Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι δυτικές ελληνικές διάλεκτοι – Η δωρική ομάδα (Μέρος Β’)

Όπως συνέβη και στις υπόλοιπες περιοχές του ελλαδικού και όχι μόνο χώρου, η ελληνιστική ή αττικοϊωνική κοινή παραμέρισε σταδιακά τα παλαιά ιδιώματα των δωρικών περιοχών, τις λεγόμενες δυτικές ελληνικές διαλέκτους. Κατά τη διάρκεια της γλωσσικής αυτής αλλαγής, στο πλαίσιο ενός μεταβατικού σταδίου, δημιουργήθηκαν ορισμένες κοινές τοπικού χαρακτήρα, δηλαδή γλωσσικά μορφώματα που διατηρούσαν ένα μεγάλο αριθμό τοπικών χαρακτηριστικών, αλλά είχαν ήδη επηρεαστεί έντονα από την ελληνιστική κοινή. Αυτό παρατηρείται σε εδάφη της δυτικής Ελλάδας που τελούσαν υπό την κυριαρχία της Αιτωλικής Συμπολιτείας, σε περιοχές της Πελοποννήσου που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Αχαϊκής Συμπολιτείας, στην Κρήτη και στη Σικελία. Την πλέον ισχυρή αντίσταση –όπως μαρτυρούν επιγραφικά και λογοτεχνικά στοιχεία, αλλά και η περίφημη τσακωνική διάλεκτος, η οποία θεωρείται εξελικτική φάση της αρχαίας λακωνικής– προέβαλε η λακωνική διάλεκτος, ένα ιδίωμα που κατάφερε να επιβιώσει έως τον 5ο αιώνα μ.Χ.

Τα περισσότερα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για τα δωρικά ιδιώματα προέρχονται από σωζόμενα επιγραφικά κείμενα. Η συμβολή της λογοτεχνικής παράδοσης στις γνώσεις μας για τις δυτικές ελληνικές διαλέκτους είναι πολύ περιορισμένη, καθώς η δωρική που απαντά σε κάθε είδους λογοτεχνικά κείμενα (όπως στα λυρικά ή χορικά μέρη του δράματος, στη σικελική κωμωδία με επιφανέστερο εκπρόσωπο τον Επίχαρμο τον Κώο ή Συρακούσιο, στα βουκολικά και άλλα ποιήματα του Θεόκριτου από τις Συρακούσες) είναι μια πολύ τυποποιημένη γλώσσα, που δεν είναι δυνατόν να συσχετιστεί με κάποιο από τα γνωστά ομιλούμενα ιδιώματα. Μοναδική εξαίρεση μπορεί να θεωρηθεί το ποιητικό έργο του Αλκμάνος, του αρχηγέτη της μελικής – χορικής ποίησης (β’ μισό του 7ου αιώνα π.Χ.). Ο Αλκμάν έγραψε γενικά στη λακωνική διάλεκτο της εποχής του, χρησιμοποιώντας και επικούς τύπους (στην ποίησή του απαντούν σαφείς «ομηρισμοί»).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει εν προκειμένω μια σκηνή από τους Αχαρνείς (Αχαρνής κατά την αττική ορθογράφηση) του Αριστοφάνη, όπου γίνεται χρήση της μεγαρικής διαλέκτου. Πρόκειται για το κομμάτι εκείνο του έργου όπου ένας μεγαρίτης αγρότης, παίρνοντας ως αντάλλαγμα μερικά σκόρδα και ελάχιστο αλάτι, πουλάει στον Δικαιόπολη –στην ελεύθερη αγορά που εκείνος έχει δημιουργήσει– τα δυο κοριτσάκια του, που τα παρουσιάζει σαν γουρουνίτσες. Βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι πρωταρχικός σκοπός του μεγάλου κωμωδιογράφου ήταν το να προκαλέσει τη θυμηδία των θεατών, κάτι που σημαίνει ότι στις κωμωδίες του παρωδούνται μεταξύ άλλων και οι τοπικές διάλεκτοι. Το γεγονός αυτό, με τη σειρά του, εξηγεί τις όποιες διαλεκτικές ανακρίβειες ή και αντιφάσεις στο έργο του.

Εξάλλου, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα πρωτότυπα κείμενα που είναι γραμμένα σε δωρικές διαλέκτους υπέστησαν όχι μόνο παραφθορά κατά την πολλάκις επαναληφθείσα διαδικασία αντιγραφής των χειρογράφων, αλλά και γλωσσικό εκσυγχρονισμό από τους γραμματικούς που καταπιάστηκαν με αυτά σε μεταγενέστερες εποχές.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ξενόγλωσση διδακτορική διατριβή του 19ου αιώνα με θέμα την τσακωνική διάλεκτο.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι δυτικές ελληνικές διάλεκτοι – Η δωρική ομάδα (Μέρος Α’)