Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η υποχώρηση των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων (Μέρος Α’)

Όπως έχουμε προαναφέρει, οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι, οι τοπικές διάλεκτοι της 1ης προχριστιανικής χιλιετίας, εισήλθαν σε φάση παρακμής από τότε που άρχισαν να δέχονται τις επιδράσεις της ελληνιστικής ή αττικοϊωνικής κοινής. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής, του σταδιακού παραμερισμού των αρχαιοελληνικών διαλέκτων από την ελληνιστική κοινή, ισχυρή αντίσταση προέβαλαν ορισμένες καθαυτό δωρικές διάλεκτοι (υπενθυμίζουμε ότι μαζί με τις βορειοδυτικές συγκροτούν τις διαλέκτους της αποκαλούμενης δυτικής ή και δωρικής ομάδας): η λακωνική, η μεσσηνιακή, η κρητική και η κυρηναϊκή.

Έτσι, οι μισές περίπου λακωνικές και μεσσηνιακές επιγραφές του 3ου αιώνα π.Χ. είναι γραμμένες στην τοπική διάλεκτο, ενώ οι υπόλοιπες σε δωρική διάλεκτο επηρεασμένη από την αττικοϊωνική κοινή. Οι παλαιότερες επιγραφές αποκλειστικά στην κοινή ανάγονται στη μεν Λακωνία στο 2ο αιώνα π.Χ., στη δε Μεσσηνία στον 1ο αιώνα π.Χ. Είναι αξιοσημείωτο πάντως ότι στα εδάφη της νότιας Πελοποννήσου δεν εμφανίστηκε μια καθαυτό δωρικογενής κοινή, παρόμοια με τις τοπικές κοινές που δημιουργήθηκαν στη βορειοδυτική Ελλάδα ή στο νότιο Αιγαίο.

Όσον αφορά τώρα την Κρήτη, καταγράφεται σε όλες τις περιοχές της υψηλό ποσοστό διαλεκτικών επιγραφών το 2ο αιώνα π.Χ. Όμως, στους κατοπινούς αιώνες η χρήση της τοπικής διαλέκτου υποχώρησε σταθερά, με αποτέλεσμα την ουσιαστική εξαφάνιση των διαλεκτικών επιγραφών μετά την επικράτηση της κοινής σε κάθε σημείο της μεγαλονήσου, τον 1ο αιώνα μ.Χ. Στην Κυρηναϊκή πάλι, στην ακτογραμμή της Λιβύης (εκεί είχε ιδρυθεί από Θηραίους η Κυρήνη, σημαντική δωρική αποικία), η τοπική διάλεκτος παρέμεινε σε χρήση πολύ περισσότερο από τις αντίστοιχες διαλέκτους στη νότια Πελοπόννησο και στην Κρήτη – οι παλαιότερες γνωστές κυρηναϊκές επιγραφές αποκλειστικά στην κοινή χρονολογούνται μόλις στο 2ο αιώνα μ.Χ.

Κατά τα άλλα, η προαναφερθείσα τοπική κοινή της βορειοδυτικής Ελλάδας, η λεγόμενη βορειοδυτική κοινή, ήταν μια ήπιας μορφής δωρικογενής κοινή, ένα ισόρροπο μείγμα δυτικοελληνικών και ελληνιστικών τύπων. Η εν λόγω δωρική κοινή, απόρροια κατά μείζονα λόγο των πολιτικών εξελίξεων σε ένα μεγάλο τμήμα της κεντρικής ηπειρωτικής Ελλάδας κατά τον 3ο και το 2ο αιώνα π.Χ., απαντά σε όλα τα ψηφίσματα της Αιτωλικής Συμπολιτείας στη δυτική Λοκρίδα (χώρα των Οζολών ή Εσπερίων Λοκρών), στη Φωκίδα, στη Φθιώτιδα, στην Αινίδα (ευρύτερη περιοχή Υπάτης) και στη Μαλίδα (ευρύτερη περιοχή Θερμοπυλών).

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η φωκική διάλεκτος, η οποία επιβίωσε στους Δελφούς και ανταγωνίστηκε επί μακρόν (τοπικοί γλωσσικοί τύποι διατηρήθηκαν σε ψηφίσματα έως και τον 1ο αιώνα μ.Χ.) την ελληνιστική κοινή. Η δελφική αυτή διάλεκτος, που συναντάται σε πληθώρα επιγραφών δημόσιου αλλά και ιδιωτικού χαρακτήρα (αμφικτιονικά και προξενικά ψηφίσματα, απελευθερωτικές πράξεις δούλων), είχε ιδιαίτερη βαρύτητα χάρη στη δραστηριότητα της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η οποία κατάφερε να διατηρήσει το πολιτιστικό κύρος των Δελφών στον ελληνιστικό κόσμο.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, οι Δελφοί, ο τόπος όπου η φωκική διάλεκτος κατάφερε να επιβιώσει και να ανταγωνιστεί επί μακρόν την ελληνιστική κοινή.