«Πόλεμος» για τα ποτάμια-χωματερές και τα φράγματα της Βοσνίας

Μήκους 346 χιλιομέτρων, ο ποταμός Δρίνος σχηματίζει μεγάλο μέρος των συνόρων ανάμεσα στη Σερβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Είναι γνωστός για το σμαραγδένιο χρώμα των νερών του και για το μαγευτικό τοπίο.

Εδώ και χρόνια ωστόσο, τέτοια εποχή, γίνεται διάσημος ως πλωτή… χωματερή.

Χιλιάδες τόνοι σκουπιδιών συσσωρεύονται πίσω από το φράγμα που έχει ανεγερθεί σε υδροηλεκτρικό εργοστάσιο κοντά στην πόλη Βίσεγκραντ, στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Εκεί μπορεί να δει κανείς τα πάντα.

Πλαστικά μπουκάλια, σκουριασμένα βαρέλια, μεταχειρισμένα ελαστικά, οικιακές συσκευές, ξύλα, άλλα απορρίμματα, μέχρι και κουφάρια ζώων.

Μαζεύονται πίσω από μια αυτοσχέδια πλωτή κατασκευή, φτιαγμένη από παλιά βαρέλια πετρελαίου.

Κατασκευάστηκε πριν από περίπου 20 χρόνια για να προστατεύει το φράγμα από όλα όσα φέρνει μέχρι εκεί η ροή του ποταμού.

Κατακλύζουν τον Δρίνο, κάθε φορά που αυτός και οι παραπόταμοί του στη Βοσνία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο φουσκώνουν από τις βροχές και το χιόνι.

Όμως η πραγματική αιτία είναι οι διάσπαρτες στις όχθες παράνομες χωματερές.

«Καινούργια χρονιά με παλιά προβλήματα και νέα σκουπίδια», λέει ο Ντέγιαν Φουρτούλα, μέλος της περιβαλλοντικής ομάδας Eko Centar Visegrad.

Συνολικά απομακρύνονται περίπου 10.000 κυβικά μέτρα απορριμμάτων από αυτό το τμήμα του ποταμού κάθε χρόνο.

Πρόκειται ωστόσο για έναν επαναλαμβανόμενο εφιάλτη, χωρίς τελειωμό.

Πέρυσι η επιχείρηση καθαρισμού διήρκεσε 11 μήνες. Κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι ο ποταμός έφερνε σκουπίδια σχεδόν όλο το χρόνο.

Σε έναν φαύλο κύκλο, δε, τα απορρίμματα μολύνουν σε πρώτο στάδιο τα νερά -αναμένονται αποτελέσματα αναλύσεων τον Μάρτιο για να διαπιστωθεί εάν αφορά και βαρέα μέταλλα.

Σε δεύτερο στάδιο «δηλητηριάζουν» και την ατμόσφαιρα της γύρω περιοχής, καθώς μεταφέρονται για καύση στον δημοτικό χώρο υγειονομικής ταφής.

Ο κίνδυνος για την υγεία των κατοίκων είναι προφανής. Υπάρχει αρνητικός αντίκτυπος στον τοπική τουριστική βιομηχανία.

Υπάρχει επίσης οργή για την ανυπαρξία συντονισμού των περιφερειακών αρχών στην υιοθέτηση αυστηρών περιβαλλοντικών κανόνων.

«Μετωπική» πολιτικής και οικολογίας

Προς αναμόχλευση εν τω μεταξύ της διεθνοτικής διαμάχης σε μια ουσιαστικά διχασμένη χώρα έρχεται ένα νέο φράγμα για την παραγωγή πράσινης υδροηλεκτρικής ενέργειας, αυτή τη φορά στον ποταμό Νερέτβα.

Μήκους 225 χιλιομέτρων και με αφετηρία τα αυτόνομα εδάφη της οντότητας της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, διατρέχει σε μεγάλο βαθμό τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, μέχρι να εκβάλλει στην Αδριατική, στην Κροατία.

Προβλεπόμενης ισχύος 35 μεγαβάτ και με φράγμα ύψους 53 μέτρων, ο υδροηλεκτρικός σταθμός κατασκευάζεται στο Ούλογκ, ένα μικρό χωριό της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας.

Το έργο έχει αναλάβει η εταιρεία EFT, με έδρα το Λονδίνο. Ιδιοκτήτης της είναι ο Σέρβος επιχειρηματίας Βουκ Χάμοβιτς. Η χρηματοδότηση είναι με δάνειο από την Κίνα.

Η λειτουργία της μονάδας αναμένεται να περιορίσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την παραγωγή ενέργειας έως και 87.846 τόνους ετησίως, σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη.

Υπολογίζεται επίσης αυξήσει τον προϋπολογισμό του τοπικού δήμου κατά περίπου 15-20%.

Όμως το Ούλογκ βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην έτερη αυτόνομη βοσνιακή οντότητα, την Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Οι αρχές της Ομοσπονδίας -όπου η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων είναι Βόσνιοι και Κροάτες- κατηγορούν τους Σέρβους της Βοσνίας για απουσία διαβουλεύσεων ως προς την κατασκευή της μονάδας.

Όπως και αρκετοί οικολόγοι, διαμαρτύρονται ότι επιβαρύνει το τοπικό οικοσύστημα -ήδη έχουν αποψιλωθεί μεγάλες δασικές εκτάσεις- καθώς και ότι θα θέσει σε κίνδυνο σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας.

Κατά τα λοιπά, κατά μήκος του ποταμού λειτουργούν συνολικά τέσσερις υδροηλεκτρικοί σταθμοί με μεγάλα φράγματα, ψηλότερα από 150 μέτρα.

Στα χαρτιά, δε, είναι ο σχεδιασμός τουλάχιστον άλλων 19 μικρότερων μονάδων μόνο στον Νερέτβα.

Σε… θολά νερά

Περίπου τριάντα χρόνια μετά τους καταστροφικούς πολέμους της δεκαετίας του 1990 που οδήγησαν στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων -μονίμως κολλημένες στον «προθάλαμο» της ΕΕ- έχουν σημειώσει μικρή πρόοδο στην εφαρμογή αποτελεσματικών περιβαλλοντικών πολιτικών.

Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, για παράδειγμα, οι ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια καλύπτονται κατά 60% με την καύση άνθρακα.

Υπολογίζεται ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια, αντιπροσωπεύει στην παρούσα φάση το 34,4%.

Το μερίδιο άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι ελάχιστο. Η ηλιακή και η αιολική αντιπροσωπεύουν μόλις το 3%.

Καθώς όμως οι δυνατότητες είναι πολύ μεγαλύτερες στη βαλκανική χώρα, συρρέουν κεφάλαια και επενδυτές.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων διέθεσε στη Βοσνία 103 εκατομμύρια ευρώ το 2007 και άλλα 51,8 εκατομμύρια ευρώ το 2014 για επέκταση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Στο «παιχνίδι» μπαίνουν πλέον δυναμικά έτεροι παίκτες, όπως η Κίνα.

Περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως ο Συνασπισμός για την Προστασία των Ποταμών της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, αντιδρούν.

Προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι η ανεξέλεγκτη κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών θα προκαλέσει τεράστια καταστροφή στην ποιότητα του νερού και στη βιοποικιλότητα στη χώρα.

Τέτοια έργα, αναφέρουν, καταστρέφουν τις κοίτες των ποταμών, απειλούν πολύτιμα ενδιαιτήματα για διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας και αλλάζουν το μικροκλίμα.

«Αυτή τη στιγμή», επισημαίνει ο Ρόμπερτ Ορόζ, ακτιβιστής και μέλος του Συνασπισμού, «οι 122 ενεργοί μίνι υδροηλεκτρικοί σταθμοί αντιπροσωπεύουν περίπου το 2,5% της συνολικής παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας» στη Βοσνία.

«Πολύ λίγη για τη ζημιά που προκαλούν μακροπρόθεσμα», παρατηρεί.

Στον αντίποδα, οι περίπου 20 οργανώσεις που συγκροτούν τον Συνασπισμό για την Προστασία των Ποταμών της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης υποστηρίζουν άλλους κλάδους για την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και την δημιουργία θέσεων εργασίας.

Από τους βασικούς που προκρίνουν είναι ο τουρισμός -και δη με άξονα τα ελεύθερης ροής ποτάμια της χώρας- με αυξημένη οικονομική συνεισφορά το 2023, στο 6% του ΑΕΠ.