Παλαιστίνη / Ισραήλ: Υπάρχει κοινό μέλλον;

Με τον πόλεμο στη Γάζα να συνεχίζεται, έχοντας προκαλέσει τεράστιες καταστροφές, πλήθος θυμάτων και τον ορατό κίνδυνο ενός νέου μαζικού εκτοπισμού των Παλαιστινίων εάν κανείς κοιτάξει τη ρητορική της ισραηλινής ακροδεξιάς, το δύσκολο ερώτημα παραμένει αυτό της επόμενης μέρας, όταν, άγνωστο πότε, θα έχουν κοπάσει οι βομβαρδισμοί και οι πολεμικές συγκρούσεις.

Η επίσημη ρητορική της διεθνούς κοινότητας επιμένει στη «λύση των δύο κρατών», αν και εδώ και χρόνια, σχηματικά από την κατάρρευση του πλαισίου των συμφωνιών του Όσλο, χωρίς συγκεκριμένο περίγραμμα, οριοθέτηση και χρονοδιάγραμμα, θυμίζοντας ολοένα και περισσότερο μια «υποχρεωτική» προσθήκη σε επίπεδου λόγου, παρά μια πραγματική βούληση για να υπάρξει κάποια πρόοδος. Στοιχείο που εκ των πραγμάτων τροφοδοτεί την αναπαραγωγή των όρων της ένοπλης σύγκρουσης, καθώς ακόμη και αυτό που σήμερα φαντάζει ως «διάλυση της στρατιωτικής υποδομής της Χαμάς», δύσκολα θα αποτρέψει την επανεμφάνιση στο μέλλον μορφών ένοπλης αντίδρασης, ιδίως από τη στιγμή που δεν υπάρχει σύγκρουση που να αφορά αίτημα εθνικής κρατικής συγκρότησης που να επιλύθηκε οριστικά με όρους «πολιτικής ασφάλειας».

Ωστόσο, ακόμη και αυτή η λύση εξακολουθεί να προσκρούει πάνω όχι μόνο στην απροθυμία της σημερινής ισραηλινής ηγεσίας, όσο και σε μια πραγματικότητα ενός ιδιαίτερα κατακερματισμένου γεωγραφικού χώρου, με διαφορετικές ζώνες, μαζικούς εποικισμούς, επιτηρούμενες περιοχές και διαφορετικά καθεστώτα, καθώς πλάι στους Εβραίους πολίτες του Ισραήλ, υπάρχουν οι Παλαιστίνιοι πολίτες του Ισραήλ, με τυπική ισότητα αλλά στην πράξη σημαντικές διακρίσεις σε βάρος τους αλλά και οι Παλαιστίνιοι της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας με το ιδιότυπο καθεστώς του κατοίκου κατεχόμενης περιοχής, για να μην αναφερθούμε στο ζήτημα των ακόμη αναγνωρισμένων προσφύγων εκτός των συνόρων της ιστορικής Παλαιστίνης. Η συνθήκη αυτή, όπως φάνηκε ήδη από τις χωροθετήσεις μετά τη συμφωνία του Όσλο δημιουργεί συγκεκριμένα προβλήματα στην προοπτική της «λύσης δύο κρατών», ενώ ακόμη και η λύση αυτή προϋποθέτει ένα βαθμό συνεργασίας και ικανότητας συνύπαρξης, καθώς από τη Μεσόγειο μέχρι τον ποταμό Ιορδάνη συν-υπάρχει με διαφορετικά καθεστώτα περίπου ο ίδιος αριθμός Εβραίων και Αράβων.

Η πρόταση του Έντουαρντ Σαΐντ

Αυτό δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις φωνές που προσπάθησαν να στοχαστούν τη δυνατότητα συνύπαρξης, όσο παράταιρη και εάν φαντάζει στη σημερινή συνθήκη. Ένα νήμα σε αυτή την κατεύθυνση προσπάθησε να προσφέρει το 2001, εποχή που ήδη είχε διαφανεί ότι οι συμφωνίες του Όσλο δεν θα εφαρμόζονταν πλήρως, ο σπουδαίος Παλαιστίνιος διανοητής Έντουαρντ Σαΐντ. Προσκεκλημένος να μιλήσει στο Ινστιτούτο Φρόιντ της Βιέννης, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 ετών από την έκδοση της «Ερμηνευτικής των ονείρων», είδε τη διάλεξή του να ματαιώνεται με πρόσχημα «την πολιτική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή» και την Παλαιστινιακή ταυτότητα του Σαΐντ, για να την πραγματοποιήσει τελικά στο Λονδίνο τον Δεκέμβριο του 2001 στο Μουσείο Φρόιντ. Η διάλεξη, υπό τον τίτλο «Ο Φρόυντ και οι μη Ευρωπαίοι», μαζί με την απάντηση από την Ζακλίν Ρόουζ θα εκδοθεί λίγο αργότερα από τις εκδόσεις Verso και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα το 2004 σε μετάφραση του Σάββα Μιχαήλ.

Ο Σαΐντ επιστρέφει στο τελευταίο ουσιαστικά σημαντικό κείμενο του Φρόυντ, τον «Μωυσή και τον μονοθεϊσμό», ένα κείμενο στο οποίο πέραν όλων των άλλων είναι ευδιάκριτη η αναμέτρηση του Φρόυντ με την ίδια τη δική του εβραϊκή ταυτότητα.  Ο Σαΐντ αντιπαραθέτει αυτό το κείμενο, όπου ο θεμελιωτής της εβραϊκής ταυτότητας περιγράφεται ως ένας μη Ευρωπαίος Αιγύπτιος και υπογραμμίζεται η αιγυπτιακή οφειλή του Μωυσή, συμπεριλαμβανομένων των αιγυπτιακών αφετηριών της σύλληψης της μονοθεϊκότητας, στον τρόπο που η πολιτική πρακτική του σιωνιστικού κινήματος διαμορφώνει το 1948 στο έδαφος της Παλαιστίνης ένα αφήγημα αντιπαράθεσης ανάμεσα στους Εβραίους και τους «μη Ευρωπαίους», εν προκειμένω τους γηγενείς Παλαιστινίους Άραβες και τα αραβικά κράτη, αλλά και στον τρόπο που σταδιακά το Ισραήλ υιοθετήθηκε από τη Δύση ως εν τέλει ένα ευρωπαϊκό κράτος.

Ο Σαΐντ δεν στέκεται μόνο στον Φρόυντ, αλλά ξαναδιαβάζει και τον Ισαάκ Ντόυτσερ και τον τρόπο που από μια πιο «κοσμοπολιτική» πλευρά διατύπωσε την έννοια του «μη Εβραίου Εβραίου» (non-Jewish Jew), θέλοντας να περιγράψει μια παράδοση «αιρετικών» στοχαστών, όπως ο Σπινόζα, ο Μάρξ, ο Χάινε και ο Φρόιντ, προφητών και επαναστατών συνάμα που όλοι τους αρχικά αποκηρύχθηκαν από τις ίδιες τις κοινότητές τους, αλλά με αφετηρία αυτή τη θέση εντός και εκτός της κοινότητας τελικά στοχάστηκαν μια διεθνή κοινότητα ίσων. Ο Σαΐντ σε αυτό τον «αιρετικό» κοσμοπολιτισμό προσθέτει τη διασπορική διάσταση, τόσο έντονη σε μια εποχή εκτοπισμών και μεγάλων προσφυγικών κυμάτων, για να επιμείνει ότι η ίδια η αφήγηση του Φρόυντ για τον Μωυσή υπογραμμίζει ότι υπάρχουν εγγενή όρια, απωθημένα αλλά όχι λιγότερα πραγματικά, σε κάθε ταυτότητα, που δεν της επιτρέπουν να είναι πλήρως συνεκτική και ενιαία.

Είναι σε αυτή τη βάση που ο Σαΐντ έθεσε το ερώτημα εάν αυτή η επίγνωση του μη πλήρους και διασπορικού χαρακτήρα των ταυτοτήτων «θα μπορούσε ποτέ να γίνει ένα όχι και τόσο επισφαλές θεμέλιο στη γη των Εβραίων και των Παλαιστινίων για ένα δι-εθνικό κράτος του οποίου μέρη θα είναι το Ισραήλ και η Παλαιστίνη  κι όπου δεν θα ανταγωνίζονται πια ο ένας την Ιστορία του άλλου και την πραγματικότητα που βρίσκεται κάτω από αυτή την ιστορία».

Το δι-εθνικό κράτος

Για τον Ούντι Αλόνι, Ισραηλινό σκηνοθέτη και συγγραφέα, που πρόσφατα βρέθηκε στην Αθήνα  για μια κοινή εμφάνιση με τον Παλαιστίνιο ράπερ Τάμερ Ναφάρ, μόνο το διεθνικό κράτος δίνει προοπτική. Όπως σημείωνε ήδη το 2011, «ο μόνος τρόπος για να σταματήσουμε την αυτοκαταστροφική πορεία που έχουμε επιλέξει για τους εαυτούς μας είναι να αναγνωρίσουμε τόσο τους Εβραίους όσο και τους Παλαιστινίους ως πλήρεις και ίσους συνεργάτες σε αυτή την περιοχή και το μέλλον της».