Τα γλυπτά της αγνοήθηκαν για 33 χρόνια – Μέχρι που βρήκε νέο συγκάτοικο

Η ανύψωση 20.000 κιλών μαρμάρου (το διπλάσιο βάρος μιας φάλαινας-δολοφόνου) σε μια σοφίτα του έκτου ορόφου στο Μανχάταν δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά η καλλιτέχνις Hanna Eshel, η οποία πέθανε στις 18 Σεπτεμβρίου του 2023, στα 97 της, δεν απέφυγε τις ηράκλειες προκλήσεις, ειδικά όταν επρόκειτο να κάνει τέχνη.

Το 1978, στα 50 της χρόνια τότε, η Eshel μετακόμισε από την Carrara της Ιταλίας στη Νέα Υόρκη με συντροφιά πέτρινες πλάκες και γλυπτά– τις σήκωσε με γερανό στο νέο της σπίτι στο κέντρο της πόλης. «Θα μπορούσε η μεταφορά βουνών από μαρμάρινα γλυπτά από την Carrara στη Ν.Υ. να με κάνει Αμαζόνα;», αναρωτήθηκε, σε μια δήλωσή της το 1983, κάνοντας μια δειλή σύγκριση ανάμεσα στον εαυτό της και τις περίφημες γυναίκες πολεμίστριες της ελληνικής μυθολογίας.

Photo: Instagram / permanentcollection

Έκανε τέχνη για πάρτη της

Όταν η Eshel εγκαταστάθηκε στο διαμέρισμά της στη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του 1970, είχε ήδη αποδείξει ότι ήταν μια ταγμένη μαχήτρια -μια που επέμενε να κάνει την τέχνη το κέντρο της ζωής της, παρά τα πολλά εμπόδια. Το 2019 μια έκθεση στη γκαλερί Patrick Parrish, της Νέας Υόρκης παρακολούθησε την τεράστια παραγωγή της 93χρονης τότε καλλιτέχνιδας, η οποία ανακαλύφθηκε ξανά μόλις το 2012, άθικτη και εσκεμμένα σκορπισμένη στην παλιά σοφίτα της στο NoHo.

Χωμένα σε έναν λαβύρινθο από φυτά εσωτερικού χώρου, βραχόκηπους και βιβλία για την τέχνη και την πνευματικότητα βρίσκονταν μαρμάρινα γλυπτά σημαδεμένα με βαθιές ρωγμές, κολλάζ ριγμένα ανάμεσα σε χάσματα και καμβάδες από τους οποίους ξεσπούσαν πίδακες χρώματος, που θύμιζαν τη γυναικεία ανατομία, τις εκρήξεις στο βαθύ διάστημα και το δικό της πείσμα.

Η Eshel γεννήθηκε το 1926 στην Ιερουσαλήμ ως Ισραηλινή πέμπτης γενιάς. Οι καλλιτεχνικές της κλίσεις εμφανίστηκαν σε νεαρή ηλικία και γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών Bezalel της Ιερουσαλήμ γύρω στα 18 της. «Η τέχνη, η μόνη κοινή γλώσσα του κόσμου, θα είναι η δική μου!», δήλωσε στο «Hanna Eshel: Life Sketch-What’s in a Name?», έναν ποιητικό στοχασμό του 1983 για το τόξο της ζωής και της ταυτότητάς της.

Το 1948, η εκπαίδευσή της επισκιάστηκε από τον Αραβο-ισραηλινό πόλεμο αλλά δεν άργησε να επιστρέψει στην τέχνη, την οποία συνέχισε να ταυτίζει με την επιβίωσή της. «Αν δεν δούλευα για μία ή δύο εβδομάδες, νόμιζα ότι δεν ήμουν ζωντανή», εξήγησε σε συνέντευξη, σε ταινία το 2007, χαμογελώντας κάτω από τα φρύδια που είχε βάψει ανοιχτό μωβ για να ταιριάζουν με τα σκουλαρίκια και το πουκάμισό της.

Τα σκισίματα στους καμβάδες της έμοιαζαν να προμηνύουν το διαζύγιο που ζήτησε, τη στιγμή που ο γιος της πήγε στο κολέγιο στις αρχές της δεκαετίας του 1970

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη PERMANENT COLLECTION (@permanentcollection)

«Οι πίνακές μου από λινάτσα-κολλάζ δονούνταν από ρωγμές, εικόνες της ζωής μου και του χρόνου»

Το 1952, η Eshel έφτασε στο Παρίσι, όπου σπούδασε ζωγραφική και τοιχογραφία στην Acadéemie de la Grande Chaumière και στην École des Beaux-Arts. Οι καμβάδες της πέρασαν από τις δύο στις τρεις διαστάσεις. Καυτές φωτοβολίδες κόκκινου και πορτοκαλί χρώματος ξεπηδούσαν από ακατέργαστα, μακρόστενα σκισίματα. «Οι πίνακές μου από λινάτσα και κολλάζ δονούνταν από ρωγμές, εικόνες της ζωής μου και του χρόνου», συνέχισε στο Life Sketch.

Οι γκαλερί και τα μουσεία σε όλη την πόλη έλαβαν γνώση και το έργο της Eshel κρεμάστηκε στους τοίχους της Galerie Katia Granoff το 1954, του Musee d’Art Moderne το 1960 και σε ατομικές εκθέσεις στην Galerie de Beaune το 1966 και το 1967, μεταξύ άλλων.

«Ήμουν πλέον madam, σύζυγος και μητέρα, φοιτήτρια και εκθέτρια ζωγράφος, τα πάντα και τίποτα δεν ήταν αρκετό!»

Photo: Instagram / permanentcollection

«Το διαζύγιο με έκανε μια ολοκληρωμένη καλλιτέχνιδα»

Παντρεύτηκε επίσης και έκανε έναν γιο. Η εξισορρόπηση δεν ήταν εύκολη και, σύμφωνα με τον μακροχρόνιο φίλο της Eshel, Quinn Luke, ο σύζυγός της προτιμούσε να επικεντρωθεί στον ρόλο της ως σύζυγος και μητέρα. «Ήμουν πλέον madam, σύζυγος και μητέρα, φοιτήτρια και εκθέτρια ζωγράφος, τα πάντα και τίποτα δεν ήταν αρκετό!» έγραψε.

Τα σκισίματα στους καμβάδες της έμοιαζαν να προμηνύουν το διαζύγιο που ζήτησε, τη στιγμή που ο γιος της πήγε στο κολέγιο στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Για την Eshel, οι ρωγμές δεν αντιπροσώπευαν την ευθραυστότητα, αλλά τη δύναμη και την απελευθέρωση. «Ξανακέρδισα την ελευθερία μου» θυμόταν, «το διαζύγιο με έκανε μια ολοκληρωμένη καλλιτέχνιδα».

Μια προσωρινή στάση στην Καράρα της Ιταλίας -«για να ακολουθήσω τα βήματα του Μιχαήλ Άγγελου»- μετατράπηκε σε εξαετή παραμονή. Εκεί, βρήκε το μάρμαρο, το μέσο που θα την απασχολούσε για πάνω από 20 χρόνια

Photo: Instagram / permanentcollection

Στα βήματα του Μιχαήλ Άγγελου

Εκείνη τη χρονιά, η Eshel απελευθερώθηκε τόσο από το γάμο όσο και από τη ζωγραφική. Σχεδίαζε να μετακομίσει στη Νέα Υόρκη, αλλά μια προσωρινή στάση στην Καράρα της Ιταλίας -«για να ακολουθήσω τα βήματα του Μιχαήλ Άγγελου»- μετατράπηκε σε εξαετή παραμονή. Εκεί, βρήκε το μάρμαρο, το μέσο που θα την απασχολούσε για πάνω από 20 χρόνια.

«Χρειαζόμουν ένα υλικό με τη δική του ψυχή, ένα υλικό που θα μπορούσα να αγαπήσω», έγραψε στα απομνημονεύματά της, «Michelangelo and Me: Six Years in My Carrara Haven» (1995).

Εικόνες από το λεύκωμά της δείχνουν την Eshel να χαμογελάει με μεγάλα γυαλιά ηλίου, με μπαντάνα να τυλίγει το κεφάλι της, καθώς σμιλεύει γιγαντιαία κομμάτια πέτρας σε υπαίθρια ιταλικά στούντιο και πλατείες πόλεων. Χαράζει στο μάρμαρο εσοχές, σχισμές και βαθιές, πλατιές ρωγμές που μοιάζουν με κεραυνούς. Γυάλισε κάποιες επιφάνειες σε μια γυαλάδα που αντανακλά τον ήλιο, και άφησε άλλες ακατέργαστες και σπασμένες. Φωτογραφίες από ζωηρά εγκαίνια και πάρτι από την παραμονή της την δείχνουν να φοράει περιδέραια σφυρηλατημένα από μικρότερα κομμάτια μαρμάρου – μικρά γυαλισμένα οβάλ που ακουμπούν στη γυμνή κλείδα της, όχι πολύ μακριά από την καρδιά της.

Στο «Hanna Eshel: Life Sketch-What’s in a Name?» η Eshel θυμάται: «Έγινα γλύπτρια, ο Brancusi ήταν ο καλλιτεχνικός μου πατέρας». Έγινε επίσης το μοναδικό γυναικείο μέλος μιας ομάδας καλλιτεχνών που περιβάλλει το εργαστήριο γλυπτικής Carrara Atelier Nicoli. Εκεί, γνώρισε τον Isamu Noguchi και τον Henry Moore και έλαβε το βραβείο Fiori Carrara.

«Αισθάνομαι Ζεν κατά μήκος των κυμάτων της άμμου στον κήπο μου με τα μαρμάρινα γλυπτά, διασταυρωμένα δημιουργώντας ρωγμές στο έργο μου, κατά μήκος του Τάο μου!»

Photo: Instagram / permanentcollection

Η αναγνώριση δεν ακολούθησε την Eshel στη Νέα Υόρκη

Μέχρι το 1978, όταν αποφάσισε ότι ήταν επιτέλους καιρός να δοκιμάσει τη ζωή στο Μανχάταν, ο μινιμαλισμός είχε επισκιαστεί από την ποπ του Γουόρχολ και τους νεοεξπρεσιονιστές απογόνους της. Δεν είχε ιδιαίτερη επιθυμία να τρίψει τους αγκώνες της με την αυξανόμενη ομάδα των αστέρων της τέχνης ή να ακολουθήσει τις τάσεις που την οδηγούσαν μακριά από το μάρμαρο και τις αισθησιακές, συμπαγείς, λιτές μορφές της.

«Δεν με ενδιέφερε να προωθήσω την τέχνη» θυμήθηκε σε συνέντευξή της στους New York Times το 2014. «Υπήρχε η Pop Art και η Op Art. Δεν ακολουθούσα τις μόδες». Ακόμα κι έτσι, βρήκε μια υποστηρικτική κοινότητα καλλιτεχνών (στο λεύκωμά της, εμφανίζονται χαμογελαστοί και κουρνιασμένοι ο ένας πάνω στον άλλον στα συχνά πάρτι του στούντιο της Eshel).

Η Eshel συμμετείχε σε εκθέσεις σε πολυάριθμες γκαλερί, όπως η Art Space, η 14 Sculptors και η A.I.R, ο γνωστός φεμινιστικός συνεταιρισμός τέχνης. «Είμαι πλέον Ms. Eshel», έγραψε το ’83, «μια πολύ ζωντανή καλλιτέχνιδα, ζωγράφος και γλύπτρια, επίσης φωτογράφος, που κάνει διεθνείς εκθέσεις και φτιάχνει μνημεία όπου της αναθέσουν».

Για τα επόμενα είκοσι και πλέον χρόνια, η Eshel συνέχισε να ακονίζει μαρμάρινες πλάκες στη σοφίτα της στο NoHo, η οποία σταδιακά γέμισε με σφαιρικές και τοτεμικές μορφές. Ορισμένα έργα ήταν διάσπαρτα στον πετρόκηπο με την άμμο που φρόντιζε στο κέντρο του εκτεταμένου χώρου. «Αισθάνομαι Ζεν κατά μήκος των κυμάτων της άμμου στον κήπο μου με τα μαρμάρινα γλυπτά, διασταυρωμένα δημιουργώντας ρωγμές στο έργο μου, κατά μήκος του Τάο μου!» θα πει.

Photo: Instagram / permanentcollection

Η αγγελία για συγκάτοικο που άλλαξε την ιστορία  

Το 2012, όταν ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η Eshel δημοσίευσε μια αγγελία στο Craigslist για συγκάτοικο. Με τα χρόνια, η υπενοικίαση του υπερυψωμένου κρεβατιού σε μια γωνιά του διαμερίσματός της είχε γίνει μέσο για να συντηρείται. Κατά τύχη, απάντησε ο Quinn Luke, ένας σύμβουλος τέχνης.

«Ένιωθες σαν να μπαίνεις σε έναν χώρο που επιμελείται και λειτουργεί το Ίδρυμα Dia» θυμάται για την πρώτη του ματιά στη σοφίτα. Έγιναν συγκάτοικοι και φίλοι. Ο Luke έγινε επίσης ο φυσικός συνήγορος της Eshel, παρουσιάζοντας το έργο της, το οποίο εξακολουθούσε να ζει και να αναπτύσσεται στο στούντιό της, σε γκαλερί της Νέας Υόρκης.

Η τελευταία της ατομική έκθεση είχε πραγματοποιηθεί το 1987. Το 2013 και το 2014, είχε τις τρεις πρώτες εκθέσεις της, μετά από σχεδόν 30 χρόνια.

Η Eshel και ο Luke μετακόμισαν από τη σοφίτα το 2015, όταν η Eshel αρρώστησε πολύ για να μείνει. Συνεχίζει όμως να ασχολείται με νέα υλικά και να ζει, στο νέο της σπίτι στο Μπρονξ, περιτριγυρισμένη από τους πίνακες, τα κολλάζ και τα γλυπτά της –τα οποία ονόμαζε άγκυρες της.

«Εξακολουθώ να μην έχω σπίτι ή εξοχική κατοικία, ούτε διαμάντια, γούνες ή αυτοκίνητα – είμαι ασήκωτη», έγραψε προς το τέλος του Life Sketch. «Αλλά το μάρμαρο μου με κρατάει αγκυροβολημένη. Η τέχνη μου είναι αυτή που είναι!».

*Οι φωτογραφίες είναι από τον λογαριασμό του permanentcollection στο Instagram