Παραπληροφόρηση, ένας μέγας κίνδυνος για την ανθρωπότητα

Yπάρχουν κίνδυνοι που γνωρίζουμε όπως η κλιματική απειλή. Και υπάρχουν κίνδυνοι που τώρα αναδύονται και τείνουν να γιγαντωθούν. Οπως η παραπληροφόρηση. Αυτή αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, προειδοποιεί η έκθεση Global Risks Report του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός που ξεκινά τη Δευτέρα.

«Η γενικευμένη προσφυγή στην παραπληροφόρηση και τα εργαλεία που επιτρέπουν τη διασπορά της μπορούν να υπονομεύσουν τη νομιμοποίηση των νεοεκλεγεισών κυβερνήσεων», προειδοποιεί η έκθεση, καθώς, το 2024 τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο θα κληθούν στις κάλπες για να εκλέξουν τις ηγεσίες τους εν μέσω της έκρηξης που συντελείται στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. «Τα προβλήματα που προκαλούνται θα μπορούσαν να κυμανθούν από βίαιες διαδηλώσεις και εγκλήματα μίσους μέχρι εμφύλιες συγκρούσεις και τρομοκρατία», προστίθεται.

Η παραπληροφόρηση υπάρχει σε πολλές μορφές: ψευδείς πληροφορίες που διακινούνται ακουσίως, άλλες που μεταδίδονται σκοπίμως, κίνδυνοι που προκαλούνται από την τεχνητή νοημοσύνη και την κοινωνική πόλωση. Η έκθεση Global Risks Report στηρίζεται στις απόψεις περισσότερων από 1.400 ειδικών αξιολόγησης κινδύνων, πολιτικών παραγόντων και επικεφαλής επιχειρήσεων. Ολοι αυτοί λοιπόν, φοβούνται πως η παραπληροφόρηση μπορεί να αλλάξει την εικόνα του κόσμου μας, όπως τη γνωρίζουμε.

Το 2024 το εκλογικό ημερολόγιο θα είναι έντονο. Θα διεξαχθούν περίπου 40 εθνικές εκλογές. Μεταξύ αυτών, ορισμένες είναι καθοριστικές για τη διεθνή σκηνή, όπως οι προεδρικές εκλογές των Ηνωμένων Πολιτειών τον Νοέμβριο, οι εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο τον Ιούνιο ή οι βουλευτικές εκλογές στην Ινδία – την πιο πυκνοκατοικημένη χώρα στον κόσμο – μεταξύ Απριλίου και Μαΐου. Το πρακτορείο Bloomberg εκτιμά ότι συνολικά οι εκλογικές διαδικασίες φέτος θα επηρεάσουν το 41% του παγκόσμιου πληθυσμού και ότι οι περιοχές στις οποίες θα στηθούν κάλπες αντιπροσωπεύουν το 42% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Τα αποτελέσματα θα επηρεάσουν τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Χρονιά υψηλού κινδύνου

Δεδομένης αυτής της πληθώρας εκλογών, διάφορες εξειδικευμένες ομάδες – από μυστικές υπηρεσίες έως think tanks και ινστιτούτα – προειδοποιούν για τους κινδύνους που ενέχει η παραπληροφόρηση. Σε μια έκθεση με συστάσεις σχετικά με τον τρόπο προστασίας της δημοκρατίας, το Κέντρο Αμερικανικής Προόδου περιγράφει το 2024 ως μια χρονιά «υψηλού κινδύνου», επισημαίνοντας την ανάγκη οι διαδικτυακές πλατφόρμες να αφιερώνουν τους ανθρώπινους και τεχνολογικούς πόρους που απαιτούνται για την αντιμετώπιση προβλημάτων κατά τις εκλογές. Η γεωπολιτική εταιρεία συμβούλων Oxford Analytica δημοσίευσε επίσης μια έκθεση που προειδοποιεί για τον κίνδυνο που ενέχει η παραπληροφόρηση στις εκλογές του 2024, ενώ σύμφωνα με τους «New York Times» το θέμα απασχόλησε στελέχη μυστικών υπηρεσιών χωρών της ΕΕ και των ΗΠΑ σε πρόσφατη συνάντηση.

Ενα από τα αποτελέσματα της παραπληροφόρησης στο οποίο εστιάζουν οι ειδικοί είναι η δυσπιστία στην ίδια την εκλογική διαδικασία. «Τελευταία, στις διάφορες τοπικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουμε δει πολλούς ψευδείς και παραπλανητικούς ισχυρισμούς που εκμεταλλεύονται κενά ή σύγχυση σχετικά με τις διαδικασίες ψηφοφορίας, παρ’ όλο που αυτά τα στοιχεία έχουν εξηγήσεις που δεν υποδεικνύουν την ύπαρξη νοθείας», εξηγεί ο Σαμ Χάουαρντ, πολιτικός αναλυτής στην πλατφόρμα NewsGuard, η οποία παρακολουθεί την παραπληροφόρηση και προσφέρει εργαλεία για την καταπολέμησή της. «Τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε ίδιες τάσεις στην Ευρώπη».

Διάβρωση της δημοκρατίας

Το Ινστιτούτο Brookings δημοσίευσε πριν από λίγες ημέρες άρθρο στο οποίο υποστηρίζει ότι η παραπληροφόρηση διαβρώνει την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία. Ωστόσο, θα μπορούσε να πάει παραπέρα. «Μέχρι πρόσφατα, ο μεγαλύτερος αντίκτυπος της παραπληροφόρησης ήταν απλώς η κρίση θεσμικής εμπιστοσύνης. Αλλά τώρα, ένα μέρος της κοινωνίας είναι τόσο κορεσμένο που αποφάσισε να σταματήσει να καταναλώνει πληροφορίες», εξηγεί η Κάρμε Κολομίνα, ερευνήτρια για την παγκόσμια πολιτική και την παραπληροφόρηση στο Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων της Βαρκελώνης. Ποιες είναι οι συνέπειες; «Αν κάποιος αποσυνδεθεί από τα τρέχοντα γεγονότα, η ψήφος του δεν διαμορφώνεται βάσει ενημέρωσης και σταδιακά μπορεί να χάσει ακόμα και το κίνητρο συμμετοχής».

Η κρίση εμπιστοσύνης στο σύστημα υλοποιείται με διαφορετικούς τρόπους. Η Σίλβια Μαχό-Βάσκεζ, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ρόιτερ για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, τονίζει ότι, στις προσεχείς ευρωπαϊκές εκλογές, η συζήτηση για την ίδια την ύπαρξη της ΕΕ θα ενταθεί. «Νομίζω ότι οι ευρωεκλογές θα περιστραφούν, για άλλη μια φορά, γύρω από την ανάγκη να υπάρξει αυτή η υπερεθνική οργάνωση. Είναι η αιώνια συζήτηση, που έγινε πιο οξεία με το Brexit. Εχει επιστρέψει στην ατζέντα πολλών χωρών, ως αποτέλεσμα της εισόδου ακροδεξιών κομμάτων στην εθνική πολιτική».

Αυτό το σύμπτωμα σχετίζεται με ένα άλλο από τα κύρια συστατικά της παραπληροφόρησης: την τάση να επιλέγουμε τα άκρα. «Υπάρχει πολλή παραπληροφόρηση που προέρχεται από τις ελίτ. Το έχουμε δει στις Ηνωμένες Πολιτείες, σχετικά με την εγκυρότητα των εκλογικών αποτελεσμάτων. Λόγω της πολιτικής πόλωσης, υπάρχει ένα παιχνίδι στο οποίο η διάδοση πληροφοριών που δεν είναι ακριβείς, καθίσταται έγκυρη», παρατηρεί η Μαχό-Βάσκεζ, τονίζοντας  ότι αυτή η τάση γίνεται όλο και πιο έντονη. Βάσει ερευνών του Ινστιτούτου το ποσοστό των ανθρώπων που ανησυχούν για το ότι δεν ξεχωρίζουν τι είναι ψέμα και τι είναι αλήθεια στο Διαδίκτυο ανέρχεται στο 56%.

Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσθέσει σύγχυση. Στο Μπανγκλαντές, του οποίου οι εκλογές είναι αυτόν τον μήνα, η προεκλογική εκστρατεία έχει πλημμυρίσει με παραπληροφόρηση που δημιουργήθηκε με τεχνητή νοημοσύνη. «Είναι ο πρώτος εκλογικός κύκλος όπου θα δούμε τα αποτελέσματα της τεχνητής νοημοσύνης στις εκστρατείες», τονίζει η Κολομίνα. «Στις προηγούμενες εκλογές, ο αντίκτυπος της παραπληροφόρησης φάνηκε ξεκάθαρα. Αλλά τώρα, βρισκόμαστε σε πολύ υψηλότερο επίπεδο πολυπλοκότητας». Το NewsGuard είναι προσεκτικό. «Εχουμε εντοπίσει αυτό που ονομάζουμε «σελίδες ειδήσεων που δημιουργούνται από ΑΙ». Εχουμε εντοπίσει περισσότερους από 600 ιστότοπους αυτού του τύπου που προφανώς λειτουργούν με ελάχιστη ή καθόλου ανθρώπινη επίβλεψη», αποκαλύπτει ο Χάουαρντ.

Οι κύριες διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας είναι τα κανάλια που χρησιμοποιούνται για τη διακίνηση παραπληροφόρησης. Αλλά αυτά δεν είναι ίδια σε όλο τον κόσμο. «Το μέσο διά του οποίου διαδίδονται αυτές οι αφηγήσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον πληθυσμό και τον τύπο των πλατφορμών που χρησιμοποιούν», εξηγεί η Βερσελόνε του NewsGuard. «Στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούνται οι πλατφόρμες X ή Meta, ενώ στις ισπανόφωνες χώρες, η διάδοση γίνεται μέσω του WhatsApp και άλλων υπηρεσιών ανταλλαγής μηνυμάτων».

«Πρέπει να υποθέσουμε ότι η παραπληροφόρηση είναι μέρος αυτής της νέας πραγματικότητας. Αυτό που διακυβεύεται στις εκλογές του 2024 είναι η ποιότητα των δημοκρατικών συστημάτων, τα οποία αμφισβητούνται όλο και περισσότερο», καταλήγει ο Χάουαρντ. «Το 2024, πρέπει να δούμε αν θα είναι μια στιγμή αντίστασης ή αν οι κοινωνίες μας θα δεχτούν ένα νέο πλήγμα».

Premium έκδοση ΤΑ ΝΕΑ