Η σκοτεινή πλευρά του Cristóbal Balenciaga – Δεσποτική φύση, σχέσεις με τις ελίτ του δικτάτορα Φράνκο

Μια νέα σειρά της Disney+ ρίχνει φως στη λαμπρή κληρονομιά του πιο διάσημου Ισπανού σχεδιαστή όλων των εποχών, αλλά και υπαινίσσεται τις σκιές της ιδιοφυΐας.

Αν ο Cristóbal Balenciaga ζούσε σήμερα, πιθανότατα θα αρνιόταν να συνεργαστεί στη δημιουργία μιας τηλεοπτικής σειράς για τη ζωή του. Επιπλέον, πιθανότατα θα ζητούσε να «απαχθεί» η παραγωγή. Ο διασημότερος Ισπανός σχεδιαστής όλων των εποχών φύλαγε μυστική την ιδιωτική του ζωή, έλεγχε εμμονικά τις δημιουργίες του και την εικόνα του και ήταν τόσο διακριτικός που στην εποχή του φημολογούνταν ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχε.

Ποτέ δεν έβγαινε να πει ένα γεια μετά την έκθεση των συλλογών του, σπάνια συναντούσε τους πελάτες του και έδωσε μόνο δύο συνεντεύξεις στα 50 και πλέον χρόνια της καριέρας του. Απεχθανόταν τη διαφήμιση και τη φωτογράφηση (έκανε μια εξαίρεση για την προώθηση του αρώματός του Le Dix, το 1947) και μισούσε τον δημόσιο έλεγχο της δουλειάς και της ιδιωτικής του ζωής. Παρά τη θρυλική απομόνωσή του, ή ίσως εξαιτίας αυτής, ήταν διάσημος.

«…τη συναινετική σιωπή του κατά τη διάρκεια της κατοχής της Γαλλίας από τις δυνάμεις του Άξονα (πολλά ατελιέ έκλεισαν, ενώ το δικό του παρέμεινε ανοιχτό)»

Από γιος ψαρά και μοδίστρας στον πατέρα της υψηλής ραπτικής

Το 1962, στο απόγειο της καριέρας του, η εφημερίδα France-Soir δημοσίευσε μια φωτογραφία του μόδιστρου με τη λευκή στολή εργασίας του και τη λεζάντα: «Αυτός είναι ο Cristóbal Balenciaga, ο άνθρωπος του μυστηρίου». Λίγα χρόνια αργότερα, με την άνοδο της μόδας των έτοιμων ενδυμάτων με κινητήρια δύναμη τον Yves Saint Laurent και το κύμα διαμαρτυρίας της νεολαίας του γαλλικού Μάη, ανακοίνωσε την απόσυρσή του από τη μόδα και αποφάσισε το κλείσιμο των καταστημάτων και των εργαστηρίων του.

Μισό αιώνα μετά τον θάνατο του Balenciaga (πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1972), λίγα πράγματα είναι ακόμη γνωστά για τον άνθρωπο πίσω από τον θρύλο και η μορφή του συνεχίζει να εγείρει κάθε είδους ερωτήματα.

Η σειρά Balenciaga, η οποία κάνει πρεμιέρα στην πλατφόρμα streaming Disney+ στις 19 Ιανουαρίου, ξεκινά με μια σκηνή που απεικονίζει την αποστροφή του μόδιστρου να απαντά στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων. Ο ηλικιωμένος Cristóbal Balenciaga, τον οποίο υποδύεται ο Alberto San Juan, παρευρίσκεται στην κηδεία της Coco Chanel στην παρισινή εκκλησία La Madeleine και τον αναχαιτίζει η Prudence Glynn, η αρθρογράφος μόδας της βρετανικής εφημερίδας The Times- του ζητάει συνέντευξη. Στην αρχή, ο Cristóbal Balenciaga αρνείται να μιλήσει, αλλά τελικά εκείνη ξετυλίγει τα μυστικά της μυθιστορηματικής του ανόδου στη δόξα από γιος ψαρά και μοδίστρας στον πατέρα της υψηλής ραπτικής με ισπανική προφορά.

Δείτε το τρέιλερ της σειράς Cristóbal Balenciaga 

Μυστικοπαθής και μόδιστρος των δικτατόρων

Η σειρά -η οποία θα είναι διαθέσιμη στο Disney+ και στο Hulu- αντικατοπτρίζει τη λαμπρή κληρονομιά του μόδιστρου, που σέβονται ιεροί γίγαντες όπως ο Christian Dior, η Chanel και ο Hubert de Givenchy.

Αλλά αφήνει επίσης υπονοούμενα για τις σκιές της ζωής του: Τον δεσποτικό χαρακτήρα του, την καλυμμένη ομοφυλοφιλία του και την περίπλοκη ρομαντική σχέση του με τον Γαλλοπολωνό μόδιστρο Wladzio Jaworowski d’Attainville, τη συναινετική σιωπή του κατά τη διάρκεια της κατοχής της Γαλλίας από τις δυνάμεις του Άξονα (πολλά ατελιέ έκλεισαν, ενώ το δικό του παρέμεινε ανοιχτό), την προδοσία των συνεργατών του, Nicolas Bizcarrondo και Virgilia Mendizabal, από τους οποίους χώρισε απότομα μετά την επιτυχία, και τους στενούς δεσμούς του με τις ελίτ του καθεστώτος του δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο -η Carmen Polo, η Carmen Franco και η Μαρκησία του Llanzol, ερωμένη του Ramón Serrano Suñer, ήταν τακτικές πελάτισσες του, ενώ το 1972, τέσσερα χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή του, δέχθηκε την ανάθεση να σχεδιάσει το νυφικό της Carmen Martínez-Bordiú, εγγονής του δικτάτορα.

«Γνωρίζουμε τόσο λίγα για τον Balenciaga. Ήταν ένα κλειστό άτομο, και η φιγούρα του παραμένει έτσι. Μετά τη συνταξιοδότησή του, ήθελε να κλείσει τον οίκο του και νομίζω ότι αυτό θα έκανε και σήμερα», εξηγεί η Bina Daigeler, 58 ετών, η Γερμανίδα ενδυματολόγος της ταινίας για τον Cristóbal Balenciaga, σε συνομιλία με την El País.

«…την καλυμμένη ομοφυλοφιλία του και την περίπλοκη ρομαντική σχέση του με τον Γαλλοπολωνό μόδιστρο Wladzio Jaworowski d’Attainville»

Τον αποκαλούσαν «Πικάσο της μόδας»

«Υποθέτω ότι θα μισούσε μια σειρά για τη ζωή του, ή ίσως θα κολακευόταν. Δεν ξέρω», συνεχίζει η ίδια. Η Bina Daigeler είναι μία από τις πιο περιζήτητες ενδυματολόγους της βιομηχανίας. Έχει συνεργαστεί με τον Πέδρο Αλμοδόβαρ και τον Τζιμ Τζάρμους -η γεννημένη στο Μόναχο είναι αγαπημένη της Κέιτ Μπλάνσετ, την οποία έντυσε για τη σειρά Mrs. America και την ταινία Tár και ήταν υποψήφια για Όσκαρ για την ταινία Mulan.

Ωστόσο, παραδέχεται ότι την πτόησε η ανάθεση της ταινίας Balenciaga. «Όταν μου την πρότειναν, ένιωσα νευρικά και είπα στον εαυτό μου: «Θεέ μου, πώς θα αντιγράψω έναν Balenciaga; Πώς θα τολμήσω να το κάνω αυτό;». Μιλάμε για παλιομοδίτικη, καλή, υψηλή ραπτική, όπου όλα είναι χειροποίητα», εξομολογείται. «Ήταν μια γιγαντιαία πρόκληση, αλλά μια ελκυστική πρόκληση επειδή ξεκίνησα την καριέρα μου ως couturier».

Η Bina Daigeler και ο συν-σχεδιαστής της, Pepo Ruiz Dorado, εργάστηκαν ενάντια στο χρόνο. Η Disney ανέθεσε το έργο τον Ιανουάριο του 2022 και τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Μάιο του ίδιου έτους. Είχαν λιγότερο από έξι μήνες για να καταγράψουν και να αρχίσουν να παράγουν τα κοστούμια στο εργαστήριο της Γερμανίδας ενδυματολόγου στη Μαδρίτη.

Το αποτέλεσμα: Περίπου 18 σχέδια υψηλής ραπτικής ανά επεισόδιο, πάνω από 80 κομμάτια που συμπυκνώνουν τα ορόσημα του μόδιστρου, τη γραμμή tonneau του 1947, την ημίψηλη εμφάνιση του 1951 και τη γραμμή βαρέλι, τη φούστα μπαλόνι του 1953, τον χιτώνα του 1955, το φόρεμα σάκος του 1957, το baby-doll του 1958, το ημίψηλο στυλ του 1960, το φόρεμα φάκελος του 1967, τη συνεχή έμπνευση του Balenciaga από τους μεγάλους δασκάλους της ισπανικής ζωγραφικής όπως ο Velázquez και ο Goya και από παραδοσιακά ισπανικά ενδύματα όπως η cobijada, η σιλουέτα γοργόνας και τα βολάν της λαϊκής παράδοσης και η τυπική σεγκοβιανή φορεσιά.

«Μετέτρεπαν τους καρπούς και τον αυχένα των πελατών του σε ερωτογενείς ζώνες»

«Αυτό ήταν το κλειδί αυτού του έργου, η αναπαραγωγή του έργου του Balenciaga σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα… υπό τις εντολές τριών διαφορετικών σκηνοθετών, ο καθένας με τα δικά του γούστα», λέει η Daigeler, αναφερόμενη στην τριάδα των σκηνοθετών που αποτελείται από τους Aitor Arregi, Jon Garaño και Jose Mari Goenaga.

Ο οίκος Balenciaga τους άνοιξε τις πόρτες του στον αριθμό 10 της Avenue George V στο Παρίσι, καθώς και τα αρχεία του, η ακριβής τοποθεσία των οποίων είναι μυστική. Η Miren Arzalluz, διευθύντρια του Μουσείου Μόδας της πόλης του Παρισιού, τους έδωσε πρόσβαση στα κεφάλαια του παλατιού Galliera, ενώ το Μουσείο Balenciaga στη Getaria της Ισπανίας συνεργάστηκε επίσης μαζί τους. Μπόρεσαν να δουν και να φωτογραφίσουν τα βασικά φορέματα του Balenciaga, να μελετήσουν τις λεπτομέρειες και τις γλυπτικές τους φόρμες και να εξετάσουν το έξυπνο κόψιμο των μανικιών και των γιακάδων που μετέτρεπαν τους καρπούς και τον αυχένα των πελατών του σε ερωτογενείς ζώνες.

Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας «αναδημιουργίας», ανακάλυψαν ότι ήταν αδύνατο να φτιάξουν ένα πρωτότυπο φόρεμα Balenciaga χωρίς να χρησιμοποιήσουν τα υφάσματα της εποχής. «Ο Cristóbal χρησιμοποιούσε τα υφάσματα με αρχιτεκτονικό τρόπο για να στυλιζάρει τη γυναικεία φιγούρα. Η δουλειά του δεν ήταν αυτή ενός σχεδιαστή αλλά μάλλον αυτή ενός αρχιτέκτονα. Με κάθε ρούχο, αναρωτιόμουν: Μα πώς το έκανε αυτό;» θυμάται η Daigeler.

«Ο μόδιστρος δημιούργησε το δικό του ύφασμα, το gazar, που παρήγαγε αποκλειστικά γι’ αυτόν το εργοστάσιο Abraham στη Ζυρίχη»

«Δώστε μου ένα ατελές σώμα και θα το κάνω τέλειο»

Η απάντηση βρισκόταν στα υφάσματα. Ο μόδιστρος δημιούργησε το δικό του ύφασμα, το gazar, που παρήγαγε αποκλειστικά γι’ αυτόν το εργοστάσιο Abraham στη Ζυρίχη. Η Daigeler και ο Ruiz Dorado έψαξαν σε θρυλικά καταστήματα της Μαδρίτης, όπως τα José María Ruiz και Julián López, για να διασώσουν αυθεντικά μεταξωτά, ενώ έκαναν και παραγγελίες στο εργοστάσιο Abraham. «Και στη συνέχεια φτιάξαμε κάθε κοστούμι στα μέτρα του, όπως και εκείνος. Ποτέ δεν έκανε prêt-à-porter, όλα ήταν υψηλής ραπτικής», λέει ο Pepo Ruiz Dorado. «Κάθε φόρεμα είναι για μια ηθοποιό ή ένα μοντέλο της σειράς, φτιαγμένο όπως το έκανε εκείνος, με την προσαρμογή toile, μια δεύτερη προσαρμογή…».

Ο Cristóbal Balenciaga θεωρούσε τον εαυτό του πλαστικό χειρουργό που χειρουργούσε μέσω των δημιουργιών του, ευνοώντας και βελτιώνοντας την εικόνα των πελατών του. «Δώστε μου ένα ατελές σώμα και θα το κάνω τέλειο», συνήθιζε να λέει. Οι άνδρες συχνά μισούσαν τα φορέματά του επειδή δεν ήταν εμφανώς σέξι. Οι γυναίκες όμως λάτρευαν τη δουλειά του. Η Barbara Hutton, η δούκισσα του Windsor, η Bunny Mellon και η Mona von Bismarck ήταν μεταξύ των πιο πιστών πελατών του.

Η σειρά δείχνει πώς η αμήχανη Fabiola de Mora y Aragón, την οποία υποδύεται η Belén Cuesta, στρέφεται σε αυτόν για το νυφικό φόρεμα που φόρεσε στον γάμο της με τον Βαλδουίνο του Βελγίου το 1960. «Οι γυναίκες ένιωθαν πανέμορφες και ισχυρές με τα ρούχα του Balenciaga. Και αυτό είναι το νόημα της μόδας, η ενδυνάμωση», επισημαίνει η Daigeler.

Δείτε ένα βίντεο με εικόνες από τη ζωή του Ισπανού σχεδιαστή 

Η περίπτωση της Colette, της πρώτης μούσας του στο Παρίσι

Ο μόδιστρος έφερε επίσης επανάσταση στη μόδα με έναν νέο τύπο μοντέλου που ενσάρκωνε τις συλλογές του. Η Colette, η πρώτη μούσα του στο Παρίσι, είχε ένα διαφορετικό είδος ομορφιάς και οι χρονογράφοι περιέγραψαν τον τρόπο που περπατούσε στην πασαρέλα ως «εκείνον ενός γρεναδιέρου που ήθελε να σκοτώσει τους πάντες».

Η Γαλλίδα ηθοποιός Nine d’Urso, 29 ετών, ζωντανεύει την Colette στην οθόνη. «Δεν γνωρίζουμε πολλά γι’ αυτήν. Ήταν μαζί του από το 1937 έως τον θάνατό της τη δεκαετία του 1950», εξηγεί η ηθοποιός, η οποία έλαβε βοήθεια από τη μητέρα της, το μοντέλο Inès de la Fressange, για να προετοιμαστεί για τον ρόλο της.

«Η Colette ήταν λίγο αρρενωπή- είχε κοφτερά οστά και φαρδείς ώμους. Είχε μια ελαφριά καμπούρα και κοκαλιάρικους γοφούς, οπότε κινούνταν και πόζαρε με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο, σαν ακροβάτης. Ο Cristóbal Balenciaga είχε εμμονή με τη σιλουέτα της και δημιούργησε πολλές σιλουέτες για να την κολακεύει», λέει η ηθοποιός. «Σε μια εποχή που τα μοντέλα ήταν μικροσκοπικά, ο Balenciaga άλλαξε τα πράγματα. Ήταν οραματιστής και δημιούργησε ακόμη και ένα νέο μοντέλο γυναίκας».

«Ο Cristóbal χρησιμοποιούσε τα υφάσματα με αρχιτεκτονικό τρόπο για να στυλιζάρει τη γυναικεία φιγούρα. Η δουλειά του δεν ήταν αυτή ενός σχεδιαστή αλλά μάλλον αυτή ενός αρχιτέκτονα»

Έκαναν λάθος

Το 1973, ένα χρόνο μετά το θάνατο του σχεδιαστή, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης τον τίμησε με μια έκθεση. Οι New York Times τιτλοφόρησαν την κριτική τους για την έκθεση ως «Η εποχή του Balenciaga: Φαίνεται τόσο παλιά». Ο Κάλβιν Κλάιν δήλωσε ότι «το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του μοιάζει ξεπερασμένο». Έκαναν λάθος.

Το όνομα του Balenciaga αναβίωσε και τώρα ανήκει στον όμιλο πολυτελείας Kering. Οι ριζοσπαστικές ιδέες του για τη μορφή και τη δομή και οι τεχνικές καινοτομίες του στο ύφασμα και το κόψιμο εξακολουθούν να ζουν. Ο Demna Gvasalia, ο σημερινός δημιουργικός διευθυντής του Balenciaga, ανατρέχει συχνά στα αρχεία του οίκου μόδας για τις δικές του δημιουργίες.

Ο Balenciaga ήθελε ο οίκος του να πεθάνει μαζί του, αλλά αυτό δεν συνέβη. Δεν του άρεσε να βρίσκεται στο προσκήνιο, αλλά τώρα έχει τη δική του τηλεοπτική σειρά. «Ίσως να πάθαινε σοκ», παραδέχεται η Nine d’Urso. «Αλλά όλοι έχουν δουλέψει σκληρά γι’ αυτό το έργο: Οι σκηνοθέτες, η Bina, οι ηθοποιοί… Ο Balenciaga είχε εμμονή με τη δουλειά και ήξερε πώς να εκτιμά την προσπάθεια. Δεν θέλω να μιλήσω εκ μέρους του, αλλά ίσως να έβλεπε όλη τη δουλειά πίσω από τη σειρά. Ίσως να ήταν περήφανος».

*Με στοιχεία από elpais.com