Το πάθημα του «Πριγκόζιν» του 17ου αιώνα μας μαρτυρά το μέλλον της Βάγκνερ

Πριν τέσσερις αιώνες περίπου, ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ευρώπης, ο διάσημος μισθοφόρος στρατηγός Άλμπρεχτ φον Βάλλενσταϊν θα δολοφονούνταν από ανθρώπους του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του ανθρώπου που κάποτε υπηρετούσε.

Ο πιο διάσημος μισθοφόρος της εποχής του (1583-1634) θα πλήρωνε την υπερβολική του ισχυροποίηση και ο περίφημος στρατός του θα περνούσε ουσιαστικά στα χέρια του Αυτοκράτορα. Η μεγάλη φιλοδοξία του και ο καιροσκοπισμός, που τον διέκριναν στις σχέσεις του με τον αυστριακό θρόνο, τον έκαναν μισητό με αποτέλεσμα τελικά να νιώσει το λεπίδι υποτίθεται δικών του ανδρών, κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα.

Την ίδια τύχη φαίνεται να έχει και ο στρατός του διαβόητου και πλέον μακαρίτη Γεβγένι Πριγκόζιν, του αρχηγού της εταιρείας μισθοφόρων Βάγκνερ, έχοντας ήδη περάσει σχεδόν μισός χρόνος από τον «θάνατό» του.

Σε άρθρο του στο Foreign Policy, ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολγκέιτ, στις ΗΠΑ Lucian Staiano-Daniels συγκρίνοντας τις περιπτώσεις του Πριγκόζιν και του Βάλερστάιν διαπιστώνει πως πριν τον θάνατό τους, είχε ανεξαρτητοποιηθεί εοπικίδνυνα από την κεντρική εξουσία, που υποτίθεται ότι υπηρετούσανε. Ο δε Πριγκόζιν μάλιστα έκανε μόνος του διαπραγματεύσεις με άλλες δυνάμεις.

Με τον θάνατο του Πριγκόζιν, άνθρωποι και οργανώσεις εντός της ρωσικής κυβέρνησης έχουν επιδοθεί σε ελιγμούς για να αποκτήσουν τον έλεγχο του δικτύου σχέσεων και περιουσιακών στοιχείων του Βάγκνερ στην αφρικανική ήπειρο.

O μισθοφόρος στρατηγός Άλμπρεχτ φον Βάλλενσταϊν.

Ο Όμιλος Wagner, μια κατ’ όνομα ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία, είχε δραστηριοποιηθεί σε αρκετές αφρικανικές χώρες από το 2017, συμμετέχοντας σε συγκρούσεις στο Μάλι, τη Λιβύη, το Σουδάν και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Ο Βάγκνερ παρείχε υπηρεσίες σε αφρικανικά καθεστώτα – συμπεριλαμβανομένων πολεμικών επιχειρήσεων, ασφάλειας και εκπαίδευσης και εκστρατειών παραπληροφόρησης – με αντάλλαγμα διπλωματική υποστήριξη και πόρους.

Η χρήση μισθοφόρων επέτρεψε στη Ρωσία να επεκτείνει τη γεωστρατηγική της εμβέλεια με χαμηλό κόστος για τη Μόσχα. Σύμφωνα με τον Staiano-Daniels, αν και η Ρωσία δεν έκρυβε ότι έβλεπε οικονομικές ευκαιρίες που υποτίθεται ότι προσφέρει στην Αφρική σε τομείς όπως η γεωργία, οι υδρογονάνθρακες, η ενέργεια, οι μεταφορές και η ψηφιοποίηση, στην πραγματικότητα επένδυσε ελάχιστα στην ήπειρο. «Οι οικονομικοί παράγοντες είναι λιγότερο σημαντικοί για τη Μόσχα από τη δυνατότητα διατήρησης διεθνών συνδέσεων».

Από τον 16ο αιώνα στη Βάγκνερ του 21ου αιώνα

Εξετάζοντας ο ιστορικός την ιστορία των μισθοφόρων δυνάμεων τον 16ο και 17ο αιώνα, εκτιμά ποιο θα είναι ίσως το μέλλον της Βάγκνερ και της Ρωσίας. Όπως και στη σύγχρονη Ρωσία, οι πρώτοι σύγχρονοι αρχηγοί κρατών προσέλαβαν μισθοφόρους ως τρόπο εκτόπισης του κόστους συγκέντρωσης και διοίκησης στρατευμάτων. Οι μισθοφόροι αξιωματικοί αντιμετώπιζαν το κόστος της συγκέντρωσης και του εξοπλισμού των ίδιων των στρατευμάτων ως μια μορφή εξωτερικής ανάθεσης, μειώνοντας την οικονομική πίεση στους αρχηγούς κρατών.

Σήμερα, επίσης, η Βάγκνερ στην Αφρική ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτοχρηματοδοτούμενη, καλύπτοντας τα δικά του λειτουργικά έξοδα μέσω μετρητών και παραχωρήσεων ορυκτών. Σε αντίθεση με το στερεότυπο, αυτοί οι μισθοφόροι ήταν συχνά υποκείμενα των αρχηγών κρατών που τους προσέλαβαν, καθώς ο Πριγκόζιν ήταν Ρώσος. Όπως και ο Όμιλος Wagner, με σύγχρονους όρους, αυτοί οι μισθοφόροι ήταν και κρατικοί και ιδιωτικοί.

Οι στρατιωτικοί ιστορικοί και οι πολιτικοί θεωρητικοί χρησιμοποιούν τον όρο δημοσιονομικό-στρατιωτικό κράτος για να αναφερθούν σε κυβερνήσεις που υποστηρίζουν πολέμους μεγάλης κλίμακας μέσω εξόρυξης πόρων καθώς και δημοσιονομικής καινοτομίας, όπως η δημιουργία εθνικού χρέους. Αυτό συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1690 εξηγεί ο ακαδημαϊκός, όταν οι οικονομικές εξελίξεις ενίσχυσαν την άνοδο της Βρετανίας σε καθεστώς μεγάλης δύναμης. Στην περίπτωση της Βάγκνερ, αυτή η καινοτομία έχει τη μορφή εικονικών εταιρειών κέλυφος και λαθραίας διακίνησης πόρων.

Το τμήμα του Ομίλου Βάγκνερ που ήταν πιο ορατό -οι μαχητές στην Ουκρανία- ήταν μόνο ένα στοιχείο ενός τεράστιου, διακλαδιζόμενου δικτύου εταιρειών που έλεγχαν δισεκατομμύρια δολάρια σε πόρους. Όπως είπε ο αναλυτής Julian Rademeyer στην Deutsche Welle τον Φεβρουάριο, «η ίδια η Βάγκνερ αναπτύχθηκε με την πάροδο του χρόνου ως ένας οργανισμός που από μια αμιγώς ιδιωτική στρατιωτική οντότητα έχει μετατραπεί σε ένα πλήθος επιχειρηματικών συμμαχιών και σχέσεων και σε ένα δίκτυο εταιρειών. Μερικοί από αυτούς αντιπροσωπεύουν εταιρείες σε όλες τις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται στην αφρικανική ήπειρο». Οι οργανώσεις του Βάγκνερ λειτουργούν σαν ένα σκιερό δημοσιονομικό-στρατιωτικό κράτος.

Μια άλλη τακτική από το παρελθόν

Ο Όμιλος Βάγκνερ χρηματοδότησε τις δραστηριότητές του στην Αφρική με μια άλλη πρώιμη σύγχρονη στρατηγική: τις συνεισφορές. Οι εισφορές είναι μια μορφή βίαιης φορολογίας που δημιουργείται από έναν στρατό σε κατεχόμενη περιοχή, και είναι αρκετή αποτελεσματική.

Σε αντίθεση με την απλή λεηλασία, λέει ο Staiano-Daniels, οι εισφορές συλλέγονται ιδανικά με τακτικό τρόπο, ουσιαστικά εκβιάζοντας τους ντόπιους. Αυτές οι συνεισφορές μπορούν να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις ενός στρατού, αλλά και ολόκληρο το κράτος. Στον Τριακονταετή Πόλεμο, ο σουηδικός στρατός χρηματοδότησε το σουηδικό κράτος με αυτόν τον τρόπο, ενώ σύμφωνα με ιστορικούς, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έχασε στον πόλεμο διότι αδυνατούσε να συλλέγει εισφορές.

Οι επιχειρήσεις της Wagner στην Αφρική λειτουργούσαν ακριβώς πάνω σε αυτή την αρχή. Στο Σουδάν, η ρωσική εταιρεία M-Invest, η οποία βρισκόταν υπό τον έλεγχο ολιγαρχών, συμπεριλαμβανομένου του Πριγκόζιν, έχει ορυχεία χρυσού. Τα ορυκτά περιουσιακά στοιχεία του Σουδάν περιλαμβάνουν μαγγάνιο, πυρίτιο και ουράνιο. Οι θυγατρικές της ΄Βαγκνερ κατέχουν ορυχεία χρυσού και δικαιώματα υλοτομίας στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Στη Συρία, οι θυγατρικές εταιρείες της Βάγκνερ πληρώνονταν με πετρέλαιο. Σε σχέση με το μέγεθος του ρωσικού κρατικού προϋπολογισμού, οι αφρικανικοί πόροι που έλεγχε ο Βάγκνερ δεν ήταν ιδιαίτερα προσοδοφόροι. Ωστόσο, όπως και οι σουηδικές συνεισφορές κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου, επέτρεψαν στον Βάγκνερ να αυτοχρηματοδοτήσει τις δραστηριότητές της. Αν και σχετικά λίγος αφρικανικός χρυσός έρεε πίσω στην ίδια τη Ρωσία, οι αφρικανικοί πόροι επέτρεψαν στη Ρωσία να δράσει στην Αφρική υπό την κάλυψη της ανεξαρτησίας της Βάγκνερ, επειδή αυτοί οι πόροι δεν περιορίζονταν από κυρώσεις.

Οι επιλογές του Κρεμλίνου για τη Βάγκνερ

Έχοντας λοιπόν ως δεδομένο ότι οι επιχειρήσεις της Βάγκνερ είναι επικερδείς, ο Staiano-Daniels εκτιμά ότι μια επιλογή για τη ρωσική κυβέρνηση είναι να θέσει αυτό το εκτεταμένο σύνολο απευθείας υπό τον έλεγχο του κράτους, συμπεριλαμβανομένης της απορρόφησης των μαχητικών της από το υπουργείο Άμυνας.

Μια άλλη επιλογή για τον Ρώσο πρόεδρο είναι αυτό που οι παλαιότερες εταιρείες μισθοφόρων αποκαλούσαν «μεταρρύθμιση» μιας εταιρείας, δηλαδή να τη διαλύσει και να μοιράσει τους στρατιώτες της σε άλλες μονάδες.

Ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Άμυνας Yunus-Bek Yevkurov και ο ανώτερος πρώην διοικητής της μισθοφορικής ομάδας Wagner Andrei Troshev παρευρίσκονται σε συνάντηση με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν στη Μόσχα στις 28 Σεπτεμβρίου 2023.

Εξάλλου, οι ρωσικοί μισθοφορικοί στρατοί Redut και Convoy σκόπιμα διαμορφώθηκαν ή δημιουργήθηκαν ως εναλλακτικές λύσεις που ελέγχονται από την κυβέρνηση έναντι του Wagner.

Η Redut ιδρύθηκε το 2008, αλλά είχε ήδη αναδιοργανωθεί το 2022 από τον αναπληρωτή επικεφαλής της υπηρεσίας στρατιωτικών πληροφοριών της Ρωσίας, ο οποίος τοποθέτησε έναν συγγενή του επικεφαλής της., ώσπου τελικά κατέληξε στο υπουργείο Άμυνας. H Convoy, από την άλλη πλευρά, ιδρύθηκε στην Κριμαία το 2022 και χρηματοδοτείται από μια σε μεγάλο βαθμό κρατική τράπεζα καθώς και από έναν ολιγάρχη που είναι κοντά στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας της Ρωσίας, Yunus-Bek Yevkurov, φαίνεται ότι θα αναλάβει τις σχέσεις του Πριγκόζιν με Αφρικανούς ηγέτες, αυτή τη φορά για λογαριασμό του κράτους.

Ο Πριγκόζιν μπορεί κάλλιστα να σκοτώθηκε όχι μόνο ως τιμωρία για προδοσία, αλλά και για να θέσει τις κερδοφόρες αφρικανικές επιχειρήσεις του Ομίλου Βάγκνερ υπό άμεσο κρατικό έλεγχο – και ως ανταμοιβή για να παραμείνει πιστός.

Καταληκτικά, όπως η δολοφονία του Βαλερστάιν, έτσι και αυτή του Πριγκόζιν ενίσχυσε τον έλεγχο της κεντρικής κυβέρνησης στις ένοπλες δυνάμεις, σύμφωνα με τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κολγκέιτ. Εάν οι ρωσικοί κρατικοί οργανισμοί μπορούν να αποκτήσουν τα αφρικανικά περιουσιακά στοιχεία της Βάγκνερ, αυτό θα σημαίνει την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, εκτιμά ο ίδιος.