ΗΠΑ: Το περίπλοκο εκλογικό σύστημα ανάδειξης προέδρου – Βασικά βήματα

Το εκλογικό σύστημα για ανάδειξη προέδρου στις ΗΠΑ είναι τόσο πολύπλοκο που για κάποιους φαντάζει άλυτος γρίφος.

Ο βασικός λόγος είναι ότι δεν πρόκειται για μία εκλογική αναμέτρηση που λαμβάνει χώρα μία συγκεκριμένη στιγμή αλλά για πολλές διαφορετικές ψηφοφορίες και διαδικασίες που τραβούν σε βάθος σχεδόν δύο ετών.

Οι γενικές εκλογές στις ΗΠΑ είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με πολύμηνες εσωκομματικές αναμετρήσεις

Παρ’ όλα αυτά, γνωρίζοντας τα βασικά βήματα που ακολουθούνται στην εκλογή του αμερικανού προέδρου μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει τις εκλογές χωρίς να χάνεται στις λεπτομέρειες.

Οι εκλογές για την ανάδειξη του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια την πρώτη Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του Νοεμβρίου. Οπότε, οι επόμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ θα διεξαχθούν στις 5 Νοεμβρίου 2024.

Εκλογικός μαραθώνιος

Κάθε κόμμα επιλέγει τους υποψηφίους του με προκριματικές εκλογές -τυπικές με κάλπη και ψηφοδέλτιο ή κομματικές συγκεντρώσεις- σε κάθε πολιτεία, η οποία θέτει τους δικούς της κανόνες όσον αφορά τις λεπτομέρειες.

Η εκλογική διαδικασία σε αυτές είναι έμμεση και φτάνει τους 6 μήνες για να ολοκληρωθεί. Οι ψηφοφόροι εκλέγουν αντιπροσώπους για το συνέδριο του κόμματος, και αυτοί με τη σειρά τους δίνουν το χρίσμα στον υποψήφιο που θα εκπροσωπήσει το κόμμα στις προεδρικές εκλογές.

Στις γενικές εκλογές ο νέος πρόεδρος εκλέγεται, ουσιαστικά, και πάλι έμμεσα διότι οι εκλογείς επιλέγοντας τον έναν ή τον άλλο υποψήφιο δίνουν ψήφο στους λεγόμενους εκλέκτορες -για κάθε πολιτεία αντιστοιχεί αριθμός ίσος με τον αριθμό των γερουσιαστών και των βουλευτών της στο Κογκρέσο κατ’ αναλογία με τον πληθυσμό της.

Οι αντιπρόσωποι που αναλογούν στον νικητή των προκριματικών κάθε πολιτείας συμμετέχουν στο συνέδριο για το χρίσμα στον τελικό υποψήφιο

Όμως η εκπροσώπηση δεν είναι απόλυτα ανάλογη του πληθυσμού καθώς οι γερουσιαστές σε όλες τις πολιτείες είναι δύο, οπότε οι μικρές πολιτείες θεωρείται ότι υπεραντιπροσωπεύονται.

Στις περισσότερες πολιτείες ισχύει το πλειοψηφικό σύστημα, δηλαδή ο υποψήφιος με τις περισσότερες ψήφους την ημέρα των εκλογών κερδίζει όλους τους εκλέκτορες στην πολιτεία. Έτσι, έχει συμβεί πρόεδρος να εκλεγεί κάποιος που ήλθε δεύτερος στη λαϊκή ψήφο αλλά κατέκτησε την πλειοψηφία των εκλεκτόρων. Αυτό συνέβη το 2000, με την εκλογή-θρίλερ του Τζορτζ Μπους Τζούνιορ αλλά και σε άλλες τρεις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις το 1824, 1876 και το 1888.

Η προσέλευση στις προκριματικές (εσωκομματικές) εκλογές είναι συνήθως μικρότερη από ό,τι στις γενικές, όπου το ποσοστό της αποχής είναι ήδη υψηλό. Γενικώς, ο κόσμος προτιμά την τυπική εκλογική διαδικασία προκριματικών (primary), διότι δεν έχει χρόνο ή δεν θέλει να περιμένει με τις ώρες να ολοκληρωθεί ένα caucus.

Οι πολίτες μπορούν να ψηφίσουν και στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις -προκριματικές και γενικές-, αλλά δεν είναι υποχρεωτικό.

Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ είναι κατ’ ουσίαν έμμεσες – Κάθε υποψήφιος κερδίζει εκλέκτορες που θα ψηφίσουν στη συνέχεια άμεσα για πρόεδρο

Η διαδικασία συνοπτικά

Η διαδικασία των αμερικανικών προεδρικών εκλογών ακολουθεί έναν τυπικό κύκλο:

Άνοιξη του προηγούμενου έτους από αυτό των εκλογών: Οι υποψήφιοι εγγράφονται στην αρμόδια επιτροπή (FEC) για να θέσουν υποψηφιότητα και στη συνέχεια ανακοινώνουν την πρόθεσή τους να διεκδικήσουν την προεδρία και να συμμετάσχουν στις εσωκομματικές εκλογές (προκριματικές).

Καλοκαίρι του έτους πριν από τις εκλογές έως την άνοιξη του έτους των εκλογών: Πραγματοποιούνται ντιμπέιτ σε κομματικές συγκεντρώσεις, είτε μεταξύ υποψηφίων είτε μεταξύ ομάδων υποστηρικτών.

Ιανουάριος έως Ιούνιος του έτους των εκλογών: Πολιτείες και κόμματα διοργανώνουν τις προκριματικές εκλογές (primary ή caucus).

Ιούλιος έως αρχές Σεπτεμβρίου: Τα κόμματα διοργανώνουν συνέδρια ανάδειξης υποψηφίων για το χρίσμα. Σε κάθε υποψήφιο αντιστοιχεί συγκεκριμένος αριθμός αντιπροσώπων που τον εκπροσωπούν στο συνέδριο.

Σεπτέμβριος και Οκτώβριος: Πραγματοποιούνται ντιμπέιτ μεταξύ των προεδρικών υποψηφίων.

Αρχές Νοεμβρίου: Γενικές εκλογές (πρώτη Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του μήνα).

Δεκέμβριος: Οι εκλέκτορες ψηφίζουν για την ανάδειξη του νέου προέδρου των ΗΠΑ μετά τη σύστασή τους σε Σώμα.

20 Ιανουαρίου: Ορκωμοσία του νέου προέδρου.

Προκριματικές εκλογές

Η εκλογική διαδικασία αρχίζει με τις εσωκομματικές, προκριματικές εκλογές. Κάθε πολιτεία επιλέγει έναν από τους δύο τύπους (caucuses ή primaries) για την επιλογή προεδρικού υποψηφίου. Οι πρώτες διοργανώνονται από τα πολιτικά κόμματα, ενώ οι δεύτερες από την εκάστοτε πολιτεία.

Διαφέρουν επίσης ως προς τον τρόπο οργάνωσής τους. Μπορούν να είναι κλειστές ή ανοιχτές διαδικασίες (μόνο για μέλη ή για όλους), ή κάτι ανάμεσα σε αυτά τα δύο.

Το Εκλεκτορικό Κολλέγιο ψηφίζει στα μέσα Δεκεμβρίου – Κάθε εκλέκτορας έχει μία ψήφο για πρόεδρο και μία για αντιπρόεδρο

Τα ψηφοδέλτια περιλαμβάνουν είτε τα ονόματα των υποψηφίων είτε απευθείας αυτά των αντιπροσώπων που θα βρεθούν στο εθνικό συνέδριο για την απόδοση του χρίσματος. Πολιτείες και κόμματα χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους υπολογισμού του αριθμού των αντιπροσώπων-συνέδρων που θα πάρει κάθε υποψήφιος.

Η primary είναι μια τυπική διαδικασία ψηφοφορίας, μυστική, υπάρχει ψηφοδέλτιο και κάλπη, ο κόσμος πάει, ψηφίζει και φεύγει.

Στις προκριματικές τύπου caucus συμμετέχουν συνήθως εγγεγραμμένα μέλη, η ατμόσφαιρα είναι γιορτινή, ο κόσμος προσπαθεί να επηρεάσει υπέρ του ενός ή του άλλου υποψηφίου (συνήθως οι υποστηρικτές χωρίζονται σε ομάδες), γίνονται πολλές συζητήσεις και ομιλίες, με τις συναντήσεις συνήθως να κρατούν πολλές ώρες, έως ότου καταλήξουν στον υποψήφιο της συγκεκριμένης πολιτείας που θα αναμετρηθεί με τους υπολοίπους στο εθνικό συνέδριο του κόμματος.

Σε ορισμένες πολιτείες οι προκριματικές τύπου caucus είναι και αυτές μυστικές.

Οι πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις καθορίζουν τις ημερομηνίες στις οποίες διεξάγονται οι προκριματικές εκλογές. Κατά την προεκλογική περίοδο, οι νίκες στις προκριματικές που διεξάγονται πολύ νωρίς, όπως αυτές στην Αϊόβα ή στο Νιου Χάμσαϊρ, μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα των μεταγενέστερων προκριματικών εκλογών σε άλλες πολιτείες.

Εκλεκτορικό Κολλέγιο

Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ δεν εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες, αλλά από εκλέκτορες, αφού αυτοί συγκροτηθούν σε Σώμα μετά τις γενικές εκλογές. Το σύστημα των εκλεκτόρων ορίζεται από το Αμερικανικό Σύνταγμα.

Κάθε εκλέκτορας έχει μία ψήφο για πρόεδρο και μία για αντιπρόεδρο.

Για τη νίκη στις προεδρικές εκλογές απαιτούνται τουλάχιστον 270 εκλέκτορες

Κάθε πολιτεία παίρνει τόσους εκλέκτορες όσοι είναι οι βουλευτές της στο Κογκρέσο (Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία). Συμπεριλαμβανομένων των τριών εκλεκτόρων της Ουάσινγκτον, υπάρχουν σήμερα συνολικά 538 εκλέκτορες.

Τα πολιτικά κόμματα κάθε πολιτείας επιλέγουν τα δικά τους ψηφοδέλτια δυνητικών εκλεκτόρων. Το ποιος επιλέγεται ως εκλέκτορας, πώς και πότε διαφέρει ανάλογα με την πολιτεία.

Σε 48 πολιτείες και την Ουάσινγκτον (Περιοχή της Κολούμπια που προστίθεται στις 50), ο νικητής της λαϊκής ψήφου παίρνει όλες τις εκλεκτορικές ψήφους της συγκεκριμένης πολιτείας. Στο Μέιν και τη Νεμπράσκα ισχύει αναλογικό σύστημα στους εκλέκτορες.

Ένας υποψήφιος χρειάζεται την ψήφο τουλάχιστον 270 εκλεκτόρων -περισσότερων από τους μισούς- για να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο προβλεπόμενος νικητής ανακοινώνεται τη νύχτα των εκλογών τον Νοέμβριο. Όμως η ψηφοφορία του Εκλεκτορικού Κολλεγίου πραγματοποιείται στα μέσα Δεκεμβρίου.

Παρότι το Σύνταγμα δεν απαιτεί από τους εκλέκτορες να ψηφίσουν υπέρ του υποψηφίου που επιλέχθηκε από τη λαϊκή ψήφο της πολιτείας τους, ορισμένες πολιτείες το κάνουν. Ο εκλέκτορας που ψηφίζει κάποιον άλλον μπορεί να τιμωρηθεί με πρόστιμο, να αποκλειστεί και να αντικατασταθεί από έναν αναπληρωματικό εκλέκτορα ή ενδεχομένως ακόμη και να διωχθεί ποινικά από την πολιτεία του.

Εάν κανένας υποψήφιος δεν λάβει την πλειοψηφία των εκλεκτορικών ψήφων, ο πρόεδρος επιλέγεται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Ο λόγος της πολυπλοκότητας του συστήματος

Να σημειωθεί ότι η πολυπλοκότητα του πολιτικού συστήματος και η μεγάλη διάσπαση της εξουσίας σε πολλά Σώματα (Πρόεδρος, Βουλή των Αντιπροσώπων, Γερουσία) οφείλεται στον φόβο των ιδρυτών του αμερικανικού έθνους, των «Πατέρων του Έθνους», Βενιαμίν Φραγκλίνου, Τζορτζ Ουάσιγκτον, Τζέιμς Μάντισον, Τόμας Τζέφερσον, Τζον Ανταμς, Τζον Τζέι και Αλεξάντερ Χάμιλτον, να αποκτήσουν κάποιοι πολιτικοί μεγάλη εξουσία και να εγκαθιδρύσουν κάποιου είδους δικτατορία («δικτατορία της πλειοψηφίας»).

Έτσι έφτιαξαν ένα πολιτικό σύστημα που να μη μπορεί κανένας να αποκτήσει αυτή τη δύναμη.

Το Σύνταγμα ορίζει τρεις ξεχωριστές, δυνατές και αυτόνομες εξουσίες, τον Πρόεδρο με την κυβέρνηση, τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία, με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δύσκολη η κυριαρχία και στις τρεις. Και στην περίπτωση που αυτό γίνει να μη διαρκέσει πολύ.

Επίσης, σε αντίθεση με την Ευρώπη οι υποψήφιοι όχι μόνο καλούνται να κερδίσουν τη λαϊκή ψήφο σε γενικές εκλογές αλλά και σε εξοντωτικές εσωκομματικές εκλογές (προκριματικές) που διαρκούν μήνες.

Πληροφορίες: USA.gov, ert.gr