Ομόφυλες οικογένειες και ερευνητικά δεδομένα

Της Ζαΐρας Παπαληγούρα

Το ζήτημα της απόκτησης παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια είναι επίκαιρο και αμφιλεγόμενο. Προσκρούει σε προκαταλήψεις και φόβους αλλά και σε άγνοια ερευνητικών δεδομένων*.

Η επιθυμία ομόφυλων ζευγαριών να έχουν πρόσβαση στη γονεϊκότητα με δωρεά σπέρματος, παρένθετη μητρότητα και υιοθεσία (τεκνοθεσία, σύμφωνα με τον πολιτικώς ορθό νεολογισμό) προκαλεί έντονα συναισθήματα και παθιασμένες συζητήσεις.

Πολλοί δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι δύο άνδρες ή δύο γυναίκες ζουν μαζί.

Ακόμη περισσότερο ενοχλούνται στη σκέψη ότι μπορεί να αποκτήσουν και παιδιά.

Ωστόσο, όλο και περισσότερα ομόφυλα ζευγάρια έχουν παιδιά, των οποίων η σχέση με τους γονείς δεν διασφαλίζεται νομικά.

Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ αναφέρεται ότι υπάρχουν πολλά εκατομμύρια λεσβίες και γκέι γονείς ανατρέφοντας εκατομμύρια παιδιά.

Οι λεσβίες οι οποίες επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά ακολουθούν την τεχνική της σπερματέγχυσης με δωρεά σπέρματος δότη.

Στη χώρα μας υπάρχουν αρκετά ζευγάρια λεσβιών με παιδιά, καθότι ο N. 3305/2005 για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ορίζει ότι μοναχικές γυναίκες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτήν.

Καθώς ο νομοθέτης δεν διερευνά τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γυναικών αυτών και ενώ θεωρητικά δεν επιτρέπεται η πρόσβαση ομόφυλων γυναικών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, το αποτέλεσμα είναι ότι στην πράξη παρέχεται αυτή η δυνατότητα.

Το πρόβλημα, όμως, έγκειται στο ότι η σχέση των παιδιών με τη μη γενετική τους μητέρα δεν αναγνωρίζεται, με συνέπεια, σε περίπτωση αδυναμίας της γενετικής μητέρας να ασκήσει τα γονεϊκά της καθήκοντα, η δεύτερη μητέρα να αδυνατεί ν’ αναλάβει τον ρόλο αυτό.

Οι γκέι άνδρες, πάλι, μπορούν να αποκτήσουν απογόνους σε μια ομόφυλη σχέση με παρένθετη μητέρα ή με υιοθεσία, καθώς στη χώρα μας επιτρέπεται η παρένθετη μητρότητα, δηλαδή η κυοφορία γονιμοποιημένων ωαρίων από άλλη γυναίκα με συναίνεση όλων των εμπλεκόμενων προσώπων, δεν επιτρέπεται όμως η κυοφορούσα να έχει γενετική συγγένεια με το έμβρυο το οποίο κυοφορεί.

Το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας για λογαριασμό άγαμου («μοναχικού») άνδρα απασχόλησε επίσης τους νομικούς, αλλά χωρίς προς το παρόν να υπάρξει σχετική πρόβλεψη.

Παρ’ όλα αυτά, διεθνώς όλο και περισσότεροι γκέι άνδρες επιλέγουν να αποκτήσουν παιδιά με παρένθετη μητέρα.

Οι περισσότερες σχετικές μελέτες έχουν διεξαχθεί στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ολλανδία.

Στη χώρα μας, στο πλαίσιο μιας έρευνας για τη λειτουργία των οικογενειών που δημιουργήθηκαν με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου στη διαδικασία απόκτησης δικού τους παιδιού, μελέτησα οικογένειες που απέκτησαν παιδί με δωρεά σπέρματος – επομένως συνάντησα και ομοφυλόφιλες μητέρες –, με δωρεά ωαρίων και παρένθετη μητέρα.

Η αρχική κατεύθυνση που ακολουθήθηκε στις έρευνες αυτές αφορούσε παιδιά ομοφυλόφιλων μητέρων τα οποία είχαν αποκτηθεί σε μια ετερόφυλη σχέση και στη συνέχεια, αναγνωρίζοντας την ομοφυλοφιλία της η μητέρα, χώρισε και συζούσε με μια γυναίκα.

Οι πρώτες αυτές μελέτες, λοιπόν, αφορούσαν μητέρες οι οποίες δεν κατάφερναν να κερδίσουν δικαστικά την επιμέλεια των παιδιών τους καθώς επικρατούσε η άποψη ότι ένα παιδί που μεγαλώνει με μια ομοφυλόφιλη μητέρα είναι παιδί εκτεθειμένο σε ψυχικό κίνδυνο.

Τα ερευνητικά αποτελέσματα των ερευνών έδειξαν ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός των παιδιών αυτών δεν ήταν συχνότερα ομοφυλόφιλος από ό,τι στις ετερόφυλες οικογένειες.

Στη συνέχεια οι έρευνες επικεντρώθηκαν στην ψυχική υγεία των παιδιών, αλλά και στις κοινωνικές και τις φιλικές τους σχέσεις, λόγω πιθανών ρατσιστικών σχολίων εκ μέρους των συνομηλίκων τους.

Τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι δεν υπήρχαν αυξημένα ψυχολογικά προβλήματα στα παιδιά που μεγάλωναν μέσα σε μια ομόφυλη οικογένεια λεσβιών και ότι οι σχέσεις με τους συνομηλίκους τους ήταν καλές.

Ωστόσο, ο αντίλογος σε αυτά τα δεδομένα ήταν ότι δεν εντοπίστηκαν προβλήματα στις οικογένειες αυτές επειδή τα παιδιά είχαν αποκτηθεί στο πλαίσιο μιας ετερόφυλης σχέσης.

Επομένως, οι επόμενες έρευνες έστρεψαν την προσοχή τους στα ομόφυλα ζευγάρια γυναικών τα οποία είχαν από κοινού αποφασίσει να αποκτήσουν παιδί με δωρεά σπέρματος.

Σε οικογένειες, δηλαδή, που είχαν δημιουργηθεί εξαρχής με δύο γονείς του ίδιου φύλου.

Ολες οι μελέτες συμπίπτουν στο ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ομόφυλες οικογένειες δεν διαφέρουν από εκείνα που μεγαλώνουν σε μια ετερόφυλη οικογένεια.

Δεν διαπιστώνονται επομένως διαφορές στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, στη συμπεριφορά τους, στην ταυτότητα φύλου και στον σεξουαλικό τους προσανατολισμό.

Ωστόσο, τα παιδιά των λεσβιών ανησυχούσαν ότι θα μπορούσαν να εισπράξουν αρνητικά σχόλια από τους συνομηλίκους τους αναφορικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό των γονιών τους.

Οι έρευνες με γκέι πατέρες είναι πιο περιορισμένες.

Παρά το γεγονός ότι η απόκτηση παιδιού με παρένθετη μητέρα σε γκέι άνδρες απαγορεύεται σε πολλές χώρες, όλο και περισσότεροι γκέι πατέρες αποκτούν παιδιά με αυτή τη μέθοδο καταφεύγοντας για τον σκοπό αυτό σε χώρες όπου δεν υπάρχει σχετική απαγόρευση.

Με δεδομένο ότι όλοι οι γονείς αντιμετωπίζουν πίεση και δυσκολίες στη συντροφική τους σχέση όταν ανατρέφουν τα παιδιά τους, η υπόθεση εργασίας ήταν ότι υπήρχε η πιθανότητα να ήταν διαφορετικές οι συνθήκες των γκέι πατέρων από τις αντίστοιχες των λεσβιών μητέρων ή των ετερόφυλων ζευγαριών.

Κι αυτό επειδή από τη μια μεριά επικρατεί μια γενική αντίληψη ότι οι άνδρες μπορεί να είναι λιγότερο στοργικοί, και από την άλλη επειδή οι γκέι πατέρες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο ρατσισμό από τις λεσβίες μητέρες.

Ωστόσο, οι μελέτες δείχνουν ότι οι γκέι πατέρες με υιοθετημένα παιδιά έχουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και στρες από τα ετερόφυλα ζευγάρια με θετά παιδιά.

Οι πιο πρόσφατες μελέτες διερευνούν διαφορές μεταξύ γκέι, λεσβιών και ετερόφυλων οικογενειών και δεν διαπιστώνουν σημαντικές διαφορές στην ποιότητα των σχέσεων γονέων και παιδιών στον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, στο άγχος και στην κατάθλιψη.

Θα μπορούσε μάλιστα κάποιος να αναρωτηθεί γιατί όχι απλώς δεν αναφέρονται διαφορές στις οικογένειες αυτές, αλλά συχνά παρατηρούνται και θετικότερες σχέσεις με τα παιδιά τους.

Μια πιθανή ερμηνεία ίσως είναι ότι επειδή και οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι μοιράζονται τις προκαταλήψεις που υπάρχουν στις κοινωνίες όπου διαβιούν, προετοιμάζονται και διερευνούν πολλά ζητήματα προτού προχωρήσουν στην απόκτηση παιδιών.

*Η Ζαΐρα Παπαληγούρα είναι ψυχολόγος,τ. καθηγήτρια Τμήματος Ψυχολογίας ΑΠΘ

*Η σχετική βιβλιογραφία είναι ήδη πολύ πλούσια, καθώς το θέμα απασχολεί πλέον εδώ και χρόνια τους ειδικευμένους επιστήμονες σε όλον τον κόσμο και είναι στη διάθεση της εφημερίδας

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»