Μάριος Πλωρίτης: Το μαρτύριο αλλά και η ευθύνη μας

Δεν υπάρχει, ίσως, στοιχείο πιο δυνατό και μαζί πιο αδύναμο, πιο ατίθασο και πιο ευάγωγο, πιο «απλοϊκό» και πιο ερμητικό, απ’ τον περιλάλητο Λαό. Και δεν υπάρχει, σίγουρα, όργανο της πολιτείας που να προκάλεσε τόσον οίκτο και τόσο μίσος, τόσο δέος και τόση περιφρόνηση, τόσην έλξη και τόσην αποστροφή· που να έγινε αντικείμενο τόσης θωπείας και τόσης νοθείας, τόσης «αγάπης» και τόσης απάτης, τόσης στοργής και τόσης εκμετάλλευσης.

Αιώνες κι αιώνες τώρα, τον υμνούν και τον λοιδορούν, τον δοξάζουν και τον χλευάζουν, τον λιβανίζουν και τον μυκτηρίζουν, αποκαλώντας τον «λαό-βασιλιά» και «χύδην όχλο», «φωνή Θεού» και «βέλασμα αγέλης», «αφέντη» και «σκυλολόι», «συνετό» κι «απνευμάτιστο», «χρηστό» και «διεφθαρμένο», «γρανίτη» και «χαμαιλέοντα», «φτωχό άκακο πρόβατο» και «τέρας μ’ άπειρα κεφάλια». Κι η τελική εκδίκησή του, βέβαια, είναι πως, υμνητές κι υβριστές του, προστάτες κι εκμεταλλευτές του, περνούν και χάνονται, ενώ αυτός μένει κι αυξαίνει.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 27.10.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο ελληνικός λαός, ιδιαίτερα, γνώρισε στη διαπασών όλη την κλίμακα αυτών των επιθέτων κι αυτών των μεταχειρίσεων. Τουρκοκρατίες και ξενοκρατίες, αυλοκρατίες και φαυλοκρατίες, διχασμοί και κατοχές, εξωτερικοί πόλεμοι κι εμφύλιοι σπαραγμοί, κι επιπλέον πενία και τρόμοι, βία και καταπίεση, όξυναν στο έπακρο και τα θετικά και τ’ αρνητικά χαρακτηριστικά του: την καρτερικότητα αλλά και την αψικορία του, την «αφέλεια» αλλά και την ευστροφία του, το «πολυμήχανό» του αλλά και την παλιμβουλία του, την αγωνιστικότητά του αλλά και το ραγιαδισμό του. (Πόσα δε λέει το δημοτικό εκείνο: «Καημένε, σκλάβα με θωρείς και παρθενιά γυρεύεις;»).

Όλ’ αυτά, ωστόσο, δεν φτάνουν για να μας απαλλάξουν απ’ τις ευθύνες και τα χρέη που έχει κάθε λαός σε κάθε ώρα του ιστορικού του γίγνεσθαι, και προπάντων σε ώρες καίριες σαν τη σημερινή, όπου οι Έλληνες παίρνουν πάλι στα χέρια τα δικαιώματά τους — δικαιώματα «χαμένα για καιρό, τώρα ξαναπαρμένα κι ωστόσο, ακόμα, μισο-κερδισμένα».

Για όλα τα φοβερά και τα ολέθρια που έγιναν —και παλαιότερα και πρόσφατα— στον τόπο τούτον, δεν είμαστε, και μεις όλοι, ανεύθυνοι. «Όποιος αξιώνει ευθύνες απ’ τους άλλους, πρέπει νάχει επίγνωση και των δικών του ευθυνών», έλεγε ο τριγέρων Σόλων («Ευθύνας ετέρους αξιών διδόναι, και αυτός ύπεχε»).

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 27.10.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κι ίσως η μεγαλύτερη ευθύνη μας νάναι η ευπιστία μας, χειρότερη κι απ’ τις «διχόνοιες» και τους «ατομικισμούς» μας ή, σωστότερα, αιτία τους. Πιστέψαμε —και πιστεύουμε ακόμα— πάρα πολύ εύκολα, πάρα πολύ αβασάνιστα, σε πρόσωπα και σε λόγια, σε απατηλά ταξίματα και σε κίβδηλα «οράματα». Επειδή έχουμε (όπως όλοι οι λαοί) ανάγκη να πιστεύουμε, μια και βρισκόμαστε (ιδιαίτερα εμείς) στην άκρια της Ανάγκης. Μια και είμαστε ακόμα πιο άοπλοι, ακόμα πιο ευάλωτοι απ’ τις κάθε λογής Σειρήνες, εμείς, που οι κατά καιρούς αφέντες και μαγγανευτές μας φρόντισαν να μας κρατήσουν στην άγνοια, στην ένδεια, στην υπανάπτυξη, για να μας «δουλαγωγούν» ευκολώτερα και να μας εμπορεύονται ακριβότερα.

Ο πασίγνωστος στίχος του Ποιητή για το λαό μας («πάντοτ’ ευκολοπίστευτος και πάντα προδομένος») συνοψίζει και το μαρτύριο αλλά και την ευθύνη μας. Εκατόν πενήντα χρόνια τώρα —για να μην πάμε πιο μακρυά— πόσους «μεσσίες» δεν ακολουθήσαμε και πόσους δεν λιθοβολήσαμε, πόσες «μεγάλες ιδέες» δεν μας γαλβάνισαν και πόσες δεν μας μάτωσαν, πόσους μύθους δεν λατρέψαμε και πόσους λήρους (σ.σ. ανόητους λόγους, μωρολογίες) δεν πιστέψαμε, πόσες «φιλίες» δεν μας γελάσανε και πόσες καπηλείες δεν μας διχάσανε!

Σίγουρα, οι ευθύνες των «άλλων» είναι πελώριες. Αλλά και οι δικές μας;

Το παλιό κρητικό δίστιχο δεν γέρασε διόλου:

«Την τύχη του κάθε λαός την κάνει μοναχός του,
κι όσα του κάνει η τρέλα του δεν του κάνει οχτρός του».

Απ’ τις πικρότατες, τραγικές εμπειρίες τόσων χρόνων δεν διδαχθήκαμε και δεν θα διδαχθούμε τίποτα; Δεν διδαχθήκαμε να μη δίνουμε πίστη στα συνθήματα και στα πυροτεχνήματα αλλά στις πράξεις (που συχνά, φανερά, τα διαψεύδουν), να μην υπνωτιζόμαστε απ’ τις υποσχέσεις αλλά ν’ αναζητάμε τις προθέσεις; (Μόνο αντιστρέφοντας την παλιά δογματική εντολή, σε «Ερεύνα και μη πίστευε», έχουν ελπίδες οι λαοί ν’ αποφύγουν τις καταστροφικές αυταπάτες). Δεν μάθαμε πως «το κύριο χαρακτηριστικό εκείνων που οδηγούν τα έθνη (και μάλιστα τα «μεγάλα») είναι ο δόλος, η κακοπιστία κι η διπλοπροσωπία», καθώς ομολογούσε ο Φρειδερίκος ο «μέγας» της Πρωσσίας (κοιτάζοντας βέβαια τον καθρέφτη του); Δεν καταλάβαμε πως πάμπολλοι απ’ αυτούς τους «οδηγούς» δεν βλέπουν τον «όχλο» παρά σαν «κρέας διά εμφύλιον πόλεμον», σαν καματερό (σ.σ. βόδι) για όργωμα, σαν ανδράποδο για καταδολίευση; («Αν θες να κερδίσεις τη συμπάθεια των μαζών, πρέπει να τους λες τα πιο ηλίθια και τα πιο χυδαία πράγματα», έγραφε ένας άλλος «μέγας» συμπατριώτης του Φρειδερίκου, ο Χίτλερ).

Κι έχοντας τούτα όλα στο νου μας, και την καφτή σφραγίδα τους στο πετσί μας, θάπρεπε να ξέρουμε πια πως ο επαιτών δεν λαμβάνει και ο κρούων βρίσκει τις πόρτες κλειστές, πως τα δικαιώματα δεν χαρίζονται αλλά κερδίζονται με αγώνες και, το σπουδαιότερο, με αγώνες διατηρούνται.

*Απόσπασμα από άρθρο του Μάριου Πλωρίτη υπό τον τίτλο «Ο Λαός», που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής» στις 27 Οκτωβρίου 1974, λίγες εβδομάδες πριν από τη διεξαγωγή των πρώτων βουλευτικών εκλογών της Μεταπολίτευσης (17 Νοεμβρίου 1974), που έμελλε να αναδείξουν θριαμβευτή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Η προκήρυξη των εκλογών της 17ης Νοεμβρίου 1974 αποτελούσε ένα σημαντικότατο βήμα για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας στη χώρα μας, η οποία είχε βρεθεί στο γύψο επί επτά χρόνια εξαιτίας του ανελεύθερου, αυταρχικού χουντικού καθεστώτος.

Ο διανοούμενος Μάριος Πλωρίτης έφυγε από τη ζωή στις 29 Δεκεμβρίου 2006, σε ηλικία 87 ετών.

Με την ευρύτητα της σκέψης του και την πολυσχιδή δράση του (δημοσιογράφος – επιφυλλιδογράφος, κριτικός θεάτρου και κινηματογράφου, μεταφραστής, λογοτέχνης και θεατρικός σκηνοθέτης), ο Πλωρίτης άφησε κατά γενική ομολογία το στίγμα του στον πνευματικό βίο και την πολιτισμική ταυτότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας.