Όψεις του λαϊκού

Με αφορμή την εκδημία του Βασίλη Καρρά επανήλθε μια συζήτηση – βασικά στα κοινωνικά δίκτυα – για την έννοια του λαϊκού. Μια μερίδα δημοσιολόγων με εργαλεία της σημερινής εποχής, αλλά και με μια πρόθεση να κοινωνιολογήσει για τα πάντα, βρήκε στο ρεπερτόριο του τεθνεώτος κάτι το ευτελές σε ό,τι αφορά την έννοια της λεγόμενης καψούρας, εντόπισε ακόμη και ένα είδος χειριστικού λόγου στον στίχο αυτόν, κάτι ευτελές και μακριά από τις ιδανικές (υπάρχουν τέτοιες;) εκφράσεις του έρωτα, της απόρριψης, της διεκδίκησης.

Λες και μια σειρά διδακτορικών έγιναν ώστε αναδρομικά να νιώσουμε ενοχή που ακούγαμε Καρρά ή που για τρεις ή τέσσερις δεκαετίες ο Έλληνας πήγαινε στα λαϊκά κέντρα, ανεπίδεκτος ενός πολιτικώς ορθού. Λες και ο έρωτας και όλες του οι όψεις δεν έχουν εκ των πραγμάτων στοιχεία υπερβολής – ακόμη και γκροτέσκο στοιχεία –, λες και η έννοια της λαϊκότητας συχνά δεν έχει να κάνει και με κωμικές πλευρές συμπεριφορών. Κι όμως η νέα ψηφιακή Ιερά Εξέταση είναι άτεγκτη. Μαζί με τον Καρρά, την μπάλα πήρε προφανώς και το λαϊκό, αυτή την απόλυτα παρερμηνευμένη αλλά και ανοιχτή σε αναγνώσεις έννοια.

Συχνά ο παρονομαστής στην κριτική εδώ είναι μια συγκαλυμμένη προσχώρηση σε κάποιο «μέτωπο του σοβαρού ή της κοινής λογικής» και η ταύτισή του με το ευτελές, το λαϊκίστικο, το εύκολο, το μαζικό. Συχνά κριτική δε στο λαϊκό γίνεται από πολλούς που μιλάνε την ίδια στιγμή στο όνομα και εκ μέρους του κόσμου, του λαού. Μια επιπλέον σύγχυση είναι πως το ενοποιούν με τις αισθητικές του αποχρώσεις. Κάθε μαζικό και επικίνδυνο. Κάθε απλό και επιρρεπές και σε ακραία συμπεριφορά. Ακόμη και απλός κόσμος που θυμήθηκε τον Καρρά με ένα όμορφο τραγούδι του, εξοστρακίστηκε λεκτικά από το νέο κοινό των δημοσιολόγων.

Τι έχει συμβεί αλήθεια και ενώ την ίδια ώρα στην πραγματική ζωή, ο κόσμος επέστρεψε ένα μέρος της αγάπης του στον καλό καλλιτέχνη και δεν το έκανε και θέμα; Τι συμβαίνει και έχουμε ένα τέτοιο χάσμα δύο κόσμων όπου ο ένας εξηγεί στον άλλον γιατί κάνει λάθος με τις επιλογές του; Πώς φτάσαμε και οι νέοι κήνσορες διαχέονται και σε όλους τους πολιτικούς χώρους και δεν περιορίζονται στον συντηρητικό λόγο; Αντίθετα θα λέγαμε. Μαζί με την επίθεση στο λαϊκό έχουμε μια νέα γλώσσα εξόχως περιοριστική των νοημάτων και των εκφράσεων που σχεδόν αστυνομεύει κάθε όψη της καθημερινότητας. Μέχρι κατεδάφιση της ερωτικής έλξης διαβάσαμε ως ένα πρωτόγονο αίσθημα που αφορά ένα «καθυστερημένο είδος ανθρώπου». Αναδρομικά σχεδόν ζητήθηκε αυτοκριτική για τα σπασμένα γύψινα πιάτα ή το ουίσκι στις πίστες.

Η νέα σταυροφορία θέτει τους φορείς της σε ένα βάθρο καθαρότητας και υψηλής αισθητικής μακριά από τον «λαουτζίκο» που δεν έχει γνώση. Στον Μπύθουλα ακόμη ερωτεύονται, ίσως και με αφέλεια, και δεν ξέρουν την αλήθεια. Προφανώς το λαϊκό νοηματοδοτείται στην κάθε εποχή διαφορετικά. Και προφανώς η ικανότητά του να διεμβολίζει τα κοινωνικά στρώματα το κάνει πρόσφορο για αναγνώσεις, ακόμη και καλοπροαίρετες, που μέσα τους δεν εμφιλοχωρεί η χειραγώγησή του. Προφανώς το λαϊκό είναι και τόπος υπερβολής και όχι δεύτερης σκέψης. Και σήμερα έχουμε μια ανάποδη πορεία από τις αρχές του ’80. Τότε το ζητούμενο της απενοχοποίησης του λαϊκού, τέθηκε ως κεντρικό θέμα από ανανεωτές διανοούμενους που είχαν όμως και βιωματικές σχέσεις με αυτό που υπερασπίζονταν. Το περιοδικό «Ντέφι» με κεντρικό πρόσωπο τον χαρισματικό Τάσο Φαληρέα, για παράδειγμα, έδωσε μια θεωρητική και πρακτική πινελιά στη χωρίς ενοχές εκ νέου αγάπη στο λαϊκό, το δημώδες. Σήμερα οι νέοι διανοούμενοι ενοχοποιούν το λαϊκό, βασικά ενοχοποιώντας κάθε λαϊκό αίσθημα.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»