Επιστροφή στον τόπο όπου «γεννήθηκαν»

Το επόμενο διάστημα τα Μουσεία Ιωαννίνων και Ηρακλείου αυξάνουν τις συλλογές τους με ένα εμβληματικό εύρημα το καθένα, που έχουν κοινή προέλευση: το Μουσείο Michael Carlos του Πανεπιστημίου Emory στην Ατλάντα των ΗΠΑ.

Παράλληλα, η Εφορεία Ακροπόλεως ετοιμάζεται να υποδεχθεί το τρίτο τέχνεργο, μια μαρμάρινη ανδρική ιματιοφόρα μορφή καθισμένη σε δίφρο, προερχόμενη από τον ανάγλυφο διάκοσμο αττικού επιτύμβιου ναΐσκου του τρίτου τετάρτου του 4ου αι. π.Χ.

Tον περασμένο Ιούνιο το μουσείο γνωστοποίησε στο ελληνικό υπουργείο την πρόθεση του διοικητικού συμβουλίου του πανεπιστημίου να επιστραφούν στην Ελλάδα τα τρία αντικείμενα, για τα οποία υπήρχαν αδιάσειστες αποδείξεις.

Το άλλο κοινό στοιχείο που συνδέει τα τρία αντικείμενα ήταν γνωστό στις ελληνικές Αρχές ήδη από το 2007: αποτελούσαν προϊόντα λαθρανασκαφών, διακινήθηκαν από κυκλώματα αρχαιοκάπηλων και εξήχθησαν παράνομα από τη χώρα μας.

Βάσει, λοιπόν, της «πολιτιστικής συνεργασίας» που υπογράφηκε ανάμεσα στους υπευθύνους του μουσείου και την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, επαναπατρίζονται: μια πήλινη μινωική λάρνακα τύπου λουτήρα (με διακόσμηση ψαριών στο εσωτερικό), που χρονολογείται τον 14ο αι. π.Χ., το μαρμάρινο άγαλμα νεαρής γυναικείας μορφής που στηρίζεται, με τον αριστερό της αγκώνα, σε ψηλό κορμό δέντρου και χρονολογείται τον 2ο αι. π.Χ., και η μαρμάρινη ανδρική μορφή.

Μαρμάρινο άγαλμα νεαρής γυναικείας μορφής (θεάς ή της μούσας Τερψιχόρης), που στηρίζεται, με τον αριστερό της αγκώνα, σε υψηλό κορμό δένδρου και χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ.

Η διαδρομή

Η υπουργός Πολιτισμού, η οποία βρίσκεται στις ΗΠΑ και για τα εγκαίνια της έκθεσης με τη «Συλλογή Στερν» στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης την ερχόμενη Πέμπτη, βρέθηκε στον τρίτο όροφο του μουσείου, στην αίθουσα Ackerman, για να παραλάβει τις αρχαιότητες περιγράφοντας στους αμερικανούς δημοσιογράφους την πορεία των ερευνών:

«Ηδη από το 2007, όταν περιήλθαν σε γνώση των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού στοιχεία που αμφισβητούσαν τη νομιμότητα της απόκτησης από το μουσείο της μινωικής λάρνακας και του αγάλματος της γυναικείας μορφής, άρχισαν οι επαφές των δύο πλευρών… Το 2021, προστέθηκε μία ακόμη αρχαιότητα, η μαρμάρινη ανδρική μορφή, καθώς τα στελέχη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών εντόπισαν στοιχεία για την παράνομη διακίνησή της».

Διόλου τυχαία, λοιπόν, η υπουργός ευχαρίστησε τη Βάσω Παπαγεωργίου, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης, την Ελενα Βλαχογιάννη, προϊσταμένη του Τμήματος Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, καθώς και όλα τα στελέχη της Διεύθυνσης.

Οπως εξειδίκευσε, εκτός από τις πολαρόιντ φωτογραφίες των αντικειμένων σε προσωρινούς χώρους αποθήκευσης, που διέθεταν οι ελληνικές Αρχές, συγκεντρώθηκαν και άλλα αποδεικτικά στοιχεία, όπως οι αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων.

Με τη συνδρομή του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης απέκτησε πρόσβαση σε παλιές δικογραφίες και συγκέντρωσε στοιχεία που αποδείκνυαν την παράνομη διακίνηση του γυναικείου αγάλματος, ενώ μέσω αιτημάτων δικαστικής συνδρομής προς τις ιταλικές Αρχές αναζήτησε φωτογραφικό υλικό και έγγραφα από το κατασχεθέν αρχείο του διαβόητου αρχαιοκάπηλου Τζιανφράνκο Μπεκίνα που αποδείκνυαν την παράνομη διακίνηση της μινωικής λάρνακας.

Η έρευνα της Διεύθυνσης οδήγησε, τον Νοέμβριο του 2021, και στην ταύτιση της μαρμάρινης ανδρικής μορφής στις συλλογές του μουσείου με αντικείμενο που απεικονιζόταν σε πολαρόιντ φωτογραφίες στο αρχείο Μπεκίνα.

Το αντικείμενο αυτό, μάλιστα, περιλαμβάνεται και στον κατάλογο των αντικειμένων για τα οποία έχει αποφανθεί τελεσίδικα η ελληνική Δικαιοσύνη, στο πλαίσιο ποινικής υπόθεσης, ως προϊόντων υπεξαίρεσης από την Ελλάδα.

Ακολούθησε η συνήθης διαδικασία στις περιπτώσεις διεκδικήσεων: το υπουργείο απέστειλε την πλήρη τεκμηρίωση και υπέβαλε διά των διπλωματικών Αρχών επίσημο αίτημα επαναπατρισμού τους το 2021, με τη συνδρομή του προξένου στην Ατλάντα Θεόδωρου Δημόπουλου.

Παράλληλα, ο διευθυντής του μουσείου Henry Kim ταξίδεψε στην Αθήνα, προκειμένου να συζητήσει από κοντά με τα στελέχη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών το θέμα.

Ο ίδιος δήλωνε ότι «είναι μια ιστορική στιγμή για το πανεπιστήμιο, το οποίο εργάζεται για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού μέσω του μουσείου και των τμημάτων του».

Εκθέσεις και φοιτητές

Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση για την υπογραφή μνημονίου, με τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων εγκαινιάζεται ένα νέο κεφάλαιο πολιτιστικής συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με το Μουσείο και το Πανεπιστήμιο Emory.

Προβλέπεται μάλιστα η δυνατότητα για «περιοδικές εκθέσεις και δανεισμούς αρχαιοτήτων ώστε να προβληθεί ο ελληνικός πολιτισμός».

Από την πλευρά του ο αντιπρύτανης του πανεπιστημίου δρ Ravi Bellamkonda δήλωσε, εκτός άλλων:

«Η υπογραφείσα συμφωνία δίνει την ευκαιρία συνεργασίας με τα ελληνικά μουσεία αλλά και ευκαιρίες για τους φοιτητές και καθηγητές του πανεπιστημίου που διενεργούν αρχαιολογικές ανασκαφές στη Σαμοθράκη και στην Αρχαία Αγορά».

Η συνεργασία

Στη συλλογή του μουσείου υπάρχει επίσης ένας γιγαντιαίος ροδιακός πίθος (650-600 π.Χ.). Οπως δημοσιοποιήθηκε στη χθεσινή παρουσίαση, για το αντικείμενο αυτό υπήρχαν, στη διάθεση της Υπηρεσίας, φωτογραφίες από το αρχείο του Μπεκίνα, καθώς και πραγματογνωμοσύνες ειδικών επιτροπών που είχαν ταυτίσει το αντικείμενο με αυτό που βρίσκεται στο Μουσείο Carlos.

Ωστόσο διατυπώθηκαν αμφιβολίες για την προέλευσή του από την Ελλάδα, καθώς παρόμοιοι πίθοι βρέθηκαν και σε άλλα μέρη της Μεσογείου.

Tον περασμένο Ιούνιο το μουσείο γνωστοποίησε στο ελληνικό υπουργείο την πρόθεση του διοικητικού συμβουλίου του πανεπιστημίου να επιστραφούν στην Ελλάδα τα τρία αντικείμενα, για τα οποία υπήρχαν αδιάσειστες αποδείξεις.

Παράλληλα, δήλωσε τη βούληση του μουσείου να συνεργαστεί στενά με τις υπηρεσίες του υπουργείου, ώστε να προχωρήσει στον έλεγχο νομιμότητας προέλευσης και των άλλων ελληνικών αρχαιοτήτων της συλλογής.

Ειδικά για τον πίθο θα συνεχιστεί η προσπάθεια εξεύρεσης και άλλων στοιχείων από την ελληνική πλευρά.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»