Οι γυναίκες του Σβάλμπαρντ – Ερευνώντας την κλιματική αλλαγή στην Αρκτική

Κάθε μέρα, γύρω στο μεσημέρι, κάποιος βγαίνει στο παγωμένο κρύο και εκτοξεύει ένα αερόστατο. Και κάθε φορά, αυτό το μετεωρολογικό μπαλόνι παρέχει ένα ακόμα νέο στιγμιότυπο του τι συμβαίνει στον πλανήτη Γη, ή τουλάχιστον στο Σβάλμπαρντ, μια αλυσίδα νησιών στον Αρκτικό Ωκεανό.

Αυτό που διαπίστωσε το μπαλόνι μέσα στα χρόνια είναι ότι οι θερμοκρασίες αυξάνονται. Και πουθενά δεν ανεβαίνουν τόσο γρήγορα όσο εδώ στον 79ο παράλληλο στο Νι Ααλεσούντ, έναν από τους βορειότερους οικισμούς στον κόσμο. Είναι ένα μέρος που κατοικείται σχεδόν αποκλειστικά από επιστήμονες, εκτός από τη χούφτα των ανθρώπων που διατηρούν το μέρος σε λειτουργία. Έντεκα χώρες χρηματοδοτούν επιστημονικά ερευνητικά προγράμματα εκεί στον πάγο και το χιόνι σε μια προσπάθεια να μάθουν περισσότερα για το πώς αλλάζει το κλίμα μας, σημειώνει σχετικό άρθρο του der Spiegel.

Οι ανακαλύψεις που γίνονται εδώ επηρεάζουν όλο τον κόσμο. Και όμως, πολύ λιγότεροι άνθρωποι θα γνώριζαν γι’ αυτές, αν δεν υπήρχε η Esther Horvath. Είναι μία από τις πιο γνωστές φωτογράφους της γενιάς της και έχει περάσει χρόνια συνοδεύοντας αποστολές και ερευνητικά προγράμματα στην Αρκτική και την Ανταρκτική για λογαριασμό του Ινστιτούτου Alfred Wegener και μέσων ενημέρωσης όπως το National Geographic και οι New York Times. Με τις φωτογραφίες της έχει καταφέρει να κάνει αυτό που η επιστήμη από μόνη της δυσκολεύεται μερικές φορές, να προσφέρει την κατανόηση, να προκαλέσει την περιέργεια και να δημιουργήσει μια σύνδεση μεταξύ των πάγων και του υπόλοιπου κόσμου.

Ένα μεγάλο, δύσκολο ταξίδι

«Το σκοτάδι με αναγκάζει να συγκεντρωθώ πολύ έντονα», εξηγεί η Horvath για την αγαπημένη της αποστολή. Εξαιτίας ενός προβλήματος που της προκάλεσε η COVID-19, φέτος δεν κατάφερε να βρίσκεται εκεί από τον Δεκέμβριο. Ξέμεινε στο Αμβούργο να σχεδιάζει την επόμενη μετάβαση της στην περιοχή, καθώς κάθε ταξίδι στο Σβάλμπαρντ, στην άκρη της Αρκτικής, απαιτεί πραγματικά πολύ χρόνο. Διαρκεί μέρες ολόκληρες, όχι απλά ώρες, αλλαγή αρκετών αεροδρομίων και μια τελική προσγείωση κυριολεκτικά πάνω στον πάγο. Εάν, μάλιστα, υπάρχει καταιγίδα, οι καθυστερήσεις μπορεί να είναι χωρίς τέλος, αφού ακόμη και οι πιο έμπειροι πιλότοι μπορούν να πετάξουν μόνο όταν το επιτρέπει η φύση.

Η Laura Eickelmann είναι δύτρια για το Ινστιτούτο Alfred Wegener. Συλλέγει δείγματα από τον πυθμένα της θάλασσας. Foto: Esther Horvath – Πηγή: Instagram

Και παρά το γεγονός ότι το όριο των αποσκευών δεν ξεπερνά τα 20 κιλά, όταν ο εξοπλισμός της Horvath φτάνει σχεδόν αυτό το βάρος, αφού δεν υπάρχει Amazon στην άκρη της γης, κάθε ταξίδι στο Νι Ααλεσούντ είναι προνόμιο για όποιον έχει την τύχη να τον κάνει.  Η έρευνα στους πόλους ήταν επί μακρόν ένα ανδροκρατούμενο εγχείρημα, και ακόμη και σήμερα, οι πιο γνωστές προσωπικότητες είναι τα γκριζαρισμένα πρόσωπα των ανδρών σε έλκηθρα σκύλων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για μια ακόμη παράτολμη πράξη, καθώς προσπαθούν να επιβιώσουν από όλα όσα ρίχνει στο διάβα τους η φύση.

Η σημερινή πραγματικότητα, ωστόσο, είναι μάλλον διαφορετική. Όσοι έρχονται στο Σβάλμπαρντ για έρευνα, με διάρκεια παραμονής συνήθως τους 15 μήνες, τείνουν να έχουν εξαιρετικά φορτωμένο πρόγραμμα και συχνά εργάζονται επτά ημέρες την εβδομάδα. Σχεδόν η μισή ομάδα AWIPEV – ένα ακρωνύμιο που αντικατοπτρίζει την απόφαση του 2003 του Ινστιτούτου Alfred Wegener και του Ινστιτούτου Paul-Émile Victor της Γαλλίας να συγχωνεύσουν τους ερευνητικούς τους σταθμούς – αποτελείται από γυναίκες. Το ποσοστό είναι μικρότερο σε άλλες αποστολές, αλλά και εκεί στην άκρη της γης αυξάνεται. Είναι λες και στο τελευταίο σύνορο, που κατοικείται από άνθρωπο, υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα από ό,τι σε ορισμένους άλλους τομείς της επιστήμης.

Πρωτοπόρες γυναίκες

Απόδειξη του παραπάνω είναι οι φωτογραφίες της Horvath που καταγράφει τα τελευταία χρόνια την επιστημονική εργασία των γυναικών στην περιοχή στο πλαίσιο ενός project που αποκαλεί «Γυναίκες της Αρκτικής Επιστήμης». Κάθε μία από τις γυναίκες αυτές είναι ειδικός στον τομέα της – ωστόσο όλες τους, συμπεριλαμβανομένης και της φωτογράφου, μοιράζονται το γεγονός ότι είναι πρωτοπόρες.

Η Susana Garcia Espada είναι επικεφαλής του Geodetic Earth Observatory. Κοιτάζει μέσα από ραδιοτηλεσκόπιο μακρινούς γαλαξίες για να μετρήσει τις αλλαγές στο φλοιό της Γης. Foto: Esther Horvath – Πηγή: Instagram

Η ζωή στο Σβάλμπαρντ προϋποθέτει να είναι κάποιος συμβιβασμένος με το περιβάλλον, με το ατελείωτο σκοτάδι το χειμώνα και την συνεχή ηλιοφάνεια το καλοκαίρι. Να μπορεί να αντέξει τις ψυχρές θερμοκρασίες και την απομόνωση. Το νησί, εξάλλου,  εξακολουθεί να φιλοξενεί περισσότερες πολικές αρκούδες από ό,τι ανθρώπους, γι’ αυτό και πρέπει να γίνονται αυστηρές προετοιμασίες πριν από κάθε ερευνητική εκδρομή εκτός του σταθμού. Συνήθως οι αρκούδες είναι απλά περίεργες, αλλά και πάλι υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται ευλαβικά για την ασφάλεια όλων.

Για τα πορτραίτα των ερευνητριών, η Horvath τις φωτογράφισε στη μέση του αρκτικού χειμώνα, τυλιγμένες με τις χοντρές στολές που φορούν για την προστασία τους από το χιόνι όταν εργάζονται. Επειδή ο ήλιος είχε εξαφανιστεί εντελώς για αρκετούς μήνες, όλο το φως για τις φωτογραφίες προήλθε από τεχνητές πηγές. Τα περισσότερα αντικείμενα στα σκηνικά των φωτογραφιών είναι εργαλεία που χρησιμοποιούν στην εργασία τους. Εκτός από βιβλία και βελόνες πλεξίματος, οι ερευνήτριες έχουν ελάχιστο χώρο στις αποσκευές τους για προσωπικά αντικείμενα.

Όλα για την επιστήμη

Οι γυναίκες στην Αρκτική αποδεικνύουν σχεδόν καθημερινά ότι είναι κάτι παραπάνω από ικανές για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Ο τόνος γενικά είναι φιλικός μέσα στις ομάδες, λέει η Horvath, και οι τυπικοί ρόλοι των φύλων απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια πράγματα, που χρήζουν διευκρίνισης, όπως για παράδειγμα που μπορούν να σταθμεύουν όταν προκύπτει φυσική ανάγκη ενώ βρίσκονται σε αποστολή.

Η βουτιά στα παγωμένα νερά αποτελεί παράδοση στον ερευνητικό σταθμό, ακόμη και όταν έχει μείον 29 βαθμούς Κελσίου. Foto: Esther Horvath – Πηγή: Instagram

Οι περισσότερες εργάσιμες ημέρες ξεκινούν στις 6 π.μ. και συχνά διαρκούν μέχρι τα μεσάνυχτα. Οι εργασίες πραγματοποιούνται όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, και όλοι όσοι βρίσκονται στο Σβάλμπαρντ για έρευνα θέλουν να μεγιστοποιήσουν το χρόνο τους στον Αρκτικό Κύκλο.

Για να έχουν οι επιστήμονες όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο για την εργασία τους, υπάρχουν υπάλληλοι που μαγειρεύουν γι’ αυτούς και παρέχουν κάθε άλλη υποστήριξη. Εκτός από τους ερευνητές, όμως, κανείς δεν ζει στον ερευνητικό σταθμό.

Παροδικός κόσμος

Παρά τις δύσκολες συνθήκες, η Horvath και οι ερευνήτριες που φωτογραφίζει ανησυχούν λιγότερο για το κρύο και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν, παρά για την προοπτική να λιώσουν οι πάγοι. Οι μέσες χειμερινές θερμοκρασίες στο Σβάλμπαρντ έχουν αυξηθεί κατά έξι έως οκτώ βαθμούς Κελσίου από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.

«Είναι σαφές για μένα ότι κάθε φωτογραφία μου σε αυτό το περιβάλλον είναι ιστορική», λέει η Horvath. «»Ο κόσμος που φωτογραφίζω είναι μικρός και παροδικός.

Πουθενά το περιβάλλον δεν αλλάζει ταχύτερα. Ποιος ξέρει πόσα από αυτά θα υπάρχουν ακόμα σε 50 χρόνια;», είναι το καίριο ερώτημα που θέτει η ίδια.