Ρένος Αποστολίδης: Ούτε το έργο μας είναι αληθές, ούτε η ζωή μας

Ουαί υμίν οκνηροί και ράθυμοι· ουαί υμίν εργάτες κακής ποιότητος έργων· ουαί υμίν επηρμένοι που κάνετε σύγχυση μεταξύ ευφυΐας και καπατσωσύνης. Ουαί υμίν πατριώτες που κακοποιείτε την πατρίδα· ουαί υμίν όσοι νομίζετε ότι έχουν υποχρέωσιν οι ξένοι, τιμής ένεκεν, να μας ζούνε με δάνεια και βοηθήματα.

Λεγεώνες από «ουαί». Σήμερα όμως περιορίζομαι στα «ουαί» που περιέχει η «Κριτική του Μεταπολέμου» του Ρένου Αποστολίδη. Η ποιότητα της δουλειάς είναι στο κεφάλαιο αυτό του βιβλίου το βασικό θέμα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.1.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κακή η ποιότητα της συγκομιδής μας. Εκστιλβωτές γελοίοι της επιφανείας, γράφει· χώρα-βιτρίνα χωρίς περιεχόμενο. Αγνοήθηκε η ουσία. Αλλοιώθηκε ο ρυθμός της ζωής μας και το προβάδισμα δόθηκε στους ανάξιους, στους ασυνείδητους, στους κακοτέχνες, στους μαστόρους της κομπίνας, του κόλπου, του καταφερτζισμού.

Νομίζουμε ότι είμαστε οι εξυπνότεροι του κόσμου. Πλάνη. Οι εξυπνότεροι είναι οι ευφυείς, όχι οι εξυπνάκηδες. Είν’ εκείνοι που μοχθούν, όχι εκείνοι που κοροϊδεύουν. Αφήστε τον πολυμήχανο Οδυσσέα μας —ξένες φράσεις επαναλαμβάνουμε πάντα— που τόσο μας έβλαψε το σύμβολό του.

Καθυστερημένοι απέναντι των άλλων, που δουλεύουν με ψυχή και με σύστημα, αντί να εντείνουμε την προσπάθεια, τη χαλαρώνουμε και σκαρτεύουμε την παραγωγή μας. Οι καιροί όμως δεν μας περιμένουν. Έρχεται θύελλα που όμοιά της δεν γνώρισε η Ιστορία εδώ και 3.000 χρόνια. Θύελλα για τους αργούς — η θύελλα της ειρήνης. Πώς θα την αντιμετωπίσουμε εμείς οι παρασιτικοί πολυτεχνίτες, που δεν έχουμε καμμιά τέχνη με ποιότητα, καμμιά μαστοριά, καμμιά στερεότητα;

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.1.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το ελληνικό θέμα δεν είναι θέμα Δεξιάς, Αριστεράς, Κέντρου. Είναι πρόβλημα εργατών ποιότητας. Σε όλους τους τομείς· ή θα δουλέψουμε με ένταση και με καλή απόδοση, ή θα μας μαζέψουν οι καιροί και θα μας κάνουν σκόνη της Ιστορίας.

Προβάλλουμε κάθε τόσο ως ελαφρυντικό ότι είμαστε μικροί. Μικρό και βαλλόμενο από παντού είναι το Ισραήλ· τέσσερις φορές μικρότερο από μας. Και μέσα σε δεκαπέντε χρόνια θαυματούργησε κι’ έδωσε στην έρημο πνοή Ευρώπης.

Ούτε η φτωχή μας γη είναι εμπόδιο. Φτωχή είναι και η γη της Ελβετίας. Το ίδιο φτωχή ήταν η γη μας και τότε που βλάσταιναν Παρθενώνες.

Μια η σωτηρία μας: η ποιότητα της εργασίας. Ό,τι κάνουμε να είναι ποιοτικό, δίκαιο, ανταποκριτικό στην ανάγκη του ανθρώπου· όχι φλούδι, όχι πρόσχημα και φενάκη. Τότε θα δούμε πως θα υπάρξη τιμή, ανταμοιβή και απόδοση.

Να ο αληθινός πατριωτισμός. Καιρός να θυμηθούμε τον Σολωμό, που καλεί στο αγκάλιασμα της αλήθειας. «Το έθνος να μάθη να θεωρή εθνικό ό,τι είναι αληθές». Ούτε όμως το έργο μας είναι αληθές, ούτε η ζωή μας.

Θραύσματα από τις σκέψεις του συγγραφέα. Ελάχιστες από τις φράσεις του κειμένου μάς ανήκουν. Οικείες όμως είναι στη στήλη αυτή οι σκέψεις. Κι’ έτσι καθώς τις βλέπουμε ολοκληρωμένες και συστηματοποιημένες, να εκφράζωνται με μέθοδο, με παλμό, με τη φωτιά ενός νέου άντρα που δεν γεμίζει απλώς χαρτιά, αλλά μεταδίδει μια πίστη, αντί να τις γράψουμε με το δικό μας τρόπο, τις αντιγράφουμε και τις προσυπογράφουμε με δυο χέρια.

*Άρθρο του άφθαστου χρονογράφου Παύλου Παλαιολόγου υπό τον τίτλο «Θύελλα ειρήνης». Είχε δημοσιευτεί ακριβώς πριν από 61 χρόνια, στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Πέμπτη 10 Ιανουαρίου 1963.

Ο Παύλος Παλαιολόγος

Ο Παλαιολόγος είχε αφιερώσει δύο κείμενά του, το ανωτέρω και εκείνο της προτεραίας (υπό τον τίτλο «Η πορεία ενός τόπου»), στον νέο ακόμα (δεν είχε κλείσει τα σαράντα) Ρένο Αποστολίδη και σε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του, την «Κριτική του Μεταπολέμου», που είχε εκδοθεί το 1962.

Ο Αποστολίδης πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο των γραμμάτων το 1944 με τη δημοσίευση του δοκιμίου του «Καιρός» στο περιοδικό «Γράμματα» και την έκδοση του έργου του «Τρεις σταθμοί μιας πορείας», ύστερα από ένα χρόνο, ενώ συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες και περιοδικά της πρωτεύουσας ως συντάκτης και ως κριτικός.

Βασική πηγή της θεματολογίας του Αποστολίδη είναι η περίοδος της Κατοχής και του Εμφυλίου, ενώ στα μεταγενέστερα έργα του στρέφεται προς τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, εμμένοντας όμως στην άποψή του για τον προδρομικό χαρακτήρα του Εμφυλίου όσον αφορά τις αλλαγές που συντελέστηκαν κατά τη μεταπολεμική περίοδο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας.

Ο Ρένος Αποστολίδης, γνωστός στη γραμματεία μας απλώς ως Ρένος, απεβίωσε στην Αθήνα στις 10 Μαρτίου 2004.