Λαϊκές τελετουργίες

Τις γιορτές κάθε χρόνο, τουλάχιστον εμείς οι αρχαιότεροι, έχουμε να αναπολήσουμε ήθη και έθιμα μιας πιο παραδοσιακής Ελλάδας.

Δεν είμαι απ’ αυτούς που θρηνούν για την επέλαση ενός ευρωπαϊκού μοντέλου ζωής.

Μια ζωή αιώνων αυτή η χώρα δέχθηκε πληθώρα νέων μορφών ζωής, νέων ηθών, νέων επαγγελμάτων και νέων ενοχών, αλλά και επιτευγμάτων.

Εχει περάσει πάνω από το σώμα του λαού μας η Αίγυπτος, η Συρία, το Ισραήλ (εμφανώς σε ορισμένα νησιά), οι Φράγκοι, οι Αρβανίτες – Αλβανοί και, μέσω της μεγάλης μετανάστευσης τρόπων ζωής της Αμερικής, Βόρειας και Νότιας, της Ασίας, της Αφρικής, έτσι που η γεωγραφία μάς έθεσε στο κέντρο της πολιτιστικής λεκάνης της Μεσογείου.

Ενα από τα πρώτα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η επιστήμη, κυρίως η Λαογραφία, ήταν η ιδεολογία της συνέχειας του ελληνικού έθνους.

Ετσι για χρόνια οι λαογράφοι προσπαθούσαν να βαδίσουν προς τα πίσω και να εξετάσουν ένα – ένα έθιμο, μια τελετουργία της κοινότητας που όφειλε την καταγωγή του από την αρχαιότητα.

Συχνά αυτό το ιδεολόγημα οδήγησε πολλούς σε κωμικά συμπεράσματα, προσπαθώντας να ανακαλύψουν πίσω από μια λαϊκή τελετή, ένα έθιμο της γέννησης, του θανάτου, της ενηλικίωσης αρχαίες ρίζες.

Ετσι δημιουργήθηκε συχνά με το ζόρι μια ιδεολογία της συνέχειας.

Δεν είμαι από κείνους που αρνούνται τη συνέχεια.

Ζούμε στον ίδιο τόπο, στις ίδιες καιρικές συνθήκες, με τους ίδιους γείτονες, μιλάμε μια γλώσσα που εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια εξελίσσεται ομαλά, εμπλουτίζεται από τις συγκυρίες, αρνητικές ή θετικές, των επαφών με γείτονες, με καθηγητές, με μετανάστες σε πολλές περιοχές του πλανήτη.

Εχουν γραφεί έξοχες μελέτες για τις ελληνικές εγγραφές ακόμα και στη Χιλή, στη Βραζιλία, αλλά και τον Βορρά, ευρωπαϊκό και ασιατικό.

Παλαιότερα είχα δημοσιεύσει σ’ αυτές τις σελίδες παραμύθια ξένα σε μια πρωτόγονη, αλλά συγκινητική, ελληνική διατύπωση, σαν παιδικός λόγος.

Εξάλλου η μελέτη των ξένων λέξεων που εισέρρευσαν στη γλώσσα μας, αποτέλεσμα της θέσης μας στις περιοχές που καταπατήθηκαν από επελαύσαντες, κυρίως όμορους λαούς.

Οι κλασικές διάλεκτοι είναι μια πλούσια γλωσσική παρουσία στη γλώσσα μας.

Και τι έξοχα δείγματα είχαν δείξει παλιότερα της ελληνικής γλωσσικής περιουσίας μας μετανάστες Ελληνες της διασποράς, κυρίως των ΗΠΑ.

Βρέθηκα κάποτε Χριστούγεννα στη Νέα Υόρκη και στο Σικάγο και έμεινα άναυδος από τις ελληνικές λέξεις, τα ελληνικά ήθη, τις ελληνικές τελετές των χριστιανικών τελετών.

Είχα την τύχη, μάλιστα, να παρακολουθήσω τη χριστουγεννιάτικη λειτουργία στα ελληνικά από ανθρώπους που, λόγω μακροχρόνιας μετανάστευσης των προγόνων τους, δεν γνώριζαν την τρέχουσα ελληνική, αλλά παρακολουθούσαν με ευλάβεια μια λειτουργία που δεν καταλάβαιναν λέξη από το κείμενο.

Πώς θα αντιμετώπιζε ένας Αρειανός μια κυριακάτικη λειτουργία;

Οι τελετές έχουν αυτή τη μαγική ικανότητα και δυνατότητα να προκαλούν το δέος, την ασέβεια, τον σεβασμό μόνο με το τυπικό τους, όπως εμείς θα αντιμετωπίζαμε με σεβασμό μια τελετουργία ανθρωποφάγων της Κεντρικής Αφρικής ή ψαράδων της Νορβηγίας.

Εχω εδώ και λίγο καιρό στο γραφείο μου τον νέο μόχθο και τον νέο θρίαμβο ενός έξοχου έλληνα λαογράφου, ανάμεσα στα άλλα του προσόντα.

Πρόκειται για έναν παλιότερο γνώριμο αυτών εδώ των σελίδων, τον Νίκο Ψιλάκη, έναν ακάματο μελετητή των κρητικών κυρίως ηθών, εθίμων, όρων, ορίων και ιδεών.

Γιατί πίσω από κάθε έθιμο και κάθε λαϊκή μορφή τέχνης υπάρχει ένα ήθος ιστορικό, φυλετικό, επαγγελματικό, θεσμικό, ιδεολογικό.

Και σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο που ζούμε έχουμε την απόδειξη κάθε στιγμή της συνέχειας, χωρίς τις ιδεολογικές ανοησίες, που τη φόρτωσαν μερικοί μανιακοί του ψευδοϊδεολογισμού.

Η γιαγιά μου τελούσε μνημόσυνα των προγόνων της με επιτάφιες τελετές που μας οδηγούσαν πίσω στον Μεσαίωνα και πιο πίσω ακόμα, στην Αρχαία Ελλάδα.

Ευτυχώς έχουμε κείμενα με καταγραφές των λαϊκών τελετών, ακόμα και των κρητικών πόλεων πριν τον Ομηρο που αποδεικνύουν τη συνέχεια ενός βίου, βασισμένη σε βιούμενα ήθη.

Ο Νίκος Ψιλάκης συνεχίζει την παράδοση, από τον Νικόλαο Πολίτη και τον δάσκαλό μου Γεώργιο Μέγα και μια σημαντική έξοχη και αδιάκοπη παράδοση, στο τελευταίο πολυσέλιδο (600 σελίδες μεγάλου σχήματος τόμο) σπουδαίο έργο «Λαϊκές τελετουργίες της Κρήτης» (Εκδόσεις ΚΑΡΜΑΝΩΡ).

Το βιβλίο είναι δομημένο με άξονα τις τελετές και τα έθιμα όλων των μηνών του έτους.

Και είναι απόλαυση και μόνο να θυμάται κανείς, αν έχει την ηλικία μου και τις καταβολές μου, τις λαϊκές τελετές κάθε μήνα.

Και είναι πολλές και περισσότερο εξακολουθούν και σήμερα να υπάρχουν, τουλάχιστον στη μνήμη και να δίνουν ένα έξοχο περιεχόμενο σε κάθε εποχή, ακόμη και της καθημερινότητας με λέξεις, φράσεις, ευχές, κατάρες, σχόλια των συμπεριφορών των συμπολιτών μας.

Ο Νίκος Ψιλάκης είναι μια ζώσα συνείδηση της συνέχειας αυτού του λαού, χωρίς περικεφαλαίες και ιδεοληψίες.

Οταν διεξέλθει κανείς τα εορταστικά εθιμικά παραδομένα του λαού μας, είναι περήφανος που δεν περπάτησε αδιάφορος στη Γη.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»