Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ζ’)

Το δεύτερο βιβλίο του Θουκυδίδη (Ιστοριών Β), με το οποίο ξεκινά η περιγραφή των πολεμικών γεγονότων, περιλαμβάνει τα τρία πρώτα χρόνια της μακράς σύρραξης μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων (μέσα σε αυτά πραγματοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, δύο επιδρομές των Λακεδαιμονίων στην Αττική). Ο μέγας ιστορικός γνωστοποιεί εξαρχής ότι η εξιστόρηση των γεγονότων από εκείνον γίνεται με βάση τη διαίρεση του έτους σε καλοκαίρι και χειμώνα (γέγραπται δε εξής ως έκαστα εγίγνετο κατά θέρος και χειμώνα), εν αντιθέσει προς τη μέθοδο του ατθιδογράφου Ελλάνικου του Μυτιληναίου, ο οποίος είχε κατανείμει την ύλη του σύμφωνα με τη θητεία των επωνύμων αρχόντων.

Η πρώτη από τις εχθροπραξίες που περιγράφονται από τον Θουκυδίδη είναι εκείνη που έλαβε χώρα την άνοιξη του 431 π.Χ., όταν οι Θηβαίοι εξαπέλυσαν νυχτερινή επιδρομή κατά των Πλαταιών, πόλης που ήταν σύμμαχος των Αθηναίων. Προς το τέλος της παράθεσης των γεγονότων του πρώτου χρόνου τοποθετεί ο Θουκυδίδης τον περίφημο επιτάφιο λόγο του Περικλή για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου.

Ο Περικλέους Επιτάφιος λέει λίγα στην πραγματικότητα για τους τεθνεώτας –οι απώλειες της χρονιάς αυτής, όπως παρατηρεί και ο ιστοριογράφος Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, δεν ήταν εξάλλου ιδιαίτερα μεγάλες–, αλλά πολλά για την πόλη για την οποία εκείνοι θυσιάστηκαν. Στο λόγο αυτόν, κατά γενική ομολογία, κάθε απόπειρα να διαχωριστούν οι σκέψεις του Περικλή από τις σκέψεις του Θουκυδίδη είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Εδώ παρουσιάζεται το αθηναϊκό πολίτευμα όπως ήθελε να το διαμορφώσει ο Περικλής και όπως το αντιλαμβανόταν ο ίδιος ο Θουκυδίδης, περισσότερο ως ιδανικός στόχος και λιγότερο ως συντελεσμένη πραγματικότητα. Ο κορυφαίος ιστορικός θεωρούσε ότι με τη δράση του κορυφαίου πολιτικού ανδρός αποδιδόταν το ιδεώδες της πολιτικής πράξης, που είχε προσφέρει στην Αθήνα δύναμη, αυτοπεποίθηση και μεγαλείο. Η ιδιαίτερη σχέση του ατόμου με το σύνολο, η μετρημένη ελευθερία και η εσωτερική αξιοπρέπεια συνιστούσαν την αληθινή περιουσία της πόλης, που ήθελε να είναι το πνευματικό και παιδευτικό κέντρο των Ελλήνων.

Σε άμεση επαφή με τη φυσιογνωμία της Αθήνας όπως αυτή σκιαγραφείται στον επιτάφιο λόγο του Περικλή, ο Θουκυδίδης περιγράφει ακολούθως το διαβόητο λοιμό, ο οποίος κατέφερε τα πρώτα σοβαρότατα πλήγματα στην πόλη κατά το δεύτερο χρόνο του πολέμου. Η πρωτοφανούς μεταδοτικότητας και θνητότητας επιδημική νόσος, που τα συμπτώματά της παρουσιάζονται αναλυτικά από τον νοσήσαντα Θουκυδίδη, προκάλεσε, πέραν των αμέτρητων απωλειών, αβάσταχτο ψυχικό πόνο και κατάρρευση του ηθικού των Αθηναίων, οι οποίοι, απελπισμένοι και αγανακτισμένοι από τα παθήματά τους, στράφηκαν εναντίον του Περικλή. Εκείνος, βλέποντάς τους στην κατάσταση ακριβώς που είχε προβλέψει, προσπάθησε –με την τρίτη και τελευταία από τις δημηγορίες του που παρουσιάζει ο Θουκυδίδης– να αναπτερώσει το φρόνημά τους, προτάσσοντας τη ναυτική υπεροπλία της Αθήνας ως πυλώνα του πολεμικού του προγράμματος.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, εξώφυλλο αγγλικής έκδοσης του Επιταφίου του Περικλή (1948).

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Δ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ε’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος ΣΤ’)