Μήπως η ΕΕ βάζει «φωτιά» στις δημοκρατικές της αρχές όταν ζεσταίνεται με αζερικό αέριο;

Στον ιστότοπο της Κομισιόν, μπορεί κανείς να δει συγκεντρωτικά τις εντυπωσιακές κυρώσεις της ΕΕ στη Μόσχα, μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022. Με αυτή την πολιτική, η ΕΕ επαναλαμβάνει αδιάκοπα, ότι έτσι τάσσεται με το μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανεξαρτησία των κρατών.

Ενάμιση χρόνο μετά, στις 22 Σεπτεμβρίου το μπλοκ καταδίκασε, με απόλυτο τρόπο, άλλη μια επίθεση.

Αμέσως μετά την εισβολή του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ –στο οποίο είχε προκαλέσει ήδη ανθρωπιστική κρίση μήνες πριν- η ΕΕ προέβη σε μια εξαιρετικά επικριτική για τους Αζέρους δήλωση.

«Για μήνες [το Ναγκόρνο Καραμπάχ] βρίσκονταν σε απομόνωση λόγω του αποκλεισμού του διαδρόμου του Λατσίν που οδήγησε σε ελλείψεις τροφίμων και φαρμάκων. Η ελευθερία κινήσεών τους έχει παρεμποδιστεί. Και έχουν επίσης αντιμετωπίσει πολλαπλές διακοπές στην παράδοση φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

«Το Αζερμπαϊτζάν φέρει την ευθύνη να διασφαλίσει τον πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων και της ασφάλειας των Αρμενίων του Καραμπάχ. Και η ΕΕ έχει επανειλημμένα καταστήσει σαφές ότι η χρήση βίας για την επίλυση διαφορών δεν είναι αποδεκτή».

Έτσι, συνεχίζει η ανακοίνωση η ΕΕ «καταδίκασε τη στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν και λυπούμαστε για τις απώλειες και τις απώλειες ζωών που προκλήθηκαν από αυτήν την κλιμάκωση». Λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 2023 η ΕΕ εξέφρασε για άλλη μια φορά την οργή της για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την αζερική κυβέρνηση, με αφορμή των φυλάκιση δημοσιογράφων και πολιτικών ακτιβιστών.

Ως εκεί όμως. Το Αζερμπαϊτζάν έμεινε ανέπαφο από γνωστές κυρώσεις και τιμωρητικές πολιτικές του μπλοκ, αποκαλύπτοντας ένα ακόμα αμάρτημα της ΕΕ για τη χρονιά που μας πέρασε.

Καταπατητής δικαιωμάτων, πλην έμπιστος ευρω-συνεργάτης

Νωρίτερα, το 2022, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είχε επισκεφθεί το Μπακού για να κλείσει συμφωνίες φυσικού αερίου, αποκαλώντας τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, «έμπιστο συνεργάτη». Την ίδια περίοδο είχε δημοσιευτεί και η έκθεση κόλαφος του ΟΗΕ για τις παραβιάσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα από την κυβέρνηση Αλίεφ.

Στη κοινοτική αργκό το ονομάζουν, κατ’ ευφημισμό, «πραγματισμό με αρχές» (principled pragmatism), ώστε να μπορέσουν να δικαιολογήσουν τις χειραψίες με δικτάτορες.

Έτσι, σήμερα ενώ οι Αζέροι ήταν υπεύθυνοι ανθρωπιστικής κρίσης και νεκρών, το Μπακού ταυτόχρονα αποτελούν και τον μεγαλύτερο προμηθευτή και σημαντικού εταίρου της ΕΕ μετά τη μείωση των προμηθειών από τη Ρωσία. Από το 2021 έως το 2022, οι ροές φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν προς την ΕΕ αυξήθηκαν από 8,1 δισ. κυβικά μέτρα σε 11,4. Επί του παρόντος το Αζερμπαϊτζάν είναι στρατηγικός ενεργειακός εταίρος για την ΕΕ, προμηθεύοντας περίπου το 4,3% των εισαγωγών πετρελαίου της ΕΕ. Βέβαια, λίγο δύσκολο να αντισταθμίσει τη ρωσική ενέργεια, αλλά σίγουρα εξυπηρετεί τις Βρυξέλλες.

Άραγε, η Κομισιόν ενδιαφέρεται ουσιαστικά για τις παραβιάσεις; Απ΄ότι φαίνεται όχι και τόσο.

Ερωτηθείσα στις 20 Σεπτεμβρίου η φον ντερ Λάιεν εάν μετάνιωσε, για την επίσκεψή της στο Μπακού, μετά την νέα επίθεση του Αζερμπαϊτζάν, αρνήθηκε να απαντήσει.

«Είναι γεγονός ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι προμηθευτής φυσικού αερίου στην ΕΕ. Υπάρχει συνεργασία για την ενέργεια, η οποία είναι πολύ τομεακή και αντανακλά την ανάγκη διαφοροποίησης της προσφοράς», ανέφερε ξερά η Κομισιόν.

Κριτικάροντας έντονα τη στάση της ΕΕ, η Γαλλίδα φιλελεύθερη ευρωβουλευτής Nathalie Loiseau είχε πει ότι «επί μήνες, το Αζερμπαϊτζάν, προκαλεί λιμοκτονία και γονατίζει τους Αρμένιους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Τώρα βομβαρδίζει το Στεπανακέρτ [την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ]. Τι κάναμε εμείς [η ΕΕ]; Διαμεσολάβηση; Πλήρης αποτυχία», είπε. «Αγνοήσαμε όλα τα σημάδια από τον Αρμένιο πρωθυπουργό, ο οποίος μας έλεγε ότι η Ρωσία είχε εγκαταλείψει την Αρμενία. Κάλεσε σε βοήθεια», πρόσθεσε. «Απλώς κλείσαμε τα μάτια μας σε αυτό», είχε επισημάνει.

Από τον Καντάφι στους Σαουδάραβες

Θυμόμαστε ότι πριν χρόνια, στη Λιβύη, ενώ τη μία στιγμή η επίτροπος Cecilia Malmström και ο τότε πρόεδρος της Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο επισκέπτονταν την αφρικανική χώρα για να κλείσουν συμφωνίες με τον Μουαμάρ Καντάφι, ύστερα από μήνες ‒όντας ανακουφισμένοι που λιντσαρίστηκε ο χθεσινός τους εταίρος από το πλήθος‒ δήλωναν ότι ο «θάνατος του Καντάφι σηματοδοτεί το τέλος της εποχής του δεσποτισμού».

Η πολιτική που υιοθετούν οι Ευρωπαίοι έχει καταστήσει αναπόσπαστο κομμάτι τη συνεργασία με δικτάτορες, όπως έχω αναφέρει και σε παλαιότερη έρευνα. Σε παλαιότερη δήλωση του πρώην προέδρου της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνγκερ το βλέπουμε ξακάθαρα αυτό: «Έχουμε σχέσεις με όλες τις δικτατορίες, διότι πρέπει να βοηθήσουμε να οργανώσουμε, να συνδιοργανώσουμε τον κόσμο» είχε πει. Στη κοινοτική αργκό το ονομάζουν, κατ’ ευφημισμό, «πραγματισμό με αρχές» (principled pragmatism), ώστε να μπορέσουν να δικαιολογήσουν τις χειραψίες με δικτάτορες.

Γι’ αυτό στο ερώτημα του «εάν όλοι οι δικτάτορες είναι ίσοι» οι Christian von Soest και Michael Wahman από το Γερμανικό Ινστιτούτο Παγκόσμιων και Περιφερειακών Μελετών απαντούν «όχι».

«Εκείνοι που ενεργοποιούν κυρώσεις είναι πιο πιθανό να το κάνουν σε αδύναμους στόχους [δικτάτορες], όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αλλαγής της συμπεριφοράς στόχου» και όχι σε αυτούς που πραγματικά αξίζουν κυρώσεων. Αυτό, ως έναν βαθμό, εξηγεί από τη μία την ασυλία της Τουρκίας ή της Σαουδικής Αραβίας και από την άλλη τις κυρώσεις στη Βενεζουέλα, παρά το γεγονός ότι οι δύο πρώτες καταπατούν μονίμως ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ η Τουρκία διεξάγει επιθετικούς πολέμους.

Ενώ το 2019 η Σαουδική Αραβία είχε δεχτεί σφοδρή διεθνή κριτική για την υπόθεση Κασόγκι –και όχι μόνο‒ αποκαλύφθηκε ότι το Κολλέγιο της Ευρώπης, λάμβανε χρήματα από το σαουδαραβικό καθεστώς ενώ εκπαίδευε Σαουδάραβες διπλωμάτες. Τότε, η ειδική σε θέματα διαφάνειας Γερμανίδα ευρωβουλευτίνα Ingeborg Graessle διαμαρτυρήθηκε με επιστολή της στον πρύτανη του ιδρύματος.

Ενδεικτικά, μέχρι το 2018, για να «οργανώσει» τον κόσμο η Ε.Ε. είχε υπογράψει εμπορικές συμφωνίες με 28 δικτατορίες, σύμφωνα με τα μέτρα και σταθμά του Economist Unit Intelligence, εκ των οποίων αρκετές δεν έχουν όμοιές τους στη βιαιότητα.

Πυρά εκ των έσω

Ερχόμενοι πάλι στο σήμερα, βλέπουμε ένα άλλο παράδειγμα, συνεργασίας της ΕΕ με αυταρχικά καθεστώτα που καταδικάζονται από διεθνείς οργανώσεις.

Η ΕΕ σήμερα βαυκαλίζεται για το «πετυχημένο» μνημόνιο κατανόησης ΕΕ-Τυνησίας ύψους 1 δισ. ευρώ που έκλεισε τον Ιούλιο που υποτίθεται θεωρείται ένα success story ορθής αντιμετώπισης της παράνομης μετανάστευσης. Η Τύνιδα θα φρόντιζε να εμποδίζει την μετανάστευση προς την ΕΕ με οικονομική βοήθεια από την ΕΕ.

Ωστόσο, το μπλοκ έχει δεχτεί σφοδρή κριτική, τόσο από Ευρωβουλευτές, όσο και από τον ΟΗΕ και διεθνείς οργανώσεις. Ο λόγος είναι ότι η Κομισιόν ενισχύει τους ελέγχους στα σύνορα της Τυνησίας με χρηματοδότηση 150 εκατ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένου ενός συστήματος επιτήρησης ακτών, καθώς και την ανακατασκευή και την παράδοση περιπολικών σκαφών.

Aυτό που κάνει ο πρόεδρος Κάις Σαϊέντ –ο οποίος ανήλθε στην εξουσία με πραξικόπημα- είναι να συγκεντρώνει μαύρους μετανάστες από παράκτιες πόλεις και να τους στέλνει πίσω στις ερήμους στα σύνορα της Αλγερίας και της Λιβύης.

«Το να πληρώνουμε αυταρχικά καθεστώτα για να εμποδίσουμε τους ανθρώπους να έρχονται στην Ευρώπη δεν είναι ο δρόμος προς τα εμπρός, αλλά φαίνεται το μοντέλο που θέλει να υιοθετήσει η Κομισιόν. Αυτό ισοδυναμεί με απώθηση μέσω πληρεξουσίων», δήλωσε η Σουηδή αριστερός ευρωβουλευτής, Μάλιν Μπιορκ.

«Η συμφωνία οδήγησε μόνο σε περισσότερη καταστολή, περισσότερους θανάτους και ακόμη περισσότερη μετανάστευση», δήλωσε ο Ολλανδός ευρωβουλευτής των Πρασίνων, Τίνεκε Στρικ.

Η Ολλανδή φιλελεύθερη ευρωβουλευτής, Σόφι Ιντ Βελντ, θεωρεί ότι η συμφωνία δεν είχε νομική βάση. «Έχει τη νομική ιδιότητα ενός σουβέρ και συνήφθη από έναν οργανισμό φαντασίας που ονομάζεται Team Europe», είπε.

Το καλοκαίρι μάλιστα η Σόφι Ιντ Βελντ είχε δηλώσει πως «είναι πολύ ξεκάθαρο: έχει γίνει μια συμφωνία με έναν δικτάτορα που είναι σκληρός, αναξιόπιστος», δήλωσε η Sophie in ‘t Veld, μια Ολλανδή ευρωβουλευτής που συμμετέχει στην φιλελεύθερη ομάδα Renew Europe. «Ο Πρόεδρος Σάιεντ είναι ένας αυταρχικός ηγέτης, δεν είναι καλός εταίρος, (είναι) ένας δικτάτορας που στην πραγματικότητα αύξησε τον αριθμό των αποχωρήσεων».

Ο Ούντο Μπούλμαν, Γερμανός σοσιαλιστής και πρόεδρος της επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, επέκρινε επίσης τη συμφωνία και απευθυνόμενος στον Όλιβερ Βαρχέλι, ρωτώντας πονηρά γιατί άραγε δεν έγινε στο πλαίσιο μιας προϋπάρχουσας συμφωνίας με τη Τυνησία που δεσμεύει την ΕΕ να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Είναι σύμπτωση;», ρώτησε.

Τα ηθικά επιχειρήματα

«Όλες οι χώρες κάνουν αυτού του είδους τις επιλογές» σχολιάζει ο δημοσιογράφος και αναλυτής Βόλφγκανγκ Μινχάου.

«Είναι μάλλον ότι η προσπάθεια να δικαιολογήσεις στους ψηφοφόρους τις αποφάσεις σου για την εξωτερική πολιτική, με βάση υψηλές αρχές, μπορεί να είναι δύσκολη όταν δεν έχεις τη θέληση ή την ικανότητα να εφαρμόσεις αυτές τις αρχές με συνέπεια. Οι πολιτικοί παντού αγωνίζονται να κάνουν τους ψηφοφόρους να εμπιστευτούν τις αποφάσεις που παίρνουν. Η καταφυγή σε ηθικά επιχειρήματα, αλλά η μη συνεχής εφαρμογή του πλαισίου σου, κινδυνεύει να διαβρώσει περαιτέρω αυτή την εμπιστοσύνη» είχε προειδοποιήσει ο έγκριτος Γερμανός αναλυτής.

Και έχει δίκιο.