Το κέντρο του Ρέικιαβικ σφύζει από ζωή παρά την έλευση του χειμώνα. Τουρίστες με θερμικά μπουφάν φωτογραφίζουν σε κάθε γωνιά και τουριστικά λεωφορεία κατευθύνονται προς τις φυσικές τοποθεσίες που προσελκύουν εκατομμύρια περιηγητές κάθε χρόνο στην αραιοκατοικημένη ηφαιστιακή Ισλανδία.
Μετά από μια βουτιά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η Ισλανδία δέχτηκε περίπου 2,2 εκατομμύρια επισκέπτες πέρυσι και αναμένεται να υποδεχθεί έως και 2,5 εκατομμύρια το 2026. Νέα ξενοδοχεία και εστιατόρια είναι διάσπαρτα στην πρωτεύουσα, οι τεχνίτες πλεκτών και χειροποίητων ειδών δραστηριοποιούνται δυναμικά και οι δρόμοι είναι αισθητά πιο πολυσύχναστοι από ό,τι πριν από μια δεκαετία.
Όσο περισσότεροι τουρίστες φτάνουν, τόσο περισσότεροι εργαζόμενοι χρειάζονται και ο πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε το 2022 κατά περισσότερο από 3% – η ταχύτερη αύξηση που έχει καταγραφεί. Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα κοντά στην πρωτεύουσα προκάλεσε επίσης ταξιδιωτικό ενδιαφέρον, καθώς ο «ηφαιστειακός τουρισμός» – ο οποίος, υπό πιο ήρεμες συνθήκες, μπορεί να περιλαμβάνει πεζοπορίες σε ενεργές περιοχές – γίνεται όλο και πιο δημοφιλής, σύμφωνα με το Bloomberg.
Όλα αυτά είναι καλά νέα για την οικονομία, η οποία αγκάλιασε τον κλάδο μετά την περιβόητη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας το 2008.
Από την άλλη πλευρά, φέρνει προβλήματα για τους περίπου 400.000 Ισλανδούς, οι οποίοι παλεύουν με καθημερινές δυσκολίες σε μια χώρα που έχει κυρίως προσανατολισμό γύρω από τον τουρισμό.
Η άνοδος της τουριστικής κίνησης αυξάνει τις τιμές ενοικίων και αγαθών δυσκολεύοντας τους ντόπιους. Πολλοί εξαρτώνται από μια τεταμένη αγορά ενοικίασης της οποίας η προσφορά προσανατολίζεται όλο και περισσότερο στις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις.
Ενοίκια και Airbnb
Η Ισλανδία, μια χώρα λίγο μεγαλύτερη από την Ιρλανδία, βλέπει την προσφορά της σε κατοικίεςμακροχρόνιας μίσθωσης να μειώνεται. Στην περιοχή της πρωτεύουσας, σχεδόν το 8% όλων των κατοικιών είναι εισηγμένες στο Airbnb, σύμφωνα με μελέτη του AirDNA, και η παραμονή έχει αυξηθεί κατά 70% πέρυσι σε σύγκριση με το 2022.
Σύμφωνα με μια μελέτη του 2019, τουλάχιστον τα μισά διαμερίσματα σε ορισμένες κεντρικές συνοικίες είναι τουριστικά ενοικιαζόμενα και έως και τα δύο τρίτα των κατοικιών που αναφέρονται στο Airbnb προσφέρονταν προηγουμένως για μακροχρόνιους ενοικιαστές.
Η μετατροπή κατοικιών σε Airbnbs μπορεί να είναι εξαιρετικά κερδοφόρα, δήλωσε στο Bloomberg ο Μαρ Μίξα, αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας. Το πρόβλημα, είπε, είναι ότι τα ενοίκια που ανανεώθηκαν «δεν φορολογήθηκαν αναλόγως και δεν υπάρχουν κίνητρα για την κατασκευή κτιρίων που δεν σχετίζονται με τον τουρισμό».
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, η κυβέρνηση ξεκίνησε την πρώτη της στεγαστική πολιτική πέρυσι, δεσμευόμενη να χτίζει 4.000 διαμερίσματα ετησίως για τα επόμενα πέντε χρόνια. Αλλά τα πράγματα εξ αρχής πήγαν στραβά: οι τελευταίες εκτιμήσεις δείχνουν ότι χρειάζονται περισσότερα από 5.000 διαμερίσματα ετησίως και μόνο 2.800 αναμενόταν να ολοκληρωθούν μέχρι τον Ιανουάριο. Εν τω μεταξύ, το τέλος του φθηνού χρήματος μείωσε δραματικά τις νέες κατασκευές.
Το γεγονός ότι η Ισλανδία ιστορικά είχε μια κουλτούρα ιδιοκτησίας κατοικίας επιδεινώνει το πρόβλημα. Μόνο το ένα πέμπτο περίπου των Ισλανδών ζούσαν στο νοίκι το 2022, από σχεδόν το ένα τρίτο πριν από την πανδημία. Με λιγότερα διαθέσιμα σπίτια, μια έκθεση του 2021 διαπίστωσε ότι έως και 7.000 άτομα – λίγο λιγότερο από το 2% του συνολικού πληθυσμού – είχαν εγκατασταθεί σε παράνομες κατοικίες, συμπεριλαμβανομένων εμπορικών κτιρίων.
Ενώ η συμπίεση γίνεται ίσως πιο έντονα αισθητή από τους ενοικιαστές, οι ιδιοκτήτες δέχονται επίσης πιέσεις από την άνοδο των επιτοκίων, τα οποία φτάνουν 9,25% και είναι τα υψηλότερα στη Δυτική Ευρώπη. Ορισμένοι είδαν τις μηνιαίες πληρωμές των στεγαστικών δανείων τους να διπλασιάζονται πέρυσι, καθώς η κεντρική τράπεζα αύξησε τα επιτόκια.
Ο Φινμπιόρν Χέρμανσον, πρόεδρος της Ισλανδικής Συνομοσπονδίας Εργασίας, διαπίστωσε ότι «ο τουρισμός δημιουργεί πληθωρισμό και ο γενικός μισθωτός τον πληρώνει», είπε.
Η τουριστική έκρηξη της χώρας ξεκίνησε το 2009, μετά από μια δραματική οικονομική κατάρρευση που οδήγησε σε τραπεζικές απώλειες 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων και την κατάρρευση του νομίσματος. Ξαφνικά, το άλλοτε απαγορευτικά ακριβό νησί έγινε προσιτό στους επισκέπτες. Κυβερνητικές εκστρατείες μάρκετινγκ και προσφορές της Icelandic Air κυκλοφόρησαν για να προσελκύσουν ταξιδιώτες.
Νέες κατασκευές, αλλά πότε;
Πάνω από μια δεκαετία αργότερα, μερικά από τα πιο δημοφιλή hotspots της χώρας δέχονται σχεδόν 6.000 επισκέπτες την ημέρα, εγείροντας προβληματισμό για το κατά πόσο είναι ασφαλή τα καλύτερα τα παρθένα φυσικά τοπία της. Όλο και περισσότερο, οι κατασκευαστές ακινήτων απομακρύνονται από περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας και σε περιοχές όπως τα ισλανδικά υψίπεδα, το μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής άγριας φύσης που δεν έχει κατοικηθεί ή καλλιεργηθεί ποτέ.
Γίνονται επίσης συζητήσεις σχετικά με τη δημιουργία ενός εθνικού πάρκου, ώστε η προστασία των ορεινών περιοχών να μην αφεθεί σε ένα συνονθύλευμα μικρών δήμων και ιδιωτικών εταιρειών.
Για την αντιμετώπιση αυτών και άλλων ζητημάτων, η κυβέρνηση επεξεργάζεται ένα εξαετές σχέδιο βιώσιμου τουρισμού. Σε συνέντευξή της στο Bloomberg, η πρωθυπουργός Κατρίν Γιακομσντοτίρ είπε ότι εξετάζει επίσης το ενδεχόμενο επιβολής τουριστικών τελών. «Αυτό είναι, φυσικά, λεπτό γιατί ο τουρισμός ήταν πολύ σημαντικός ως τομέας εσόδων», πρόσθεσε.
Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας είναι η άμεση πρόκληση. Παρά τα προβλήματα, ο τουρισμός συνέβαλε στη διατήρηση του ποσοστού ανεργίας της Ισλανδίας σε χαμηλά επίπεδα, στην αύξηση των πραγματικών μισθών και αποτέλεσε σανίδα σωτηρίας σε χωριά που δέχτηκαν πλήγμα όταν βιομηχανοποιήθηκε η αλιεία τη δεκαετία του 1980. Και χάρη σε μια σταθερή εισροή επισκεπτών, ορισμένες απομακρυσμένες πόλεις είναι πλέον σε θέση να συντηρούν εστιατόρια και καφέ που δεν θα μπορούσαν πριν.
Ένα σχετικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση είναι η διαφοροποίηση της αγοράς εργασίας. Από τα περίπου 200.000 άτομα που απασχολούνται σήμερα στην Ισλανδία, περίπου 35.000 ασχολούνται με τον τουρισμό, σε μια χώρα που δεν έχει ασχοληθεί με την εργασιακή πολική. Ήδη κάποιοι σκέφτονται την μετανάστευση ως λύση.
