Μια ιστορική συνάντησις του Ουίνστων Τσώρτσιλ και του Ελευθερίου Βενιζέλου, που έγινε λίγες ημέρες μετά την εκλογική συντριβή του Έλληνος εθνάρχη, έχει ιδιαίτερη σημασία και πρέπει να αναφερθή στο αφήγημά μας (σ.σ. «Ασπασία Μάνου, το μαύρο πρόβατο μιας δυναστείας» ήταν ο τίτλος ιστορικού αφηγήματος του Γεωργίου Ρούσσου, που είχε δημοσιευτεί σε συνέχειες στο περιοδικό «Ο Ταχυδρόμος»). Όχι μόνο επειδή είναι άγνωστη στους πολλούς, αλλά διότι, προπαντός, η συνομιλία που είχε τότε ο δικός μας ηγέτης με τον μεγάλο Βρεττανό πολιτικό παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Δείχνει τον Βενιζέλο, την μεθεπομένη της απομακρύνσεώς του από την εξουσία, να αγωνίζεται υπέρ της Εθνικής Υποθέσεως και να εκλιπαρή με δάκρυα στα μάτια τον Ουίνστων Τσώρτσιλ να βοηθήση, αυτός και η χώρα του, την δύσμοιρη Ελλάδα να αντιμετωπίση αποτελεσματικά την Μικρασιατική Εκστρατεία. Και την έκκληση τούτη την διετύπωσε ο Έλληνας ηγέτης με τόση θέρμη και πάθος, ώστε στο τέλος να συγκινηθή ζωηρότατα και αυτός ο φλεγματικός Άγγλος πολιτικός.


Αλλά πρέπει πρωτύτερα να πούμε τι ήταν την στιγμή εκείνη ο Ουίνστων Τσώρτσιλ. Είχε πίσω του σπουδαία πολιτική δράση. Εθεωρείτο ο «ανατείλας πολιτικός αστήρ της Μεγάλης Βρεττανίας». Είχε χρηματίσει δυο-τρεις φορές υπουργός και, προπαντός, είχε αναλάβει το καίριο αξίωμα του Πρώτου Λόρδου του Ναυαρχείου, τρία χρόνια προ της εκρήξεως του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από την θέση αυτή προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα του και στο Δυτικό πολιτισμό γενικώτερα, επειδή ωργάνωσε τον αγγλικό στόλο σε τέτοιο βαθμό, ώστε, όταν το 1914 χτύπησε ο Κάιζερ, η Μεγάλη Βρεττανία να βρεθή σε τόσο πλεονεκτική θέση, ώστε να εξασφαλίση εξ αρχής και να διατηρήση ως το τέλος της συρράξεως την κυριαρχία των θαλασσών. Και είναι αποδεδειγμένο ότι τον πόλεμο εκείνον τον κέρδισαν οι Δυτικοί Σύμμαχοι επειδή ακριβώς κατώρθωσαν, στην πρώτη φάση του, να εξουδετερώσουν τον φοβερό κίνδυνο που αποτελούσε ο τότε ισχυρότατος γερμανικός στόλος.


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 12.10.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η επιτυχία αυτή του Τσώρτσιλ τού προσέδωσε διεθνή αίγλη, την οποία όμως έχασε απότομα όταν, το 1915, εισηγήθηκε την περιλάλητη εκστρατεία των Δαρδανελλίων, που εξελίχθηκε σε συμμαχική καταστροφή, επειδή, όπως έγραψαν πολλοί, αρνήθηκε να συμμετάσχη στο πολεμικό αυτό εγχείρημα η Ελλάδα, δηλαδή ο βασιλεύς Κωνσταντίνος (διότι αντίθετα ο Βενιζέλος ήθελε και επεδίωξε με όλες τις δυνάμεις του την ελληνική συμμετοχή στην κρίσιμη εκείνη εκστρατεία για την εκπόρθηση των Στενών και την κυρίευση της Κωνσταντινουπόλεως).


Την καταστροφή των Δαρδανελλίων επλήρωσε προσωπικώς ο Τσώρτσιλ με την απομάκρυνσή του από την κυβέρνηση, στην οποία όμως επανήλθε μετά διετίαν, το 1917, ως υπουργός Προμηθειών. Το 1918 έγινε υπουργός Πολέμου και το αξίωμα αυτό κατείχε τώρα, τον Νοέμβριο του 1920, όταν συναντήθηκε στη Νίκαια με τον αυτοεξόριστο Έλληνα ηγέτη. Έτσι, λοιπόν, η συνάντηση εκείνη Βενιζέλου και Τσώρτσιλ ήταν συνάντηση δυο πολιτικών που είχαν ήδη συνδεθή προηγουμένως, κατά την διάρκεια μιας από τις συνταρακτικώτερες φάσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Τσώρτσιλ εθαύμαζε τον Βενιζέλο. Στο περίφημο ιστορικό έργο του «Παγκόσμιος Κρίσις», που δημοσίευσε αργότερα, όπου απέδιδε την πτώση του Έλληνος πολιτικού στον θάνατο του βασιλέως Αλεξάνδρου και ειδικώτερα στο μοιραίο «δάγκωμα της μαϊμούς», ο Τσώρτσιλ ετόνιζε μεταξύ άλλων: «Ίσως δεν θα υπερέβαλλε κανείς αν έλεγε ότι 250.000 όντα απέθανον εξ αιτίας του δήγματος του πιθήκου εκείνου».


«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 12.10.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και σχολιάζοντας την εκλογική αποτυχία του Βενιζέλου, προσέθετε: «Έτσι, ο ελληνικός λαός, εις την κρίσιμον στιγμήν των ελπίδων και των φόβων του, εστερήθη αιφνιδίως της εξαιρετικής προσωπικότητος η οποία εδημιούργησε την κατάστασιν και ήτο η μόνη ικανή να δώση επιτυχή λύσιν. Την στιγμήν που έφθασε το τηλεγράφημα που ανήγγειλε το αποτέλεσμα των ελληνικών εκλογών και την απόφασιν του Βενιζέλου (να αποσυρθή της πολιτικής και να εγκαταλείψη την Ελλάδα), ευρισκόμην εις την αίθουσαν του υπουργικού συμβουλίου με τον (πρωθυπουργόν) Λόυδ Τζωρτζ. Η οδύνη του ήτο ανάλογος με την έκπληξίν του. Εν τούτοις, με την φυσικήν ευχέρειαν αντιδράσεώς του, και με αυτήν την σκληρότητα που προήλθεν εκ των δοκιμασιών του πολέμου, ο Λόυδ Τζωρτζ περιωρίσθη να παρατηρήση με σαρδώνειον χαμόγελον: Εν τάξει! Είμαι ο μόνος που μένει. Πράγματι, ο Πρόεδρος Ουίλσων είχε προσβληθή υπό ασθενείας, ο Κλεμανσώ είχε αποσυρθή και ο Ορλάνδο (πρωθυπουργός της Ιταλίας) είχεν ηττηθή».


Πέραν της οδύνης του Βρεττανού πρωθυπουργού, είναι χαρακτηριστική η φράση του με την οποίαν έδειχνε ότι συγκατέλεγε και τον Βενιζέλο στην ομάδα των ηγετών του Δυτικού κόσμου που είχαν παίξει κορυφαίο ρόλο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Λόυδ Τζωρτζ, Κλεμανσώ, Ουίλσων, Ορλάνδο, Βενιζέλος. Και ήταν, άλλωστε, και η θρυλική πεντάδα η οποία πρωτοστάτησε κατά τις διαπραγματεύσεις του Συνεδρίου της Ειρήνης.


Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

Αυτόν, λοιπόν, τον ένα από τους πέντε επιφανείς πολιτικούς, τον ηττημένο από την ψήφο του ελληνικού λαού και ήδη αυτοεξόριστο, συνήντησε τότε, στη Νίκαια της Γαλλίας, ο Ουίνστων Τσώρτσιλ. Και να πώς περιγράφει την συνάντηση στις «Πολιτικές Αναμνήσεις» του ο Απόστολος Αλεξανδρής, που ήταν ως την ώρα εκείνη πρεσβευτής της Ελλάδος στην Ελβετία:

«Ευθύς ως μου ανηγγέλθη», γράφει, «διά τηλεγραφήματος του Υπουργείου των Εξωτερικών ότι η Κυβέρνησις παρητήθη την 3ην Νοεμβρίου 1920, την ίδιαν εσπέραν υπέβαλον παραίτησιν και μετ’ ολίγας ημέρας ανεχώρουν εκ Βέρνης διά την Νίκαιαν της Γαλλίας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε φθάσει εκεί δύο ημέρας προ εμού και κατέλυσεν εις την έπαυλιν του Εμμ. Ζερβουδάκη επί του Σιμιέ. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήτο πολύ καταβεβλημένος και είχε το ύφος δύσθυμον. Εις το παραπλεύρως της επαύλεως ταύτης ξενοδοχείον μου κατέφθασε μίαν εβδομάδα κατόπιν και ο κ. Τσώρτσιλ μετά της συζύγου του. Έτυχε να με παρουσιάση εις Άγγλος φίλος μου εις την κυρίαν Τσώρτσιλ, εις μίαν μικράν δεξίωσιν εκεί, ήτις με ηρώτησεν αν ήτο ακριβές ότι ο Βενιζέλος ήτο εις την Νίκαιαν.

Ο σύζυγός μου θα επεθύμει να τον επισκεφθή προσέθηκεν, και μετά τινας ημέρας ωδήγουν αυτοπροσώπως τον Τσώρτσιλ εις την έπαυλιν Ζερβουδάκη προς τούτο. Παρέμεινα εις την αίθουσαν κατά την συνομιλίαν των, ήτις υπήρξε μακρά. Ο Τσώρτσιλ εζήτησε να μάθη τα της παραιτήσεως του Βενιζέλου και τα της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Διά την παραίτησίν του ο Βενιζέλος είπεν απλώς ότι υπήρξε συνέπεια δυσμενούς ψήφου του ελληνικού λαού. Εκλογάς ενήργησα διότι ήτο ανάγκη ο λαός να εγκρίνη την πολιτικήν μου, πριν προβώ εις την εκτέλεσιν της Συνθήκης των Σεβρών. Ο λαός επλανήθη ένεκα μιας οκταετούς πολεμικής κοπώσεως και εξαντλήσεως. Παρητήθην διότι, άλλως, έδει να διοικήσω με δικτατορίαν και ο σεβασμός μου προς το Σύνταγμα, όπερ πάντοτε υπερησπίσθην απέναντι άλλων, μου επέβαλλε τούτο. Ομολογώ, άλλως, ότι δεν εγεννήθην από ύφασμα δικτάτορος».


Και συνεχίζει ο Αλεξανδρής την εξιστόρησή του ως εξής: «Ο Βενιζέλος ευχαρίστως εξήγησε περαιτέρω ότι η Μικρασιατική Εκστρατεία εγένετο τη προσκλήσει του Λόυδ Τζωρτζ και του Κλεμανσώ προς την Ελλάδα, ν’ αποστείλη στρατόν εις το βιλαέτιον της Σμύρνης, όπου άτακτα τουρκικά στοιχεία είχον εξαιρετικώς διαταράξει την τάξιν. Ο λόγος της τοιαύτης τουρκικής αποθρασύνσεως ήτο η διστακτική των Μεγάλων Δυνάμεων στάσις προς δικαίωσιν των εθνικών πόθων της Ελλάδος, ήτις είχε κατ’ Απρίλιον μήνα γίνει κοινόν κτήμα. Εν τω μεταξύ οι Βούλγαροι διέβαλον τους Τούρκους προς ένοπλον αντίστασιν εν Θράκη και Μ. Ασία, όπως αποτραπή ούτω η παραχώρησις ημίν τουρκικών επαρχιών. Η τότε γενομένη εις Σεβάστειαν επανάστασις του Κεμάλ αδιστάκτως φρονώ ότι αυτήν είχε την αιτίαν. Ευτυχώς δεν υπήρξαν αντιρρήσεις εκ μέρους της Ιταλίας προς τούτο, διότι τότε ο Ορλάνδο είχεν αποχωρήσει εις Ρώμην μηνίων. Η άφιξις και η δράσις του Ελληνικού Στρατού εν Μ. Ασία εδικαίωσεν όλων τας προσδοκίας. Εντός εξ μηνών είχεν εκκαθαρισθή των ατάκτων τούτων οργανώσεων όχι μόνον το βιλαέτιον της Σμύρνης αλλά και ολόκληρος η περιοχή από Κυδωνιών και Περγάμου μέχρι του ποταμού Μαιάνδρου. Δυστυχώς ο ιδικός σας ναύαρχος Κάλθροπ και η πέραν του Μαιάνδρου ιταλική κατοχή δεν επέτρεψαν ποτέ να καταδιώξωμεν τους νικηθέντας επανειλημμένως Τούρκους. Άλλως πρεσβεύω ότι ο Μουσταφά Κεμάλ θα παρεδίδετο δέσμιος, και ο Ταγιάρ εις Θράκην, και το κίνημα θα εξεμηδενίζετο».


Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

«Και τώρα;» ηρώτησεν ο Τσώρτσιλ. «Τώρα» είπεν ο Βενιζέλος, και το πρόσωπόν του εκαλύφθη υπό θλίψεως, «οφείλω να μη αποκρύψω τους μεγάλους φόβους μου μήπως το απελευθερωτικόν αυτό των χριστιανών έργον μου καταστραφή. Όχι εκ μέρους του Ελληνικού Στρατού. Αυτός θα πολεμήση εξ ίσου γενναίως και αποτελεσματικώς ως και πρότερον. Αλλ’ εφ’ όσον ο Κωνσταντίνος εγκαθίσταται εν Ελλάδι, φοβούμαι την στάσιν των Μεγάλων Δυνάμεων ένεκα αυτού εις το ζήτημα τούτο. Ολίγον αν στενοχωρήσουν την στρατιωτικήν μας κίνησιν εκεί ή τυχόν ευνοήσουν τον Κεμάλ, τα αποτελέσματα θα είναι ολέθρια διά την Ελλάδα. Δι’ αυτό επεθύμουν η φωνή μου να φθάση παρακλητική εις τας Μεγάλας Δυνάμεις και επωφελούμαι της ευτυχούς ταύτης συναντήσεως να είπω τούτο εις υμάς, όπως μη διαβλέπουν τον Κωνσταντίνον εις το ζήτημα αυτό, αλλά την Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος, είμαι πεπεισμένος, θα τιμωρηθή δι’ ό,τι έπραξεν από τους Έλληνας, αλλ’ η Ελλάς; Ενθυμηθήτε τι έπραξε διά τους Συμμάχους, τον διχασμόν, το αίμα της εν Μακεδονία, Μικρά Ασία και εν Ουκρανία ακόμη. Ας μη λησμονήσουν τι χθες μόλις έλεγεν από του βήματος της Γαλλικής Βουλής ο κ. Πισσόν, Υπουργός των Εξωτερικών, διά την ηρωικήν δράσιν του Ελληνικού Στρατού εις Ρωσίαν. Μη, προς Θεού, σαβανωθή η ενότης της φυλής, μόλις επετεύχθη αύτη ύστερα από τόσους αιώνας». Οι οφθαλμοί του Προέδρου επληρώθησαν δακρύων και η συγκίνησις υπήρξεν αληθώς μεταδοτική.

*Άρθρο του Γεωργίου Ρούσσου, που έφερε τον τίτλο «Ο Βενιζέλος προς τον Τσώρτσιλ: Προς Θεού, μη σαβανώσετε την Ελλάδα» και είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» στις 12 Οκτωβρίου 1973.

Ο Γεώργιος Ρούσσος

Ο δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής και θεατρικός συγγραφέας Γεώργιος Ρούσσος (1910-1984) υπήρξε εξέχον στέλεχος του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη.

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, διακεκριμένος βρετανός πολιτικός και συγγραφέας, εξέχουσα φυσιογνωμία του 20ού αιώνα, απεβίωσε στις 24 Ιανουαρίου 1965, πλήρης ημερών (είχε γεννηθεί στις 30 Νοεμβρίου 1874).

Ο Τσώρτσιλ διετέλεσε δις πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, από το Μάιο του 1940 έως τον Ιούλιο του 1945 και από τον Οκτώβριο του 1951 έως τον Απρίλιο του 1955.

Headlines