Μη κρατικά πανεπιστήμια: τα ανοιχτά ερωτήματα και οι δυσκολίες

Η κυβέρνηση δείχνει αποφασισμένη να προχωρήσει στη θεσμοθέτηση των μη κρατικών πανεπιστημίων. Πέραν της ιδεολογικής φόρτισης που έχει το ζήτημα – ένας σημαντικός αριθμός κυβερνητικών στελεχών έκαναν τα πρώτα τους βήματα στη ΔΑΠ-ΝΔΦΚ που από τη δεκαετία του 1980 έχει προμετωπίδα τα μη κρατικά ΑΕΙ – υπάρχει και η εκτίμηση ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση θα έχει θετική αποδοχή στην κοινωνία, ιδίως από τις χιλιάδες οικογένειες που αντιμετώπιζαν την προοπτική να στείλουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχουν και πραγματικές δυσκολίες και εμπόδια στο όλο εγχείρημα.

Ενδεικτική, άλλωστε, της προσπάθειας της κυβέρνησης η ρύθμιση να τύχει ευρύτερης νομιμοποίησης και η επιλογή τα ιδρύματα να προσδιοριστούν ως μη κρατικά και μη κερδοσκοπικά και ουσιαστικά να απορριφθεί ένα πλαίσιο που θα επέτρεπε στα υπάρχοντα κολλέγια να «μετατραπούν» σε πανεπιστήμια, παρά τις αντιδράσεις των εκπροσώπων των κολλεγίων. Στο ίδιο πλαίσιο και οι διαρκείς διαβεβαιώσεις για αυστηρούς ακαδημαϊκούς και κτιριολογικούς όρους και προϋποθέσεις.

Το ζήτημα της συνταγματικής διατύπωσης

Η κυβέρνηση δείχνει να κινείται στη βάση της εκτίμησης ότι η νομική κοινότητα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των δικαστών των Ανώτατων Δικαστηρίων ασπάζεται τη θέση ότι στο συγκεκριμένο θέμα η γενική επίκληση της προτεραιότητας του ευρωπαϊκού δικαίου αρκεί για να αντιμετωπιστεί η συνταγματική απαγόρευση, ιδίως από τη στιγμή που μιλάμε για ίδρυση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων, που λειτουργούν νόμιμα.

Ωστόσο, υπάρχει και ο εύλογος αντίλογος ότι δεν είναι τόσο απλό ζήτημα να παρακαμφθεί η ιδιαίτερα σαφής διατύπωση του άρθρου 16 που αναφέρει ότι τα πανεπιστήμια μπορεί να είναι μόνο ΝΠΔΔ.

Άλλωστε, έχει τεθεί και το ερώτημα γιατί το ίδιο επιχείρημα, ότι δηλαδή «επί της ουσίας δεν χρειάζεται να προηγηθεί η συνταγματική αναθεώρηση», δεν είχε ακουστεί και στο παρελθόν, σε όλες τις περιπτώσεις που επανερχόταν το ζήτημα στο προσκήνιο, αλλά αντιθέτως μέχρι πολύ πρόσφατα είχε θεωρηθεί αυτονόητο ότι απαιτείται συνταγματική αναθεώρηση για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων που θα προσφέρουν ισότιμους ακαδημαϊκούς τίτλους (μια που ως προς το θέμα των επαγγελματικών δικαιωμάτων εκεί ούτως ή άλλως είχαν ενσωματωθεί ευρωπαϊκές οδηγίες που αναγνώριζαν δικαιώματα και σε αποφοίτους κολεγίων-παραρτημάτων).

Κινητοποίηση των φοιτητικών συλλόγων στη διάρκεια της πρόσφατης συνόδου Πρυτάνεων

Το ερώτημα για την αντίδραση των φοιτητών

Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας είναι το μέγεθος των αντιδράσεων που θα έρθουν πρώτα και κύρια από τους φοιτητές.

Θυμίζουμε ότι το 2006-2007 παρότι ξεκίνησε διαδικασία αναθεώρησης με ευρεία συναίνεση γύρω από την αναθεώρηση και του άρθρου 16, ήταν η κλίμακα των αντιδράσεων που υπήρξαν από τους φοιτητές και την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα, που τελικά οδήγησε σε αναδίπλωση του ΠΑΣΟΚ και σε ακύρωση της δυνατότητας αναθεώρησης του συγκεκριμένου άρθρου.

Σήμερα, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις που έχουν προηγηθεί δείχνουν ότι υπάρχει μια κρίσιμη μάζα φοιτητών, με αναφορά σε διάφορα ρεύματα της Αριστεράς, που θα δοκιμάσουν να διαμορφώσουν όρους μιας φοιτητικής έκρηξης. Το εάν θα γίνει αυτό θα φανεί αμέσως μετά το τέλος των διακοπών όταν θα ξεκινήσουν οι συνελεύσεις την ώρα που το νομοσχέδιο θα τίθεται σε διαβούλευση. Η κυβέρνηση έχει προφανώς μια άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά μέχρι τώρα δεν έχει συναντήσει μεγάλο κίνημα. Ιδίως, εάν το συγκεκριμένο ζήτημα δεν προκαλέσει αναταραχή μόνο στα πανεπιστήμια, αλλά και στα σχολεία.

Επίσης, η κλίμακα των αντιδράσεων που θα υπάρξει θα καθορίσει και τη στάση της αντιπολίτευσης, ακόμη και δυνάμεων χωρίς θέση αρχής κατά των μη κρατικών πανεπιστημίων, όπως το ΠΑΣΟΚ.

Σύγκρούσεις με την αστυνομία στη διάρκεια φοιτητικής κινητοποίησης στην πρόσφατη σύνοδο Πρυτάνεων

Τα ανοιχτά θεσμικά ερωτήματα για τη μορφή των νέων ιδρυμάτων

Την ίδια στιγμή με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται το πώς ακριβώς θα περιγραφεί στο νομοσχέδιο η διαδικασία έγκρισης των νέων ιδρυμάτων.

Και αυτό γιατί με βάση αυτά που έχουν ειπωθεί μέχρι τώρα υπάρχουν σημεία που παραμένουν ασαφή.

Ειδικότερα: αυτά που ξέρουμε μέχρι τώρα είναι ότι τα ιδρύματα θα είναι μη κερδοσκοπικά, άρα τα έσοδά τους θα πρέπει να επενδύονται εκ νέου σε αυτά. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα «μητρικά ιδρύματα» πρέπει να είναι επίσης μη κερδοσκοπικά. Τα ξένα πανεπιστήμια θα διατηρούν έναν αυξημένο λόγο ως προς την οργάνωση των ιδρυμάτων. Τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα έχουν διπλή «πιστοποίηση», δηλαδή θα πρέπει να είναι αφενός πιστοποιημένο το πανεπιστήμιο εξωτερικού στην αρμόδια εθνική αρχή της χώρας του, αφετέρου το παράρτημα – μη κρατικό ΑΕΙ στην Ελλάδα να έχει αξιολόγηση και πιστοποίηση από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, που έχει και την ευθύνη για την αξιολόγηση και πιστοποίηση και των ελληνικών δημόσιων ΑΕΙ.

Ως προς τα κριτήρια, όμως, με τα οποία η ΕΘΑΕ θα πιστοποιεί αρκετά σημεία μένουν να αποσαφηνιστούν.

Αυτό έχει να κάνει με το ότι ένα πανεπιστήμιο έχει απαιτήσεις που δεν μπορούν να περιοριστούν στις κτιριακές υποδομές και στην ύπαρξη επαρκούς αριθμού «διδασκόντων με διδακτορικό».

Ένα πανεπιστήμιο απαιτεί να έχει διδάσκοντες με διδακτορικό αλλά και αποδεδειγμένο επιστημονικό έργο που να έχουν εκλεγεί μέσα από μια διαδικασία κρίσης, στη βάση ακριβώς του επιστημονικού και ερευνητικού έργου. Χρειάζεται επίσης πέρα από τη διδασκαλία να παράγει και πρωτότυπη γνώση, δηλαδή να έχει και ερευνητικό έργο, στοιχείο που εκτός των άλλων δείχνει και τη σημασία να μπορεί να προσφέρει μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές. Χρειάζεται ακόμη να έχει πανεπιστημιακά όργανα διοίκησης, δηλαδή όργανα απόφασης όπου τον πρώτο λόγο να τον έχουν πανεπιστημιακοί καθηγητές. Και βεβαίως να μπορεί να προσφέρει ένα πλήρες πρόγραμμα μαθημάτων, που να καλύπτουν το αντικείμενο και κυρίως να προσφέρουν και την ανάλογη εργαστηριακή υποδομή. Ιδιαίτερη σημασία έχει αυτό στις Ιατρικές Σχολές, όπου χρειάζεται να υπάρχουν και νοσοκομεία που να είναι οργανωμένα σε κλινικές ικανές να προσφέρουν ιατρικό έργο και διδασκαλία.

Δεν είναι τυχαίο ότι στις περισσότερες χώρες που έχουν μη κρατικά πανεπιστήμια υπάρχει ειδική πρόβλεψη ώστε αυτά να έχουν όργανα διοίκησης και ιεραρχία πανεπιστημιακών καθηγητών ανάλογη με αυτή των κρατικών δημόσιων. Και αυτό για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο τα μη κρατικά ΑΕΙ να είναι απλώς ιδιωτικά εκπαιδευτήρια.

Το αγκάθι της εισαγωγής των φοιτητών

Ένα από τα φλέγοντα ζητήματα στα οποία δεν έχει δοθεί μέχρι τώρα επαρκής απάντηση και θα αποσαφηνιστεί με την δημοσιοποίηση του νομοσχεδίου είναι το ζήτημα του τρόπου εισαγωγής των φοιτητών.

Ο λόγος είναι ότι μία από τις βασικές κριτικές που έχουν ασκηθεί στα κυβερνητικά σχέδια είναι ότι προτείνει δύο άνισους τρόπου εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Από τη μια για τα δημόσια πανεπιστήμια η δύσκολη δοκιμασία των Πανελληνίων, με την επιπλέον πίεση από την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής και από την άλλη για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, η δυνατότητα να πληρωθούν τα δίδακτρα.

Αυτό θα συνηγορούσε υπέρ του να διαμορφωθούν ανάλογα κριτήρια και για την είσοδο στα μη κρατικά πανεπιστήμια, στοιχείο που θα προσέδιδε και ανάλογο κύρος. Όμως, αυτό θα δημιουργούσε ένα πρόβλημα στο να μπορέσουν να έχουν τη ζήτηση που επιδιώκουν, καθώς ένα μέρος της δυνητικής τους πελατείας είναι ακριβώς υποψήφιοι φοιτητές που δεν κατορθώνουν να περάσουν στη σχολή προτίμησής τους (συνήθως μια σχολή υψηλής ζήτησης όπως είναι π.χ. οι Ιατρικές) μέσω των πανελληνίων εξετάσεων.

Φοιτητική κινητοποίηση τον περασμένο Νοέμβριο

Η αντιπολίτευση σε θέση μάχης

Την ίδια στιγμή δεν είναι δεδομένο ότι η κυβέρνηση θα βρει σε αυτή τη φάση ευρεία συναίνεση. Ιδίως εάν υπάρξουν μεγάλες αντιδράσεις και φανεί ότι δημοσκοπικά το μέτρο δεν είναι «καθολικής αποδοχής» τα κόμματα της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών όπως το ΠΑΣΟΚ που δεν έχουν θέση εξαρχής κατά των μη κρατικών πανεπιστημίων,  δεν θα θελήσουν να διευκολύνουν την κυβέρνηση.

Και το μέγεθος των αντιδράσεων που θα προκληθούν δεν είναι δεδομένο αυτή τη στιγμή να προβλεφθεί. Από τη μια, υπάρχει το ενδεχόμενο πέραν των φοιτητών που έχουν μια αριστερή αναφορά, και άλλα τμήματα της πανεπιστημιακής κοινότητας να θεωρήσουν ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση, με τη σπουδή μάλιστα της θέσπισης μη κρατικών πανεπιστημίων χωρίς καν να ξεκινήσει η διαδικασία αναθεώρησης, αποτελεί απαξίωση και υποτίμηση του δημόσιου πανεπιστημίου. Δεν είναι τυχαίο, επομένως, ότι η κυβέρνηση προσπαθεί κυρίως να καθησυχάσει και να διαβεβαιώσει ότι πρώτιστη μέριμνά της είναι το δημόσιο πανεπιστήμιο και η ενίσχυση του.

Ωστόσο, δεν είναι δεδομένο ότι αυτό θα λειτουργήσει για τους φοιτητές, ιδίως εάν σκεφτούμε ότι συχνά τα κινήματα της νεολαίας ξεσπούν γύρω από θέματα που λειτουργούν περισσότερο ως αφορμές για ευρύτερες δυναμικές δυσαρέσκειας. Τα μη κρατικά πανεπιστήμια, με όλους τους συμβολισμούς που κουβαλούν μπορούν να λειτουργήσουν ως μια τέτοια αφορμή.