Μισογυνικό, ρατσιστικό και μηδενιστικό: «Ο Σημαδεμένος» έγινε σαράντα χρονών μέχρι να γίνει cult

«Ο Σημαδεμένος» προβλήθηκε για πρώτη φορά πριν από σαράντα και πλέον χρόνια, τον Δεκέμβριο του 1983, και όσο κι αν είναι εξαιρετικά δύσκολο να το πιστέψει κανείς στις μέρες μας, έφτασε στις αμερικανικές αίθουσες -εν μέσω της χριστουγεννιάτικης περιόδου- καθώς προηγήθηκε ένα οικονομικό «Βατερλό» και μια λυσσαλέα εκστρατεία διαπόμπευσης που έφτασε κοντά στο να εξανεμίσει τις εμπορικές του φιλοδοξίες.

Στην εποχή μας τη θυμόμαστε ως μια cult ταινία, έναν θρύλο του είδους, ισάξιο με τον Νονό, τον Ταξιτζή ή τον Ελαφοκυνηγό, όμως στην πραγματικότητα «Ο Σημαδεμένος» ήταν ένα αναθεματισμένο πρότζεκτ, που έφτασε στο χείλος του γκρεμού πολλές φορές

Το φιλμ προκάλεσε στον παραγωγό του, Μάρτιν Μπρέγκμαν, κρίση άγχους, καθώς και μια σύντομη υποτροπή στην κοκαΐνη για τον σεναριογράφο του, Όλιβερ Στόουν

Κάποια στιγμή, η εταιρεία διανομής, η Universal, θεώρησε την ταινία ένα πολύ μεγάλο οικονομικό ρίσκο: ξεκινώντας με έναν πρώτο προϋπολογισμό 12 εκατομμυρίων δολαρίων, έφτασε τελικά να κοστίζει δύο ή τρεις φορές περισσότερο – οι εκδοχές ποικίλλουν, αλλά σε κάθε περίπτωση, ένα ποσό που έμοιαζε αρκετά δύσκολο να αντισταθμιστεί στο box office.

Ο «Σημαδεμένος», η κοκαΐνη και ο διαλυμένος γάμος

Η ταινία έθεσε σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία του πρωταγωνιστή της, Αλ Πατσίνο, ξεκινώντας από την ακεραιότητα των ρουθούνων του, ενώ παραλίγο να αποβεί μοιραία για τη ζωή δύο ειδικών στις σκηνές δράσης.

Πυροδότησε μια σύγκρουση με το Γραφείο Τουρισμού της Φλόριντα και με την κουβανική κοινότητα του Μαϊάμι που υποχρέωσε την παραγωγή να μετακομίσει στη Νότια Καλιφόρνια.

Ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο δεν θέλησε να πρωταγωνιστήσει και ο Τζον Τραβόλτα απέρριψε τον ρόλο του Μάνι, του δεξιού χεριού του πρωταγωνιστή Τόνυ Μοντάνα. Ο Σίντνεϊ Λουμέτ παραιτήθηκε από τη σκηνοθεσία και προμήνυε μια πανωλεθρία βιβλικών διαστάσεων.

Το φιλμ προκάλεσε στον παραγωγό του, Μάρτιν Μπρέγκμαν, κρίση άγχους, καθώς και μια σύντομη υποτροπή στην κοκαΐνη για τον σεναριογράφο του, Όλιβερ Στόουν.

Ο Μπράιαν Ντε Πάλμα καταλόγισε άμεση ευθύνη για την αποτυχία του γάμου του με την ηθοποιό Νάνσι Άλεν στην αγωνιώδη και επεισοδιακή παραγωγή της.

Επιπροσθέτως, κριτικοί του βεληνεκούς των Pauline Kael, Leonard Maltin και Jay Scott το περιέγραψαν ως ένα εγωπαθές, αποτυχημένο θέαμα.

Διανοούμενοι όπως ο Kurt Vonnegut και ο John Irving εγκατέλειψαν τον κινηματογράφο την ημέρα της πρεμιέρας του στη Νέα Υόρκη, ενώ οι ηθοποιοί Raquel Welch και Diane Lane, που είχαν προσκληθεί στο κόκκινο χαλί, σάστισαν τόσο πολύ από την υπέρμετρη επίδειξη βίας και κυνικότητας που μόλις είχαν αντικρίσει, ώστε αδυνατούσαν να αρθρώσουν έστω και μια λέξη προς υπεράσπιση του έργου.

Βία και λύσσα

Στην εποχή μας τη θυμόμαστε ως μια cult ταινία, έναν θρύλο του είδους, ισάξιο με τον Νονό, τον Ταξιτζή ή τον Ελαφοκυνηγό, όμως στην πραγματικότητα «Ο Σημαδεμένος» ήταν ένα αναθεματισμένο πρότζεκτ, που έφτασε στο χείλος του γκρεμού πολλές φορές.

H τελευταία φορά που το λατρεμένο φιλμ κινδύνευσε με αιώνια «θανάτωση» ήταν τον Νοέμβριο του 1983, σε μια αίθουσα μοντάζ, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την επίσημη πρεμιέρα του.

Ο Μπράιαν Ντε Πάλμα είχε επιδοθεί σε έναν πυρετώδη αγώνα κόντρα στον χρόνο για να εμποδίσει το διοικητικό όργανο του μεγάλου αμερικανικού κινηματογράφου, την Ένωση Κινηματογραφικών Εταιρειών της Αμερικής (MPAA), να του δώσει βαθμό Χ για την υπερβολική χρήση βίας και τη συστηματική χρήση άσεμνων εκφράσεων.

Ο σκηνοθέτης βρισκόταν ήδη στην τέταρτη εκδοχή της ταινίας και ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικός στο να «πετσοκόψει» με το σκηνοθετικό του ψαλίδι την τελευταία σκηνή, την κορύφωση της ωμής λύσσας που αποτελούσε, για τον ίδιο, τον πυρήνα της ταινίας.

Πώς ο Ντε Πάλμα τους «την έφερε»

Ο Ντε Πάλμα μπουχτισμένος από τις παρεμβάσεις των λογοκριτών, πρότεινε στον Μπρέγκμαν μια αυτοκτονική εναλλακτική λύση. «Ας αφήσουμε την ταινία ως έχει, ας τους αφήσουμε να της βάλουν το Χ και στη συνέχεια ας ασκήσουμε έφεση. Ας δημιουργήσουμε ένα σκάνδαλο».

Οι κινηματογράφοι όπου θα έκανε πρεμιέρα στις 9 Δεκεμβρίου την είχαν ήδη ανακοινώσει ως ταινία R-rated, και προειδοποίησαν ότι θα την απομακρύνουν από τις διαφημιστικές πινακίδες τους αν κατέληγε με το αναθεματισμένο Χ, το οποίο προορίζεται για πορνογραφικές ταινίες ή ταινίες Β με ακραία θεματολογία.

Στο τέλος, κατέληξαν σε μια μέση λύση. Ο Ντε Πάλμα παρέδωσε μια πέμπτη εκδοχή, σχεδόν πανομοιότυπη με την τέταρτη, στην Επιτροπή Εφέσεων της MPAA, και το κονκλάβιο των 20 ιδιοκτητών κινηματογράφων, στελεχών στούντιο και αυτόνομων διανομέων ενέδωσε στις πιέσεις της Universal και αποφάσισε, με 17 ψήφους έναντι 3, να αναιρέσει την αρχική ετυμηγορία και να δώσει στο Σημαδεμένο το πολυπόθητο R.

Λίγο αργότερα, ο Μπρέγκμαν δήλωσε ότι όλη αυτή η αγωνία του κόστισε πολλές δεκαετίες νιότης. Και, την τελευταία στιγμή, ο Ντε Πάλμα κυκλοφόρησε την τέταρτη αντί για την πέμπτη εκδοχή, έχοντας την πεποίθηση -και δικαίως- ότι οι αλλαγές ήταν τόσο αμελητέες που έτσι κι αλλιώς κανείς δεν θα αντιλαμβανόταν τη διαφορά.

«Είσαι ένα καθίκι, φύγε από το σπίτι μου! Θα καταστρέψεις την αδελφή σου!»

Ο κριτικός του περιοδικού Prospect, Rhik Samadder, αναπτύσσει μια θεωρία: ότι όσοι έβαλαν στο στόχαστρο τον «Σημαδεμένο» το 1983 έχουν δίκιο. Σύμφωνα με τη γνώμη του, πρόκειται για μια μετριότατη ταινία, που εκτός του ότι είναι ασυνάρτητη από αφηγηματικής άποψης και φρικαλέα, είναι μισογυνική, ρατσιστική και μηδενιστική από πολιτική και φιλοσοφική σκοπιά.

Μολονότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε αναπτύξει μια επιλεκτική εθελοτυφλία απέναντι στα αυταπόδεικτα ψεγάδια του -συνεχίζει- αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουμε χάσει την ικανότητα να το αντικρύσουμε όπως είναι και ελάχιστα διακρίνουμε την ακτινοβολία του- εμποτισμένοι, άλλωστε, με νοσταλγική διάθεση.

Μας μιλάει για την τελευταία χρυσή εποχή του μεγάλου αμερικανικού κινηματογράφου, για τον Πατσίνο σε ολόκληρο το θεατρικό του μεγαλείο, για τον Πάλμα που σκαρφαλώνει στην κορυφή, για την άνοδο του Όλιβερ Στόουν ως σπουδαίου σύγχρονου αφηγητή και ως γκουρού της μετάβασης σε μια αυθάδη μεταμοντέρνα ευαισθησία.

Ο Samadder προσθέτει ότι ο Τόνι Μοντάνα, ένας αντιήρωας αποκρουστικός, μοχθηρός, σκληρός και αιμοσταγής, ένας αμετανόητος εγκληματίας, αποτελεί σύμβολο της ποπ κουλτούρας για τους boomers και τα μέλη των γενεών Y και Z, χάρη, κυρίως, στην άκριτη οικειοποίηση της φιγούρας του από το χιπ χοπ.

Για τον Samadder, οι Jay-Z, Notorious BIG, Nas, Kanye West και Raekwon είναι οι καλλιτέχνες πίσω από την επικράτηση της κοσμικής λατρείας της οποίας αντικείμενο είναι ο Τόνι Μοντάνα

Στο Vulture, ο Jason Bailey εξετάζει τη διαμάχη που πλαισίωσε την ταινία, η οποία εκείνη την εποχή θεωρήθηκε κάτι περισσότερο από μια ξενοφοβική μπροσούρα που δυσφημούσε τους Κουβανούς μετανάστες και αναπαρήγαγε μια επικίνδυνη φήμη: ότι μεταξύ των περίπου 150.000 Κουβανών προσφύγων από το λιμάνι του Μαριέλ που έφτασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1980, υπήρχε ένα μεγάλο ποσοστό επικίνδυνων εγκληματιών, οι οποίοι αποφυλακίστηκαν πρόσφατα και τους οποίους οι αρχές του Κάστρο είχαν στείλει για να αποσυντονίσουν τον εχθρό. Ο Bailey θυμάται πώς οι ηγέτες της κουβανικής κοινότητας του Μαϊάμι κινητοποιήθηκαν εναντίον της κινηματογραφικής ταινίας, κατηγορώντας την ότι διαιώνιζε στερεότυπα και έδινε τροφή στις ρατσιστικές και νατιβιστικές ονειρώξεις της κοινής γνώμης σε μια περίοδο μεγάλης αστάθειας.

Ο Όλιβερ Στόουν απάντησε λέγοντας: «Ο Τόνι Μοντάνα ήταν γκάνγκστερ. Η μητέρα του και η αδελφή του εκπροσωπούν την κουβανική κοινότητα. Η μητέρα του τον μαλώνει: «Είσαι ένα καθίκι, φύγε από το σπίτι μου! Θα καταστρέψεις την αδελφή σου!» Έτσι, υπάρχει μια πολύ έντονη ηθική στην ταινία. Ήξερα για τις καταγγελίες ακόμη και εκ των προτέρων, ότι οι Κουβανοί δεν είναι έτσι. […] Αν το είχα κάνει για τους Κολομβιανούς, θα έλεγαν το ίδιο πράγμα: ‘Είσαι αντι-κολομβιανός».

*Με πληροφορίες από Εlpais | Φωτογραφία: Tenor