Θάνος Μικρούτσικος: Πολιτικό τραγούδι και πολιτική τέχνη γενικά δεν νοείται χωρίς την έννοια της συνείδησης

— Ποια ήταν η πρώτη σου επαφή με τη μουσική, Θάνο;

— Η πρώτη μου επαφή έγινε πολύ πριν πάω στο Δημοτικό. Στα 13 μου κόντευα να πάρω το πτυχίο του πιάνου. Αργότερα απ’ την Πάτρα ήρθα στην Αθήνα, όπου σπούδασα Μαθηματικά. Από τότε έγραφα τραγούδια, ενώ δούλευα στην «Παράγκα» με τον Σαββόπουλο και τη Χωματά. Παραπέρα συνέχισα συνειδητά πια τη μουσική, τελειώνοντας πιάνο κι ανώτερα θεωρητικά, ενώ εργάστηκα από τότε σε δέκα τουλάχιστον μπουάτ. Έγραψα πολλές σειρές τραγουδιών, κυρίως τα τελευταία χρόνια, σε ποίηση Ρίτσου, Βάρναλη, Σεφέρη, Καβάφη, Σινόπουλου, Μπρεχτ, Χικμέτ, Μπίρμαν, Έρενμπουργκ κ.ά. Έχω γράψει τη μουσική για τέσσερα θεατρικά έργα και μερικά έργα στο χώρο της σύγχρονης μουσικής, που ένα απ’ αυτά παίχτηκε πριν μερικούς μήνες στο θέατρο «Στοά».

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 8.1.1976, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μιλάει ο Θάνος Μικρούτσικος, ο νεαρός συνθέτης που μόλις πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε τον πρώτο του μεγάλο δίσκο, τα «Πολιτικά Τραγούδια». Η μουσική του εντυπωσιάζει, δημιουργώντας διάφορες γνώμες και… προβλήματα. Από τη μια μεριά το ταλέντο του, με την πλούσια μουσική δύναμη, την ευαισθησία και τα τελείως προσωπικά στοιχεία. Ένας μεγάλος μας συνθέτης θεωρεί το «Αν η μισή μου καρδιά» σαν «το διαμάντι της ελληνικής μουσικής». Κι από την άλλη το κύκλωμα ορισμένων συνθετών και τραγουδιστών που προσπαθούν να τον «θάψουν».

Τη μουσική του την αντλεί από δύο κύριες πηγές: τη δυτική κουλτούρα (κλασική, σύγχρονη μουσική, τζαζ κ.τ.λ.) και την ανατολική κουλτούρα (βυζαντινό μέλος, δημοτικό τραγούδι, ρεμπέτικο κ.λπ.).

Πάτρα, Ιούνιος 1955, μαζί με τον μικρότερο αδελφό του Ανδρέα, τον πατέρα του, καθηγητή Μαθηματικών, και μαθήτριες αυτού

«Για μένα το πρόβλημα της σύγχρονης ελληνικότητας είναι ζήτημα αφομοίωσης των δύο συγκεκριμένων χώρων. Δεν είναι ποσοστιαίο. Όταν παίρνεις απ’ την παράδοση αναφομοίωτα είτε μελωδικά είτε ρυθμικά σχήματα είτε δημοτικά όργανα, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι κάνεις ελληνικό σύγχρονο τραγούδι. Η αφομοίωση δεν έχει σχέση με την επιφάνεια των πραγμάτων. Πρέπει να προχωράει στο βάθος».

Συναντήθηκα με τον Θάνο Μικρούτσικο όχι μόνο γιατί ένιωσα να γεννιέται μια σημαντική συνθετική παρουσία, αλλά περισσότερο για να γνωρίσω τον άνθρωπο που δημιούργησε τα «Πολιτικά Τραγούδια», επειδή πιστεύει ότι «το πολιτικό τραγούδι δεν εντοπίζει μόνο τις κοινωνικές αντιθέσεις, αλλά ανιχνεύει τις αιτίες που τις γεννούν και δείχνει τις προοπτικές για τη συντριβή τους».

Ο ίδιος εξηγεί: «Μεταχειρίζομαι τον όρο πολιτική τέχνη για να δείξω εκείνη την τέχνη που δεν αντανακλά απλά τους ταξικούς όρους ζωής, αλλά γίνεται η ίδια όπλο συνειδητό για τον πολιτικό αγώνα».

Ο Θάνος Μικρούτσικος το 1963

— Αλήθεια, Θάνο, μπορεί το τόσο πολύ αμφισβητούμενο πολιτικό τραγούδι να είναι η έκφραση της οργής, της ελπίδας, δηλαδή ενός συναισθήματος, ή είναι ένα εγκεφαλικό προϊόν ταγμένο στον πολιτικό αγώνα;

— Πολιτικό τραγούδι και πολιτική τέχνη γενικά δεν νοείται χωρίς την έννοια της συνείδησης. Πρέπει να προσπαθείς να κάνεις τους ανθρώπους να προβληματίζονται. Πάνω σε μια τέτοια βάση χωράει και συναίσθημα φυσικά. Όμως, κάθε γνήσιο είδος μουσικής αλλοτριώνεται ως ένα βαθμό, κύρια από την άρχουσα τάξη, και σ’ αυτό συντελούν οι εταιρείες δίσκων, που ενδιαφέρονται και αυτόνομα λόγω του μεγάλου κέρδους που προκύπτει. Ένα μεγάλο παράδειγμα είναι το πώς αλλοτριώνεται το ρεμπέτικο και πώς είχε αντισταθεί με την έννοια του ελαφρολαϊκού στη συνείδηση του κόσμου. Έτσι και στην πολιτική τέχνη επιχειρείται συνέχεια αυτή η επέμβαση. Για να παραλλάξω τους στίχους του Μαγιακόφσκι: «Η σωστή πολιτική τέχνη θάρθει πάνω απ΄τη συμμορία της μουσικής των πλεονεχτών και σαλταδόρων».

— Πολλοί στον τόπο μας μιλάνε για πρόσφατη πολιτικοποίηση του τραγουδιού. Είναι φαινόμενο που το γεννά μια συγκεκριμένη εποχή;

— Σ’ όλες τις εποχές οι λαοί όλου του κόσμου έκαναν πολιτικά τραγούδια. Στο έντεχνο τραγούδι, και μάλιστα στη δυτική μουσική, θα μιλούσα για τους Γερμανούς συνθέτες Άισλερ, Πάουλ Ντεσάου και Κουρτ Βάιλ, που δουλεύοντας κυρίως με τον Μπρεχτ κάναν εξαιρετική δουλειά πάνω στο είδος αυτό. Εγώ προσπαθώ η συγκεκριμένη μουσική ν’ απαιτεί τον συγκεκριμένο στίχο κι ο συγκεκριμένος στίχος ν’ απαιτεί τη συγκεκριμένη μουσική, μια που στίχος και μουσική αποτελούν φόρμα και περιεχόμενο μαζί.

Απ’ αυτή την αρχή ξεκινώντας, ο Θάνος Μικρούτσικος συγκέντρωσε για τα τραγούδια του ποιήματα εκλεκτικά διαλεγμένα, αγωνιστικά κι ανθρώπινα συγχρόνως. Από τη μια την τρυφερότητα, το πάθος και την επαναστατικότητα του Ναζίμ Χικμέτ, κι από την άλλη τη νεανική ορμή του Βολφ Μπίρμαν. Και στέκομαι για λίγο στον Χικμέτ, «όπου βρίσκουμε», όπως λέει ο συνθέτης, «την ενότητα ενός επαναστατικού πολιτικού περιεχομένου και μιας όσο το δυνατόν πιο τέλειας καλλιτεχνικής μορφής». Από τους μεγαλύτερους ποιητές του αιώνα μας, προικισμένος με ένα σπάνια ώριμο διεθνισμό, γράφει απ’ το κρεβάτι του νοσοκομείου το 1948 (κι όπως ακούγεται στο δίσκο): «Κι ύστερα γιατρέ, την κάθε αυγή, την κάθε αυγή γιατρέ, με τα χαράματα, πάντα η καρδιά μου στην Ελλάδα ντουφεκίζεται». Έτσι απλά καταφέρνει ν’ αγγίζει την καρδιά μας, ακριβώς όπως γίνεται με τους μεγάλους ποιητές.

— Έχω αντλήσει πάρα πολλές ιδέες για τη συνέχεια της δουλειάς μου απ’ τις συναυλίες του τελευταίου χρόνου που δώσαμε σε φοιτητές κι εργατικές απεργίες. Όπως λέει κι ο Μπρεχτ, «πρέπει να βλέπουμε το λαό όχι μόνο σαν καταναλωτή, αλλά σαν προμηθευτή ιδεών». Από την άλλη, ήταν ιδιαίτερα σημαντική η τρίχρονη συνεργασία μου με τη Μαρία Δημητριάδη. Θεωρώντας κι εγώ τη Μαρία σαν τη μεγαλύτερη Ελληνίδα σύγχρονη τραγουδίστρια, θ’ αφήσω το λόγο στον Γιάννη Ρίτσο, που της είπε: «Είσαι η μεγαλύτερη δραματική τραγουδίστρια που έχω ακούσει ποτέ μου».

[…]

Στο Φεστιβάλ της Πάτρας, μαζί με το διάσημο βιολιστή και μαέστρο Γεχούντι Μενουχίν

Σήμερα ο Θάνος Μικρούτσικος παρουσιάζεται σαν ένας νέος συνθέτης που υπόσχεται να προσφέρει πολλά στη μουσική τέχνη, ιδιαίτερα στη στρατευμένη.

*Άρθρο του «Ταχυδρόμου» αφιερωμένο στον Θάνο Μικρούτσικο. Έφερε τον τίτλο «Η Τέχνη όπλο συνειδητό» και είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του περιοδικού που είχε κυκλοφορήσει στις 8 Ιανουαρίου 1976.

Ο νεαρός τότε Μικρούτσικος —δεν είχε κλείσει ακόμα τα τριάντα του— είχε παραχωρήσει την ανωτέρω συνέντευξη στη δημοσιογράφο Φανή Δημητρακούδη.

Ο μουσικοσυνθέτης Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Απριλίου 1947 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 28 Δεκεμβρίου 2019.