«Μια μακάβρια μπούρδα»: Η πρώτη ταινία που καταπιάστηκε με το αεροπορικό δυστύχημα στις Άνδεις

Το άρθρο περιέχει περιγραφές που ενδέχεται να ενοχλήσουν το αναγνωστικό κοινό 

Το «Survive!» κυκλοφόρησε το 1976, αρκετό καιρό πριν από τις ταινίες «Alive!» και «Society of the Snow». Η ταινία κατηγορήθηκε για εκμετάλλευση και παραχάραξη των γεγονότων του γνωστού ατυχήματος, αν και έχει τους υπερασπιστές της.

«Η ιστορία της επιβίωσης των νεαρών Ουρουγουανών ήταν αρκετά συγκλονιστική ώστε να ενδιαφερθούν όλες οι εφημερίδες σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά όταν διαδόθηκε η είδηση ότι κατάφεραν να επιβιώσουν τρώγοντας τα σώματα των νεκρών, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εξαγριώθηκαν»

Η ιστορία της τραγωδίας στις Άνδεις το 1972 – όταν ένα αεροπλάνο της Πολεμικής Αεροπορίας της Ουρουγουάης συνετρίβη στην οροσειρά – εξακολουθεί να προκαλεί αίσθηση 50 χρόνια μετά. Από τους 45 ανθρώπους που επέβαιναν στο αεροπλάνο, οι 16 από αυτούς – που θεωρήθηκαν νεκροί – κατόρθωσαν να επιβιώσουν σε αντίξοες συνθήκες για περισσότερο από δύο μήνες.

Η πιο πρόσφατη κινηματογραφική μεταφορά του – «Society of the Snow» – είναι η ταινία με τις περισσότερες προβολές παγκοσμίως στο Netflix από τότε που έκανε πρεμιέρα στην πλατφόρμα στις 4 Ιανουαρίου του περασμένου έτους.

Βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Pablo Vierci -που εκδόθηκε το 2008- η ταινία είναι η υποψηφιότητα της Ισπανίας για τα Όσκαρ. Έχει επίσης προσφέρει μια ανανεωμένη προσέγγιση της ολέθριας ιστορίας της ομάδας των επιζώντων – που αποτελούνταν κυρίως από ερασιτέχνες παίκτες ράγκμπι, τους φίλους και την οικογένεια τους – οι οποίοι για να σωθούν κατέληξαν στη βρώση της σάρκας των πτωμάτων.

«Οι ισχυρότεροι είχαν σκοτώσει τους πιο αδύναμους»

Η εν λόγω λεπτομέρεια δημιούργησε εκείνη την εποχή έντονη διαμάχη, με τη χιλιανή εφημερίδα El Mercurio να δημοσιεύει στο πρωτοσέλιδο τη φωτογραφία ενός μισοφαγωμένου ποδιού. Μια άλλη εφημερίδα – η La Segunda – δημοσίευσε τη φωτογραφία με τον τίτλο: «Ας τους συγχωρέσει ο Θεός».

«Στο Μυστικό Δείπνο, [ο Ιησούς] μοίρασε το σώμα και το αίμα του σε όλους τους αποστόλους του. Εκεί, μας έδινε να καταλάβουμε ότι και εμείς πρέπει να κάνουμε το ίδιο», δήλωσε ο Pancho Delgado στη συνέντευξη Τύπου που έδωσαν ορισμένοι από τους επιζώντες στις 28 Δεκεμβρίου 1972, ακριβώς έξι ημέρες μετά τη διάσωση.

Η είδηση για τον κανιβαλισμό -που σύμφωνα με τον Piers Paul Read, συγγραφέα του βιβλίου Alive: The Story of the Andes Survivors (1974), είχε διαρρεύσει από τους ορειβάτες που τους διέσωσαν και κατέρριψε το διαδεδομένο έως τότε ψευδές σενάριο ότι τρέφονταν με βότανα και τυρί.

«Η ιστορία της επιβίωσης των νεαρών Ουρουγουανών ήταν αρκετά συγκλονιστική ώστε να ενδιαφερθούν όλες οι εφημερίδες σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά όταν διαδόθηκε η είδηση ότι κατάφεραν να επιβιώσουν τρώγοντας τα σώματα των νεκρών, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εξαγριώθηκαν», έγραψε.

Ωστόσο, ο Read – ο οποίος κατέγραψε την αναστάτωση των διασωθέντων – αναφέρθηκε στην υποψία ενός Αργεντινού δημοσιογράφου ότι «οι ισχυρότεροι είχαν σκοτώσει τους πιο αδύναμους για να τραφούν».

«Αν υπήρξε πειρατεία, αυτή δεν έγινε από εμάς»

Μολονότι οι εξηγήσεις ικανοποιούσαν την κοινή γνώμη και τα μέλη των οικογενειών των νεκρών, η νοσηρότητα έμεινε ανεξίτηλη. Για τον λόγο αυτό, το 1973 -χωρίς να έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από την τραγωδία- είχε ήδη φτάσει στα βιβλιοπωλεία το «Survive!» του Clay Blair, Jr.

Επρόκειτο για ένα αναμενόμενο μπεστ σέλερ, που συνόψιζε τα γεγονότα της συντριβής και τις δοκιμασίες που είχαν να αντιμετωπίσουν οι επιζώντες. Ωστόσο, τον επόμενο χρόνο, ο Read θα κυκλοφορούσε την επίσημη ιστορία, η οποία γράφτηκε με τη συνεργασία και την έγκριση εκείνων που έφυγαν ζωντανοί από τις Άνδεις.

Μόλις εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο, δρομολογήθηκε η κινηματογραφική μεταφορά του: «Survive!». Ήταν μια μεξικανική παραγωγή σε σκηνοθεσία του René Cardona, μια σημαντική μορφή της χρυσής εποχής της κινηματογραφικής βιομηχανίας της χώρας του, με σχεδόν 100 ταινίες στο βιογραφικό του, μεταξύ των οποίων θρίλερ, αθλητικά έπη και μιούζικαλ.

Ένα άρθρο στο περιοδικό People τον Μάιο του 1975 κατέγραφε το έντονο κλίμα που επικρατούσε στα γυρίσματα, τα οποία έλαβαν χώρα στα στούντιο Churubusco Azteca στην Πόλη του Μεξικού αλλά και στην κορυφή του ηφαιστείου Popocatépetl, προκειμένου να αποτυπωθεί το χιονισμένο τοπίο των Άνδεων.

«Θα καταθέσω μήνυση για δυσφήμιση εναντίον του [Ρομπέρτο] Κανέσα», απείλησε ο Καρντόνα, στη συνέντευξη, μετά τις κατηγορίες για «πειρατεία» που είχε εξαπολύσει ο επιζών στο έργο.

Οι δημοσιογράφοι Renée Sallas και Eduardo Forte διηγήθηκαν τον τρόπο με τον οποίο ο Cardona επέδειξε το συμβόλαιο για την απόκτηση των δικαιωμάτων του Survive! κατά τη διάρκεια της συνάντησης τους. «Αν υπήρξε πειρατεία, αυτή δεν έγινε από εμάς – έγινε από τον συγγραφέα».

Δεν«τηρεί τις αποστάσεις» μεταξύ ρεαλισμού και φρίκης, ενώ δίνει έμφαση στη θρησκευτική διάσταση, με τους επιζώντες να αξιολογούν την ορθότητα των πράξεών τους

Στο φιλμ, ωστόσο, δόθηκαν διαφορετικά ονόματα στους χαρακτήρες. Σε σενάριο και παραγωγή του γιου του Cardona – μιας από τις πιο εξέχουσες μορφές του exploitation και του κινηματογράφου της Β κατηγορίας στο Μεξικό – η ταινία του 1976 είχε πρωταγωνιστή τον Hugo Stiglitz και δέχτηκε δριμεία κριτική για την έμφαση που έδωσε στις πιο φρικαλέες πτυχές της τραγωδίας.

Οι σκηνές ήταν αρκετά γραφικές. Με διάρκεια 114 λεπτών –  από την προβολή της στις Ηνωμένες Πολιτείες αφαιρέθηκε μισή ώρα – κυκλοφόρησε (μεταγλωττισμένη στα αγγλικά) σε μόλις 60 κινηματογραφικές αίθουσες. Παρόλα αυτά, κατάφερε να σημειώσει έσοδα που ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο δολάρια.

Η τραγική ιστορία του Enrique Platero

Το τρέιλερ για το «Survive!» έδειξε ωμά την «ουσία» του θέματος. Ένας από τους άνδρες που προσπαθούν να εντοπίσουν το αεροπλάνο ρωτάει έναν άλλο, με έντονο συναισθηματισμό: «Αν κάποιοι από αυτούς επέζησαν, τι θα φάνε;».

Στη συνέχεια, το πλάνο μεταφέρεται σε μια συζήτηση στις Άνδεις μέσα στην άτρακτο του αεροσκάφους. Ένας επιζών αναφέρει στους συντρόφους του ότι «υπάρχουν επτά παγωμένα πτώματα εκεί έξω», ενώ ένα voice-over ανακοινώνει ότι η ταινία αφορά «ένα δραματικό γεγονός κανιβαλισμού που συγκλόνισε τον κόσμο».

Με τη σκηνοθεσία και το soundtrack να θυμίζουν ταινία τρόμου, στις στιγμές μετά το ατύχημα, ο σκηνοθέτης παρουσιάζει έναν από τους επιζώντες να βάζει ένα κομμάτι έντερο πίσω στην κοιλιά ενός πτώματος.

Πρόκειται για έναν ξεκάθαρο παραλληλισμό με αυτό που συνέβη στην περίπτωση του Enrique Platero, ο οποίος επέζησε από το αεροπορικό δυστύχημα – αφού μια μεταλλική ράβδος κόλλησε στην κοιλιά του – αλλά πέθανε σε χιονοστιβάδα δύο εβδομάδες αργότερα.

Έμεινε στα «αζήτητα»

Η ταινία – που κατά τα άλλα εξιστορεί με νηφαλιότητα και χωρίς επιπολαιότητα – δείχνει επίσης εικόνες πτωμάτων με εκτεθειμένους τους μύες τους. Δεν«τηρεί τις αποστάσεις» μεταξύ ρεαλισμού και φρίκης, ενώ δίνει έμφαση στη θρησκευτική διάσταση, με τους επιζώντες να αξιολογούν την ορθότητα των πράξεών τους.

Υπάρχουν διάσπαρτα βιβλικά αποσπάσματα, ενώ ένας επιβάτης κρατάει έναν σταυρό. Αυτές οι επιδείξεις θρησκευτικότητας παρεμβάλλονται σε κάθε κομμάτι κρέατος που τους βλέπουμε να κόβουν από τα νεκρά σώματα.

Σε μια από τις πιο έντονες σκηνές, ο επιζών που παίρνει την πρωτοβουλία να στραφεί στον κανιβαλισμό φαίνεται σε κοντινό πλάνο να κλαίει ανεξέλεγκτα, ενώ ανοίγει ένα πτώμα και δοκιμάζει την πρώτη μπουκιά.

Το «Survive!» τελικά παραγκωνίστηκε και έμεινε στα «αζήτητα», ειδικά μετά την κυκλοφορία της αμερικανικής βερσιόν – Alive (1993). Αυτή η διασκευή «ακολούθησε» το βιβλίο του Piers Paul Read και είχε ως τεχνικό σύμβουλο τον Nando Parrado. Ήταν ο επιβάτης που – μαζί με τον Canessa – ανέλαβε να οργανώσει την τελική πορεία των 23 μιλίων που διήρκησε 10 ημέρες και που οδήγησε στη διάσωση τους. Η ταινία αυτή έχει μείνει περισσότερο στη μνήμη των ανθρώπων με την πάροδο του χρόνου.

Ο Antonio Vizintín – γνωστός και ως Tintín, ένας από τους επιζώντες της συντριβής – έγραψε σε μια ομάδα στο Facebook ότι η μεξικανική ταινία ήταν «Μπούρδα… είναι ατυχές που το Μεξικό έκανε ένα τόσο μακάβριο έργο [όπως αυτό]».

*Με πληροφορίες από El pais | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Survive! (1976) | Everett Collection