δεν τηρήθηκε παντού κατά μήκος του Δυτικού Μετώπου

Αλλού οι μάχες συνεχίστηκαν και σημειώθηκαν απώλειες την ημέρα των Χριστουγέννων. Ορισμένοι αξιωματικοί ήταν δυσαρεστημένοι με την εκεχειρία και ανησυχούσαν ότι θα υπονόμευε το μαχητικό πνεύμα.

Μετά το 1914, οι Ανώτατες Διοικήσεις και των δύο πλευρών προσπάθησαν να αποτρέψουν την επανάληψη ανακωχής παρόμοιας κλίμακας. Παρόλα αυτά, υπήρξαν κάποια μεμονωμένα περιστατικά με στρατιώτες που έκαναν σύντομες ανακωχές αργότερα κατά τη διάρκεια του πολέμου, και όχι μόνο τα Χριστούγεννα.

Στο πλαίσιο του λεγόμενου συστήματος «Ζήσε και άσε τους άλλους να ζήσουν», σε πιο ήσυχους τομείς του μετώπου, μερικές φορές συμφωνήθηκαν σιωπηρά σύντομες παύσεις των εχθροπραξιών, επιτρέποντας και στις δύο πλευρές να επισκευάσουν τα χαρακώματά τους ή να συγκεντρώσουν τους νεκρούς τους.

«Ένας μεγάλος αριθμός δεμάτων είναι έτοιμος να μεταφερθεί στο μέτωπο- οι οινοπαραγωγοί έχουν παράσχει 1.200 φιάλες» ανέφερε η παρισινή εφημερίδα Le Temps στις 22 Δεκεμβρίου 1914

Δείτε το βίντεο 

Η Χριστουγεννιάτικη ευθυμία

Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον Ιούλιο του 1914, πολλοί Ευρωπαίοι πίστευαν ότι οι μάχες θα τελείωναν μέχρι τα Χριστούγεννα. Δεν ήταν έτσι, και σχεδόν έξι μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες γιόρτασαν τις γιορτές όσο καλύτερα μπορούσαν στα παγωμένα χαρακώματα της δυτικής Ευρώπης.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι εορταστικές εκστρατείες συγκέντρωναν και μοίραζαν χριστουγεννιάτικα δώρα στους στρατιώτες στο μέτωπο. Στους Βρετανούς στρατιώτες στάλθηκε ένα ορειχάλκινο κουτί με ανάγλυφο το προφίλ της πριγκίπισσας Μαρίας που περιείχε σοκολάτα, καπνό και ένα σημείωμα από το βασιλιά και τη βασίλισσα που έγραφε «Είθε ο Θεός να σας προστατεύσει και να σας φέρει με ασφάλεια στην πατρίδα». Οι γερμανικές δυνάμεις έλαβαν δώρα από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’. Οι στρατιώτες πήραν πίπες και οι αξιωματικοί πακέτα τσιγάρων.

Λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα, ο Γάλλος πρόεδρος Raymond Poincaré επισκέφθηκε την αποθήκη του Παρισιού όπου συγκεντρώνονταν τα δώρα για τους Γάλλους στρατιώτες. «Ένας μεγάλος αριθμός δεμάτων είναι έτοιμος να μεταφερθεί στο μέτωπο- οι οινοπαραγωγοί έχουν παράσχει 1.200 φιάλες» ανέφερε η παρισινή εφημερίδα Le Temps στις 22 Δεκεμβρίου 1914.

Photo: Wikimedia Commons

Καλά, μικρά Χριστούγεννα

Το προσωπικό του νοσοκομείου φρόντισε να μην περάσουν οι γιορτές χωρίς μια μικρή γιορτή για τους τραυματίες. Μια Αμερικανίδα εθελόντρια του βρετανικού Ερυθρού Σταυρού, η Mary Dexter, έγραφε επιστολές που περιέγραφαν λεπτομερώς τις προετοιμασίες για τις γιορτές: «Μεθαύριο είναι Χριστούγεννα. Είμαστε απασχολημένες, σε μονόλεπτα, φτιάχνοντας κάλτσες από γάζα για τους 200 άνδρες μας – κάθε μία θα περιέχει φρούτα, μαρμελάδα, καπνό». Σε ένα νοσοκομείο του Βερολίνου, οι νοσοκόμες μοίραζαν λιχουδιές και στόλιζαν μικρά χριστουγεννιάτικα δέντρα.

Η Louie Johnson, μια Αγγλίδα νοσοκόμα, θυμόταν πώς οι άνθρωποι της έδιναν απλά δώρα, όπως ένα πακέτο τσιγάρα ή ένα κασκόλ, για να τα μεταβιβάσει στους στρατιώτες. Η Γερμανίδα νοσοκόμα Anna von Mildenburg είπε τα εξής για τα Χριστούγεννα του 1914: «Η εικόνα θα μείνει για πάντα μαζί μας, το πώς στεκόμασταν όλοι ανάμεσα στους στρατιώτες, με τα χέρια διπλωμένα με θέρμη. Και δίπλα στο τρεμόπαιγμα των κεριών του χριστουγεννιάτικου δέντρου, μέσα στο άρωμα του έλατου του λαμπερού δέντρου, τραγουδήσαμε απαλά το αγαπημένο παλιό τραγούδι, στέλνοντάς το σαν μια θερμή προσευχή, μια ειλικρινή έκκληση: Ειρήνη στους ανθρώπους στη Γη».

Η Louie Johnson, μια Αγγλίδα νοσοκόμα, θυμόταν πώς οι άνθρωποι της έδιναν απλά δώρα, όπως ένα πακέτο τσιγάρα ή ένα κασκόλ, για να τα μεταβιβάσει στους στρατιώτες

Photo: Wikimedia Commons

Ειρήνη της ημέρας των Χριστουγέννων

Οι αυθόρμητες ανακωχές που προέκυψαν κατά μήκος του δυτικού μετώπου, ιδίως μεταξύ των βρετανικών και των γερμανικών δυνάμεων, είναι από τα πιο διάσημα γεγονότα του Δεκεμβρίου 1914.

Την παραμονή των Χριστουγέννων, οι Γερμανοί στρατιώτες σε ορισμένες τοποθεσίες στόλισαν τα χαρακώματα με Tannenbäume, ή έλατα, και τραγούδησαν τα κάλαντα. Περνώντας από τη no-man’s-land ήρθε πίσω τους μια βρετανική καντάδα χριστουγεννιάτικης μουσικής. Το επόμενο πρωί οι άνδρες πέρασαν χρόνο μαζί έξω από τα χαρακώματα, ανταλλάσσοντας χαιρετισμούς και δώρα ρούμι και πούρα.

Η αφήγηση του Wyatt δημοσιεύτηκε σε άρθρο των Thetford Times που περιέγραφε «κλωτσώντας μια μπάλα ανάμεσα στις δύο γραμμές πυρός»

Photo: Wikimedia Commons

«Κλωτσώντας μια μπάλα ανάμεσα στις δύο γραμμές πυρός»

Ίσως η πιο αισιόδοξη ιστορία της εκεχειρίας να ήταν και η πιο δύσκολη να καταγραφεί: Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες που παίζονταν την ημέρα των Χριστουγέννων. Αναφορές από δεύτερο και τρίτο χέρι εμφανίστηκαν σε εφημερίδες και επιστολές, αλλά οι μαρτυρίες από πρώτο χέρι, είτε ότι ήταν μάρτυρες ενός αγώνα ποδοσφαίρου είτε ότι έπαιξαν σε έναν αγώνα, ήταν σπάνιες.

Μια «κλωτσοπατινάδα» επαληθεύτηκε από δύο επιστολές που έγραψαν οι Βρετανοί στρατιώτες, ο  δεκανέας Albert Wyatt και λοχίας Frank Naden και περιγράφουν το παιχνίδι στο Wulvergem του Βελγίου. Η αφήγηση του Wyatt δημοσιεύτηκε σε άρθρο των Thetford Times που περιέγραφε «κλωτσώντας μια μπάλα ανάμεσα στις δύο γραμμές πυρός».

Χρησιμοποιώντας παρόμοιες μεθόδους, οι ιστορικοί επιβεβαίωσαν ότι ένας άλλος αγώνας έλαβε χώρα στο Frélinghien της Γαλλίας. Παρόλο που οι αγώνες ήταν μικρότεροι και λιγότεροι από ό,τι αρχικά πιστεύεται, αυτό δεν εμπόδισε τις εκδηλώσεις μνήμης για την εκατονταετηρίδα της εκεχειρίας το 2014, όπως ένα γλυπτό που παρουσιάστηκε στο Λίβερπουλ της Αγγλίας και μια ατσάλινη μπάλα ποδοσφαίρου πάνω σε ένα βλήμα παρουσιάστηκε στο Saint-Yvon του Βελγίου προς τιμήν των αγώνων.

Τα Χριστούγεννα που έρχονται

Η εκεχειρία του 1914 δεν διήρκεσε και οι μάχες σύντομα αναζωπυρώθηκαν στο δυτικό μέτωπο. Ενώ οι αναφορές των εφημερίδων για τις γιορτές μπορεί να γοήτευσαν τους ανθρώπους στην πατρίδα, οι στρατιωτικοί διοικητές τρομοκρατήθηκαν.

Στα τρία Χριστούγεννα που ακολούθησαν, εξέδωσαν διαταγές που θα απέτρεπαν κάθε περαιτέρω αδελφοποίηση μεταξύ των μαχόμενων δυνάμεων. Η ανελέητη αγριότητα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε κυριαρχήσει. Τον Δεκέμβριο του 1914, ο πόλεμος ήταν ακόμη νέος, αλλά καθώς οι εχθροπραξίες τραβούσαν σε μάκρος, οι σημαδεμένοι από τη μάχη στρατιώτες είχαν σκληρύνει μετά από χρόνια φρίκης στα χαρακώματα, γεγονός που οδήγησε σε μια διαφορετική στάση απέναντι στις «ανταλλαγές δώρων».

*Με στοιχεία από nationalgeographic.com και iwm.org.uk