Αμαζόνιος: η αγωνιώδης μάχη για τη διάσωση του «πνεύμονα της Γης»

H ικανότητα του τροπικού δάσους του Αμαζονίου να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα αποτελεί, θεωρητικά, ένα από τα μεγαλύτερα «εργαλεία» της Γης κατά της κλιματικής αλλαγής.

Όμως τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπολογίζεται ότι έχει χάσει πάνω από 540.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικών εκτάσεων, σχεδόν το 10% της συνολικής του έκτασης.

Η καταστροφή είναι πρωτίστως ανθρωπογενής, με διάφορες παρεμβάσεις.

Πιο απειλητική απ’ όλες είναι η μαζική αποψίλωση.

Μοιραία, μελέτες επί μελετών προειδοποιούν ότι ο μεγαλύτερος «πνεύμονας της Γης» είναι κοντά στο σημείο χωρίς επιστροφή.

Εξ ου και οι περισσότερες από τις εννέα χώρες της Νότιας Αμερικής, όπου εκτείνεται το τροπικό δάσος, προσπαθούν -αρκετές αμφιλεγόμενα, καθώς και όψιμα συλλήβδην- να κάνουν βήματα προς τα πίσω από το χείλος αυτού του «γκρεμού».

Τα στοιχεία του μη κερδοσκοπικού Προγράμματος Παρακολούθησης της Αμαζονίας των Άνδεων (MAAP) αποτελούν τους τελευταίους μήνες πηγή αισιοδοξίας.

Τα τελευταία δείχνουν ότι η αποψίλωση σε όλο το τροπικό δάσος του Αμαζονίου έχει μειωθεί φέτος κατά 55%, σε επίπεδα ρεκόρ από το 2019.

Επιμέρους, καταγράφεται μείωση της απώλειας δασών κατά ένα τρίτο στο Περού, κατά δύο τρίτα στην Κολομβία -μάλιστα με την ενσωμάτωση πολλών πρώην ανταρτών σε περιβαλλοντικούς φορείς- και κατά ένα θεαματικό 60% στη Βολιβία.

Όμως τα πιο σημαντικά στοιχεία αφορούν τη Βραζιλία, στα εδάφη της οποίας βρίσκεται εξάλλου το 60% του τροπικού δάσους.

Η αποψίλωση εκεί συρρικνώθηκε σε επίπεδα ρεκόρ για τον μήνα Νοέμβριο, κατά 64% σε ετήσια βάση.

Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο από το 2015.

Πιστοποιεί, δε, την πλήρη μεταστροφή στην περιβαλλοντική πολιτική της Βραζιλίας μόλις στον πρώτο χρόνο της θητείας του κεντροαριστερού προέδρου Λούλα ντα Σίλβα, έπειτα από την καταστροφική (και) για τον Αμαζόνιο προεδρία του ακροδεξιού Ζαΐρ Μπολσονάρο.

Η καταστροφή 201 τετραγωνικών χιλιομέτρων στο βραζιλιάνικο τμήμα του τροπικού δάσους του Αμαζονίου μόνο μέσα στο Νοέμβριο θεωρείται η μικρότερη σε έκταση εδώ οκτώ χρόνια

Σηκώνοντας ξανά τα «μανίκια»

Διακηρυγμένος πλέον στόχος της Βραζιλίας -τουλάχιστον υπό την προεδρία του Λούλα ντα Σίλβα- είναι να σταματήσει η αποψίλωση του τροπικού δάσους στα εδάφη της μέχρι το 2030.

Προς τούτο, μια από τις πρώτες αποφάσεις με την αλλαγή «σκυτάλης» στην προεδρία ήταν η αναβίωση της λεγόμενης περιβαλλοντικής αστυνομίας.

Επισήμως πρόκειται για το Βραζιλιάνικο Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων (IBAMA).

Μια ομοσπονδιακή υπηρεσία, που υπάγεται στο υπουργείο Περιβάλλοντος και έχει ως κύρια αποστολή την εφαρμογή του νόμου κατά της παράνομης αποψίλωσης του τροπικού δάσους του Αμαζονίου στα εδάφη της Βραζιλίας.

Επί των «μαύρων» ημερών της προεδρίας Μπολσονάρο, η περιβαλλοντική νομοθεσία έγινε «κουρέλι» και η IBAMA βυθίστηκε μεθοδικά σε παρακμή, υποχρηματοδοτούμενη και υποστελεχωμένη.

Από τις αρχές του έτους αντίθετα -αφότου, δηλαδή, ο Λούλα ανέλαβε επίσημα καθήκοντα- τα κονδύλια για τη λειτουργία της υπηρεσίας έχουν τριπλασιαστεί.

Στους κόλπους της έχουν αρχίζει μαζικές προσλήψεις, αν και θα χρειαστεί καιρός για να καλυφθούν τα δυσαναπλήρωτα κενά.

Οι υφιστάμενες μονάδες της έχουν εν τω μεταξύ ριχτεί στη μάχη.

Αποστολή της είναι η καταπολέμηση της καταπάτησης και μη αδειοδοτημένης αποψίλωσης δασικών εκτάσεων -συνήθως για ξυλεία, αλλά και για κτηνοτροφία- και των παράνομων εξορύξεων, κυρίως χρυσού.

Μέσα στον τελευταίο χρόνο «κατασχέσαμε περισσότερα από 2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα παράνομης ξυλείας και 5.000 βοοειδή που εκτρέφονταν σε παράνομες εκτάσεις, θέσαμε υπό έλεγχο περισσότερα από 85 εδάφη αυτοχθόνων, ενώ καταστράφηκαν περισσότερες από δώδεκα περιοχές εξόρυξης χρυσού»,  απαριθμεί στο France24 ο Ζαΐρ Σμιτ, διευθυντής του γραφείου Περιβαλλοντικής Προστασίας της IBAMA.

Σχεδόν 5.000 τ. χλμ. παράνομα εκχερσωμένης γης έχουν ανακτηθεί. «Κι αυτό», κατά τον Σμιτ, «είναι μόνο η αρχή».

Όμως στο φόντο της τετραετούς καταστροφικής περιβαλλοντικής πολιτικής του Μπολσονάρο, τα προβλήματα και οι προκλήσεις στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου έχουν γιγαντωθεί.

Μέλη της IBAMA επί το έργον στο βραζιλιάνικο τμήμα του τροπικού δάσους του Αμαζονίου

Τα καλά νέα και τα κακώς κείμενα

Μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις λυμαίνονται ολόκληρες εκτάσεις. Μέχρι και οι μικρότεροι καταπατητές της περιοχής είναι πια οπλισμένοι μέχρι τα «δόντια», τα οποία πωλούνταν αφειδώς υπό τον Μπολσονάρο.

Κι όσο η IBAMA επιστρέφει στο πεδίο, τόσο αυξάνονται οι εντάσεις.

Τα πρόστιμα για αποψίλωση των δασών που έχουν ήδη επιβληθεί μέσα στο 2023 έφτασαν σε σύνολο σχεδόν το 1 δισεκατομμύριο ευρώ. Ποσό διπλάσιο σε σχέση με το 2022.

Ο πρόεδρος Λούλα ξανάνοιξε εν τω μεταξύ το ταμείο Amazon Fund, στο οποίο ο ακροδεξιός προκάτοχός του είχε βάλει με συνοπτικές διαδικασίες «λουκέτο» το 2019.

Ήταν πρακτικά φυσικό επόμενο της αντιπεριβαλλοντικής πολιτικής του, δεδομένου ότι το ταμείο μπορεί να λάβει δωρεές υπό την προϋπόθεση ότι η Βραζιλία περιορίζει την αποψίλωση των δασών.

Με βάση τα νέα στοιχεία, οι στρόφιγγες της χρηματοδότησης ξανάνοιξαν.

Ήδη στο περιθώριο της COP28, που μόλις ολοκληρώθηκε στο Ντουμπάι, η Νορβηγία ανακοίνωσε δωρεά 50 εκατομμυρίων δολαρίων στο Amazon Fund.

Αν και είναι μακράν ο μεγαλύτερος χορηγός του ταμείου, ήταν η πρώτη δωρεά που κατέστη -βάσει των νέων δεδομένων- δυνατή από τη σκανδιναβική χώρα εδώ και μια τετραετία.

Δεσμεύσεις ανέλαβαν επίσης έτεροι δωρητές, ανάμεσά τους οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η ΕΕ, η Γερμανία, η Δανία και η Ελβετία.

«Μελανό» σημείο στη στάση της Βραζιλίας πάντως παραμένουν τα σχέδια του κρατικού ενεργειακού γίγαντα Petrobras για γεώτρηση πετρελαίου κοντά στις εκβολές του Αμαζονίου.

Υποστηριζόμενο από τον πρόεδρο Λούλα, το έργο θα μπορούσε να αυξήσει κατά 37% τα αποθέματα πετρελαίου της Βραζιλίας.

Έχει ωστόσο προκαλέσει -εύλογα- έντονες αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις, αλλά και από την ίδια την IBAMA, που μέχρι στιγμής αρνείται να εγκρίνει σχετική άδεια.

Η λήψη τελικών αποφάσεων έχει μετατεθεί για τις αρχές του νέου έτους.