Ζοζέφ Ζοφρ: Ο «μπουρζουά» των στρατηγών

Ο Μωρουά διηγείται σ’ ένα βιβλίο του ότι συνήντησε κάποτε τον Ζοφρ την ώρα που έμπαινε στο μέγαρο των απομάχων. Ήτανε με πολιτικά και πεζός. Έκλεισε την ομπρέλλα, με πολλή προσοχή, για να μη βρέξη τα φρεσκογυαλισμένα παπούτσια του, και κατόπιν επροχώρησε, απαρατήρητος σχεδόν, μέσα στους διαδρόμους. Ο νικητής του Μάρνη, αυτός που ήλλαξε πρώτος την μοίρα των γεγονότων στο δεκατέσσερα, όχι μόνον δεν έκανε τίποτε για να ξεχωρίζη από τον άλλο κόσμο, αλλά και απέφευγε τη διάκρισι της παρουσίας του επιμελώς. Τόσο που ο Μωρουά, στενοχωρημένος, ένοιωθε την επιθυμία να πηδήση μπροστά του και να κραυγάση μ’ όλη του τη δύναμι: «Τόπο, κάνετε τόπο, σας παρακαλώ! Περνά ο στρατάρχης!»

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 10.7.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δεν το επεχείρησε, κι’ έκανε θαυμάσια, γιατί αυτός θα ήτανε ο αδεξιώτερος, ο χειρότερος τρόπος για να ευχαριστήση τον Ζοφρ. Δεν του αρέσουν καθόλου αι επιδείξεις. Τουναντίον αγαπά το σκιόφως, τη σιωπή, την απλή ζωή και την αγροικία του. Είνε περίεργο ότι δεν αφιερώθη ακόμη κανένα βιβλίο εις την απλότητα και τη μετριοφροσύνη των Γάλλων στρατηγών, μετά τον πόλεμο. Δεν τους συναντάτε πουθενά. Ο θόρυβος της εφημερίδος τούς είνε άγνωστος. Στον Φαγιόλ άρεσε να καλλιεργή ροδώνες, ο Πεταίν ασχολείται με τ’ αμπέλι του. Ο Φος είχε μία σεμνότητα σεμιναρίσια, κι’ έπρεπε να είσθε φίλος στενός του σπιτιού για να σας διηγηθή το παραμικρότερο ανέκδοτο, βγάνοντας πάντα από τη μέση κάθε στοιχείο που θα μπορούσε να θυμίση ζωηρώς την προσωπική δράσι του. Ακόμη και την περίφημη έριδα με τον Κλεμανσώ, δεν εδέχθη να την καταστήση δημοσία, παρά μόνον όταν απέθανε. Όσο για τον Ζοφρ, αναφέρεται ότι κάποτε που του ανέθεσαν οι ακαδημαϊκοί να τους αντιπροσωπεύση σε μία ένδοξη επέτειο, της μάχης του Μάρνη, τους απήντησε αλαφιασμένος σχεδόν: «Ώστε αυτή η δουλειά θα επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο;» Και ξανακρύφθηκε, αποφεύγοντας όλες τις εκδηλώσεις της ευγνωμοσύνης, στη γαλήνη της φάρμας του. Πρόκειται εν τούτοις περί στρατιώτου ο οποίος παρεξηγήθη για μια στιγμή, ο οποίος ετέθη μάλιστα υπό δυσμένειαν. Δεν ωμίλησε ποτέ, σε κανένα. Άφησε τη σιωπή, αυτή την απαράμιλλη καλλιτέχνιδα των βεβαίων ιστορικών αποκαταστάσεων, χάρις εις την οποίαν επέρασε ζωντανός στην πινακοθήκη του Πλουτάρχου.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 10.7.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ένας από τους νεωτέρους Γάλλους λογίους που συνεκινήθησαν επικά με τον πόλεμο, ο Ζοζέφ Ντελτέιγ, εις τον «Παπα-Ζοφρ» (σ.σ. Papa Joffre, τίτλος κεφαλαίου του βιβλίου με τον τίτλο Les Poilus), περιγράφει ως εξής την προσωπικότητα του πρώτου αρχιστρατήγου:

Μετά το πέρας του στρατιωτικού συμβουλίου, εσηκώθηκε, βαρύς καθώς είνε, έβαλε στην τσέπη του γιλέκου τον αντίχειρα του χοντρού αγροτικού του χεριού, και είπε στους αξιωματικούς, ήρεμος όπως πάντοτε:

— Κύριοι, θα χτυπηθούμε εδώ, στο Μάρνη!

Κατόπιν, με την ίδια γαλήνη, συνέταξε την ιστορική διαταγή, διά της οποίας εδήλωνε ότι τα γαλλικά μάτια δεν επιτρέπεται πλέον να κυττάξουν προς τα όπισθεν. Κάθε τμήμα που δεν μπορεί να πάη μπροστά, πρέπει να βαστάξη τη θέσι του οπωσδήποτε, προτιμώντας να σκοτωθή παρά να υποχωρήση.

«Κύριοι!» — αυτή η ευπρεπής λέξις φανερώνει όλη την προσωπικότητα. Δεν έχει απολύτως τίποτε από το ταμπεραμέντο του Καμπρόν. Ο Ναπολέων είνε ο αρτίστας, ο Τυρέν ο καθηγητής, ο Κοντέ ο γαυριάς. Ο Ζοφρ είνε ο «μπουρζουά» των στρατηγών. Από την αστική καταγωγή επήρε την ορθότητα της κρίσεως, ένα είδος συντηρητισμού, το γούστο της οικονομίας και την ισορροπία του. Τίποτε το αριστοκρατικόν ως έκφρασις και ως δράσις. Καμμία κομψότης στο κορμί. Από την ίδια επίσης αστική προέλευσι εκληρονόμησε την κοιλιά και τις παντούφλες. Ο πόλεμος με παντούφλες! Κι’ ένα μεγάλο φωτέιγ, όπου του άρεσε να κάθεται, όπως ο παππούς, πλάι στη φωτιά, το χειμώνα. Έχει και μουστάκια, σύμφωνα με τον κανονισμό. Θα μπορούσε νάνε λίγο ακαδημαϊκός, αν δεν ήτανε αγρότης. Η καλοκαγαθία του μυρίζει κάτι από το άρωμα του χωραφιού. Ο Ζοφρ είνε πρώτα-πρώτα υγιής στο μυαλό και στο σώμα. Το διακρίνετε σ’ όλες τις πράξεις του. Γερό στομάχι και γαληνιαία σύνεσις. Ο Ναπολέων θα έφτιανε στο Σαρλερουά ένα νέο Βατερλώ. Για τον Ζοφρ αξίζει περισσότερο μια νίκη στο Ωριλλάκ παρά μια καταστροφή εις το Μαγδεμβούργο. Επί τέλους διαθέτει ένα σπάνιο χαρακτήρα, είνε ευθύς, αγνός και εγκάρδιος. Ο τελευταίος Γάλλος στρατηγός του προπολεμικού τύπου, δεδομένου ότι ύστερα από εκείνον δεν υπάρχουν παρά μηχανικοί. Ως ηθικό πρόσωπο, θυμίζει τον Κιγκινάτο.

Είνε ο Ζοφρ που εκέρδισε τη μάχη του Μάρνη ή ο Γκαλλιενί; Ο Ντελτέιγ ψηφίζει για το δεύτερο, αλλά χωρίς να διαγράψη τον πρώτο. Σ’ αυτή τη δουλειά ο Ζοφρ επέδειξε αξιοθαύμαστη μετριοφροσύνη και μοναδική αυταπάρνησι. Υπεκλίθη εμπρός στην πρωτοβουλία ενός κατωτέρου του, πράγμα ασύνηθες στους πολέμους. Εδώ βλέπετε τον πατέρα που παίρνει ευχαρίστως το σχέδιο του παιδιού του, γιατί το βρίσκει καλό. Ο Ζοφρ δεν συνέλαβε τη μάχη του Μάρνη. Αλλά την κατάλαβε, την επέτρεψε και την επραγματοποίησε…

Προ τινων ημερών η δημοκρατία ωργάνωσε μία εορτή των ενδόξων αναμνήσεων εις το Σαντιγύ. Εκεί είνε τα γραφεία του γενικού επιτελείου, όπου έζησε κάποτε όλες τις αγωνιώδεις γαλλικές στιγμές ο πρώτος αρχιστράτηγος. Ήρεμος πάντα, με τους βαρείς του ώμους αρκετά γερούς για να κρατήσουν την ευθύνη που ανελάμβανε ο Ζοφρ. Αι ιδιότητές του δεν εκφράζουν ακριβώς το χαρακτήρα της ράτσας, ή μάλλον τη «φούρια φρατσέζε», την ετοιμότητα της δράσεως, τη ζωηρότητα της φαντασίας, την ορμή. Έχει κάτι το βαρύ, το πρακτικό και το περιεσκεμμένο, τη θέλησι της ενεργείας, με μεζούρα, αλλά συνεχής και επίμονη. Ό,τι τούλειπε από φαντασία και από ευκινησία τώπαιρνε από τους νέους αξιωματικούς. Λένε ότι είχε πάντα στην τσέπη του ένα καρνέ, όπου εσημείωνε τα πιο δοκιμασμένα και φρέσκα ονόματα της νεότητος του μετώπου. Κανένας δεν εγνώριζε να ακούη τους άλλους περισσότερο απ’ αυτόν. Αλλά και όταν ελάμβανε την απόφασι, καλή ή κακή, ήθελε να διατηρή ολομόναχος την ευθύνη. Η διορατικότης του, μολονότι δυσκίνητος, θεωρείται καταπληκτική. Είνε αυτός που από την πρώτη ώρα ετάχθη εναντίον της εγκαταλείψεως του Βερντέν και της δεξιάς όχθης του Μεζ (σ.σ. Μεύση). Επί καιρό έζησε στο Σαντιγύ, αντιμετωπίζοντας τη θύελλα. Το εγκατέλειψε, στρατάρχης, αλλ’ υπό δυσμένειαν, αφού παρηκολούθησε σ’ όλη τη δραματική του έντασι τον απεγνωσμένον αγώνα. Ο Λούντεντορφ ομολογεί ότι οι νίκες του Ζοφρ έδωσαν επάνω-κάτω το αποφασιστικόν αποτέλεσμα. Δεχθείς πρώτον το μοιραίο βάρος των ευθυνών, υπήρξεν ο τελευταίος που αποκατέστησε την αναμφισβήτητη πλέον δόξα του. Ποτέ δεν έδειξε την παραμικρότερη ανυπομονησία, ούτε την ελαφρότερη ζήλεια απέναντι των διαδόχων του.

Προ παντός άλλου, εκείνο για το οποίον ενδιαφέρετο ήτο η γαλλική νίκη, ήτο ο θρίαμβος των γαλλικών όπλων, με οιονδήποτε αρχηγό. Διετήρησε απ’ αρχής μέχρι τέλους τη θαυμαστή του γαλήνη, το ίδιο και τις δύσκολες και τις ένδοξες στιγμές, μαζί με τη φυσική του ανεπηρέαστη απλότητα, μένοντας μετριόφρων όταν εκέρδιζε την πρώτη μάχη του Μάρνη, μένοντας σιωπηλός όταν τον αντικαθιστούσαν αργότερα. Δεν εζούσε παρά μόνον με την ηθική ικανοποίησι ότι επετέλεσε το καθήκον του στη δυσκολώτερη περίοδο του πολέμου και με την ελπίδα ότι η γαλλική προσπάθεια, παρά τας περιπετείας της, θα δικαιωθή τελικώς. Έχει κάτι το αιώνιο και το αμετάβλητο. Αι νευρικότητες δεν παίζουν επάνω σ’ αυτό το ατσάλι  του καλοδεμένου οργανισμού και του ισορρόπου πνεύματος κανένα ρόλο. Λέγεται ότι διαρκούσης της υποχωρήσεως, της πλέον φοβεράς που αναγράφει η πολεμική ιστορία, δεν άλλαξε την υγιεινή του δίαιτα, ούτε στιγμή. Εκοιμάτο ήρεμα, όπως τον καιρό της ειρήνης, αποφεύγοντας επίτηδες κάθε τι που θα μπορούσε να έχη επίδρασι επί της νευρικής του λειτουργίας. Απόλυτος κύριος της θελήσεως, αλλ’ όχι της εκφραζομένης με τους ανατιναγμούς και με τα φτερουγίσματα του Φος. Της γαληνιαίας, της αβιάστου, της θελήσεως που προβλέπει, που παίζει με το μέτρο, που έχει υπολογίση εκ των προτέρων και τις πιο ενάντιες πιθανότητες.

Σ’ αυτό τον πλουταρχικό τύπο, ο οποίος έφραξε τον ακράτητο χείμαρρο των Γερμανών, σ’ αυτό το χαρακτήρα που επέβαλε την ηρεμία του σε μια ράτσα τόσο συνήθως ευέξαπτη, επί τέλους σ’ αυτό τον άνθρωπο που υπέκυψε με τόση καλοκάγαθη αξιοπρέπεια εις τη φοβερή μοίρα των ευθυνών του πολέμου, τον καιρό που οι νόμοι του πολέμου απαιτούσαν κάποιον υπεύθυνο, η ευγνωμονούσα δημοκρατία, της οποίας υπήρξε πάντοτε ασυζητήτως πιστός, ανήγειρε τελευταίως ένα άγαλμα. Εις τα εγκαίνια του οποίου και παρέστη ο γερο-Ζοφρ, βλέποντας την ιστορική δικαίωσι, προτού ακόμη πεθάνη.

*Άρθρο του Γ. Φτέρη για τον Ζοζέφ Ζοφρ και την περίφημη μάχη του Μάρνη, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έφερε τον τίτλο «Ζοφρ ο σιωπηλός – Η τιμή των αναμνήσεων εις τον νικητήν του Μάρνη» και είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Ελευθέρου Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Πέμπτη 10 Ιουλίου 1930.

Ο Γ. Φτέρης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του μανιάτη Γιώργου Τσιμπιδάρου, 1891-1967) ήταν δημοσιογράφος, κριτικός, συγγραφέας και ποιητής.

Ο Γ. Φτέρης

Ο Ζοζέφ Ζοφρ (Joseph Jacques Césaire Joffre), αρχιστράτηγος των γαλλικών δυνάμεων στο Δυτικό Μέτωπο κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1916), γεννήθηκε στην κωμόπολη Rivesaltes (στην περιοχή των Πυρηναίων) στις 12 Ιανουαρίου 1852 και απεβίωσε στο Παρίσι στις 3 Ιανουαρίου 1931.