Μονή Αγίου Στεφάνου Μετεώρων: Ένα από τα στολίδια του «πέτρινου δάσους»

Μία από τις έξι εν λειτουργία μονές στα Μετέωρα —στο δεύτερο τη τάξει μοναστικό συγκρότημα στον ελλαδικό χώρο από άποψη μεγέθους και σπουδαιότητας μετά το Άγιον Όρος— είναι εκείνη του εορταζόμενου σήμερα Πρωτομάρτυρος Αγίου Στεφάνου.

Πηγή: «Μετεώρων Λιθόπολις» (meteoronlithopolis.gr)

Η μονή είναι χισμένη στο νότιο – νοτιοανατολικό άκρο της περίφημης μοναστικής πολιτείας των Μετεώρων —το συχνά αποκαλούμενο «πέτρινο δάσος» είναι κομμάτι του ορεινού όγκου των Αντιχασίων και της θεσσαλικής γης—, σε υψόμετρο 528.

Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

Εξ όσων γνωρίζουμε, η ιστορική αφετηρία της μονής (με τη μορφή ασκητικής δραστηριότητας) ανάγεται στα τέλη του 12ου αιώνα. Ως επίσημοι κτήτορες αναφέρονται ο μοναχός (και μετέπειτα ηγούμενος) Aντώνιος Καντακουζηνός (14ος-15ος αιώνας), γόνος της μεγάλης βυζαντινής οικογένειας των Καντακουζηνών, και ο μοναχός Φιλόθεος (16ος αιώνας), με καταγωγή από τη Σκλάταινα (νυν Ρίζωμα) Τρικάλων.

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Σταγών και Μετεώρων (imstagon.gr)

O πρώτος ναός του Aγίου Στεφάνου, μια μικρή μονόχωρη βασιλική, ιδρύθηκε το 15ο αιώνα και ανακαινίστηκε εκ βάθρων περί τα μέσα του 16ου αιώνα από τον Φιλόθεο (το λεγόμενο παλαιό καθολικό φέρει ζωγραφικό διάκοσμο που εκτελέστηκε σε δύο φάσεις), ο οποίος κατασκεύασε επίσης τα κελιά και άλλους βοηθητικούς χώρους της μονής. Επί των ημερών του Φιλοθέου, μάλιστα, η μονή του Αγίου Στεφάνου έγινε σταυροπηγιακή (διατήρησε το προνόμιο αυτό έως το 1743).

Πηγή: Ιερά Μητρόπολις Σταγών και Μετεώρων (imstagon.gr).

Το 1798 ανεγέρθηκε προς τιμήν του θαυματουργού ιερομάρτυρος Χαραλάμπους (αναφέρεται ως ο δεύτερος προστάτης του μοναστηριού από το 17ο αιώνα) μεγαλοπρεπής ναός αγιορείτικου τύπου, το σύγχρονο επιβλητικό καθολικό της μονής (τρίκογχος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με ευρύχωρη λιτή στη δυτική πλευρά του και προστώο κατά μήκος της βόρειας πλευράς του).

Ο ναός κοσμείται από ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1814, που φιλοτέχνησαν άξιοι μετσοβίτες τεχνίτες, και ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια του 1836.

Τοιχογραφία στο παλαιό καθολικό (πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων)

Στη μονή του Αγίου Στεφάνου λειτουργούσε στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας εκκλησιαστική σχολή, ενώ οι μοναχοί που εγκαταβιούσαν σε αυτή συνέδραμαν με όλες τους τις δυνάμεις στους αγώνες του έθνους.

Τοιχογραφία στο παλαιό καθολικό (πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων)

Στο σκευοφυλάκιο της μονής (πρόκειται για τη μετατραπείσα σε μουσειακό χώρο παλαιά τράπεζα) φυλάσσονται, μεταξύ άλλων, χειρόγραφοι κώδικες, παλαίτυπα, σπάνιες εικόνες, σταυροί αγιασμού και λιτανείας, χρυσοκέντητος επιτάφιος.

Η μονή του Αγίου Στεφάνου μετατράπηκε σε γυναικεία το 1961 (αξίζει να αναφερθεί ότι η σύγχρονη μοναστική αδελφότητα αναπτύσσει ενδιαφέρουσα συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα).

*Η κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου προέρχεται από το διαδικτυακό τόπο της Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών και Μετεώρων (imstagon.gr).