Χρυσόστομος Σμύρνης: «Πάτερ Άγιε, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»

Κατά τας τελευταίας ημέρας του Σεπτεμβρίου 1922 μια ομάς φοιτητών του International College της Σμύρνης και εγώ βρεθήκαμε φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο, σ’ ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου Σμύρνης. Σ’ αυτό ήσαν ασφυκτικά στριμωγμένοι έλληνες χριστιανοί αιχμάλωτοι, μάλλον άνθρωποι προορισμένοι για θάνατο. Τις βραδινές ώρες φύλακες με επικεφαλής Τουρκοκρήτα παρελάμβανον θύματα που ετυφεκίζοντο. Στις 5 το απόγευμα της τελευταίας ημέρας του θλιβερού Σεπτεμβρίου ο Τουρκοκρής εκείνος με διέταξε να τον ακολουθήσω στην αυλή. «Είσαι δάσκαλος;» με ερωτά. «Αυτήν την τιμή είχα» του απαντώ. «Και οι άλλοι που ήσαν μαζί σου είναι φοιτηταί;» «Ναι» του λέγω. «Γρήγορα μάζεψέ τους και φέρε τους εδώ». «Ελάτε μαζί μου έξω» λέγω εις τους συντρόφους μου. «Φαίνεται ότι ήλθε η ώρα μας. Εμπρός, με θάρρος».

Ποια ήτο η έκπληξίς μας όταν ηκούσαμε τον Τουρκοκρήτα να λέγει: «Δεν θα σας σκοτώσω, θα σας σώσω. Απόψε θα θανατωθούν όλοι όσοι είναι στο μπουντρούμι, γιατί έφεραν και άλλους, που δεν έχομε χώρο να τους στοιβάξουμε. Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ελπίζω αυτό να με βοηθήσει να λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρισαν τα μάτια μου, σκηνή στην οποία έλαβα μέρος». Και συνέχισε: «Παρηκολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. Ήμουν μ’ εκείνους που τον ετύφλωσαν, που του βγάζαν τα μάτια, και αιμόφυρτο τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον ξυλοκοπούσαν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Βαθιά εντύπωση μού έκαμε και αξέχαστος παραμένει η στάσις του. Στα μαρτύρια που τον υπέβαλλαν δεν απήντα με φωνές, με παρακλήσεις, με κατάρες. Το πρόσωπό του το κατάχλωμο, το σκεπασμένο με το αίμα των ματιών του, το πρόσωπό του είχε εστραμμένο προς τον ουρανό και διαρκώς κάτι ψιθύριζε, που δεν ηκούετο πέρα από την περιοχή του. Ξέρεις εσύ, δάσκαλε, τι έλεγε;» «Ναι, ξέρω» του απήντησα. Έλεγε «Πάτερ Άγιε, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι».

«Δεν σε καταλαβαίνω, δάσκαλε, μα δεν πειράζει. Από καιρού σε καιρό», συνέχισε, «όταν μπορούσε, ύψωνε κάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος πατριώτης μου αναγνωρίζει τη χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει, μανιάζει, και με το τρομερό μαχαίρι του κόβει και τα δύο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό, που φαινόταν ότι ήτο μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε, που με δύο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας χάρισα τη ζωή». «Και πού τον έθαψαν;» ηρώτησα με αγωνία. «Κανείς δεν ξέρει πού έρριψαν το κομματιασμένο του κορμί».

Του φύλακα η ομολογία ετελείωσε. Εμείς που την ηκούσαμε ενιώσαμε τη Σκιά του Δεσπότη να μας καλύπτει και να μας προφυλάττει από το κακό. Μας συνόδευσε στη σατανική πορεία στα κατάβαθα της Μικράς Ασίας και στη μαρτυρική ζωή της αιχμαλωσίας. Είμεθα 1.650 όταν ξεκινήσαμε από τη Σμύρνη προς τον Γολγοθά μας. Μόνο 320 εφθάσαμε στον προορισμό, στα κατάβαθα της Ασίας. Οι άλλοι εθανατώθησαν στον δρόμο. Όλοι όμως της ομάδος μας εγύρισαν στην πατρίδα με τον καιρό και τις ευλογίες Εκείνου. Αυτό δεν είναι απόδειξις της Σκιάς που μας εκάλυψε στις ημέρες της σκλαβιάς μας; Το πιστεύομε με όλη την ψυχή μας.

Η Σκιά του Δεσπότη εσκέπασε και τους έλληνας χριστιανούς της Μικράς Ασίας, που «πεινώντες και γυμνητεύοντες» βρήκαν στοργικό άσυλο στην αγκαλιά της Μάνας Πατρίδος. Αι ευχαί Εκείνου ευλόγησαν τας προσπαθείας των, τους εχάρισαν επιτυχία στην εργασία των και επολλαπλασίασαν τη συμβολή των στην άνοδο της πατρίδος. Και όμως υπάρχουν ανίδεοι και ανιστόρητοι, αλλά και αχάριστοι συνάνθρωποι που ξεχνούν τι οφείλουν στους μάρτυρας της Εκκλησίας και της πατρίδος.

Η μνήμη είναι πραγματικά θείον δώρον. Αυτή τη μνήμη πρέπει να αφήσομε στα παιδιά των παιδιών μας, να τη φυλάσσουν και να τη μεταδίδουν από γενεάς εις γενεάν ως ιεράν παρακαταθήκην, έως ότου η Νιόβη και πάλε μαζέψει τα παιδιά της στους κάμπους του Καΰστρου και του Μαιάνδρου, στις ακτές του Πόντου και της Ιωνίας. Η πίστις ας χαράξει στην καρδιά μας την αγία μορφή του Δεσπότη, όπως η σμίλη του καλλιτέχνη τη διεφύλαξε.

*Απόσπασμα από ομιλία που είχε εκφωνήσει ο σμυρναίος αρχαιολόγος, πανεπιστημιακός δάσκαλος και ακαδημαϊκός Γεώργιος Μυλωνάς (1899-1988) με θέμα «Ο Εθνομάρτυς Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης», εξ αφορμής της συμπληρώσεως 60 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη δολοφονία του φωτισμένου ιεράρχη (πηγή: Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών).

Ο Γεώργιος Μυλωνάς

Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στις σχετικές πηγές, ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος (Χρυσόστομος Καλαφάτης) γεννήθηκε στην Τρίγλια της Προποντίδας (περιοχή αρχαίας Βιθυνίας) στις 8 Ιανουαρίου 1867.

Ο Χρυσόστομος Σμύρνης οδηγήθηκε στο θάνατο από απηνείς διώκτες του ελληνισμού και του χριστιανισμού, υπό φρικιαστικές συνθήκες, στις 27 Αυγούστου 1922.