Στρουθοκαμηλισμός, μια επιλογή

Οι άνθρωποι είναι προικισμένοι με μία έμφυτη περιέργεια. Αναμενόμενο είναι λοιπόν να προσπαθούν να μαθαίνουν όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα.

Από την αυγή της ανθρωπότητας, αυτή η εμμονική αναζήτηση της γνώσης τούς βοήθησε να γνωρίσουν καλύτερα τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο γύρω τους, και να τον αξιοποιήσουν ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι κυνηγοί και συλλέκτες γνώσεων, αναζητούν και ξετρυπώνουν νέες πληροφορίες συνεχώς και παντού.

Κάποιοι μπορεί να παρακινήθηκαν να διαβάσουν αυτό το κείμενο για αυτόν ακριβώς τον λόγο.

Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο, έχει ενδιαφέρον να καταλάβουμε τι μας κάνει μερικές φορές να αντιστεκόμαστε στην επιθυμία να συλλέξουμε πληροφορίες και να υιοθετούμε την ακριβώς αντίθετη προσέγγιση.

Πριν από μερικά χρόνια, είχε δημοσιευτεί στην επιθεώρηση του Αμερικανικού Ψυχολογικού Συλλόγου μία μελέτη με τίτλο «Η λύπη της Κασσάνδρας: η ψυχολογία του να μη θέλεις να γνωρίζεις». Διαπίστωνε πως σε πολλές περιπτώσεις, επιλέγουμε να αγνοήσουμε πληροφορίες επειδή αυτές παραπέμπουν σε ένα στενόχωρο μέλλον που μας περιμένει.

Η μελέτη έδειξε, για παράδειγμα, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να γνωρίζουν για αρνητικά γεγονότα που θα τους συμβούν, όπως το πότε θα πεθάνουν οι ίδιοι ή αγαπημένα τους πρόσωπα ή το αν οι σχέσεις τους θα διαλυθούν.

Εκτός όμως από την αποφυγή αρνητικών πληροφοριών για το δικό μας μέλλον, έρευνες και επιστημονικές θεωρίες υποδεικνύουν πρόσθετα κίνητρα που μας κάνουν να αγνοούμε σκόπιμα, ενίοτε και επιδεικτικά, την πραγματικότητα που βρίσκεται ακριβώς μπροστά μας.

Η πληθώρα γνώσεων στην οποία έχουμε πρόσβαση, ιδίως στην ψηφιακή εποχή, σχεδόν μας αναγκάζει να αγνοούμε μέρος της, ειδάλλως θα καταρρεύσουμε κάτω από ένα υπερβολικό φορτίο πληροφοριών.

Συχνά επιλέγουμε επίσης αυτή την ηθελημένη άγνοια δεδομένων που έρχονται σε αντίθεση με τις απόψεις μας, ή πληροφοριών που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την αυτοεικόνα μας, και να μας αποδείξουν ότι δεν είμαστε τόσο ωραίοι/καλοί/επιτυχημένοι όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

Πράγματι, μία «μετα-αναλυτική μελέτη» που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην έγκριτη επιθεώρηση Psychological Bulletin δείχνει ότι πολύ συχνά, τα κίνητρα που μας οδηγούν στην «ηθελημένη άγνοια» σχετίζονται με την ηθική, ή ακριβέστερα, με τον τρόπο που θα θέλαμε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας από ηθικής άποψης.

Συχνά, οι άνθρωποι επιλέγουν να αγνοούν τις συνέπειες των πράξεων και των επιλογών τους, ώστε να μπορέσουν να αποφύγουν επιλογές που μπορεί να είναι αντίθετες με τα συμφέροντά τους. Τους είναι ευκολότερο να λένε στον περίγυρό τους, και κυρίως στον εαυτό τους: «Δεν ξέραμε».

Οι συντάκτες της μελέτης αποδίδουν την τάση αυτή σε ένα κίνητρο «αναζήτησης δικαιολογιών».

Ακούγονται όμως υπερβολικά θεωρητικά όλα αυτά και δεν είναι.

Το ηθικό κίνητρο που διέπει κατά τα φαινόμενα την ηθελημένη άγνοιά μας δεν αφορά μόνο το πεδίο της έρευνας, επηρεάζει και την πραγματικότητα που ζούμε.

Για παράδειγμα, πολλοί από όσους εξετάζουν και κρίνουν την ισραηλινο-παλαιστινιακή διαμάχη αγνοούν σημαντικά στοιχεία της, εν μέρει για να νιώθουν περισσότερο εναρμονισμένοι με τον «ηθικό εαυτό» τους απέναντι στα γεγονότα, για να διατηρήσουν μια απλή, αμόλυντη ηθική ταυτότητα σε έναν κόσμο του οποίου η (όποια) ηθική είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά περίπλοκη.

Είναι μια καταγγελία που διατυπώνεται συχνά εις βάρος των επικριτών του Ισραήλ ανά τον κόσμο, από τις αμερικανικές πανεπιστημιουπόλεις έως τους δρόμους των ευρωπαϊκών πόλεων: ότι αγνοούν ηθελημένα τη σφαγή που διέπραξε η Χαμάς στο νότιο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, ανοίγοντας αυτόν τον τελευταίο κύκλο της βίας.

Την ίδια καταγγελία όμως διατυπώνει και εις βάρος των συμπατριωτών του, μέσω της ισραηλινής εφημερίδας Haaretz, ο δρ Γιαΐρ Μπεν Νταβίντ, ειδικός στην ψυχολογία της ηθικής.

Ή μάλλον, το διατυπώσαμε λάθος, δεν καταγγέλλει, να καταλάβει προσπαθεί: γιατί οι Ισραηλινοί δεν θέλουν να γνωρίζουν τι πραγματικά συμβαίνει στη Γάζα;

Είναι και αυτό, επισημαίνει, μια μορφή ηθελημένης άγνοιας:

«Η εσκεμμένη τυφλότητα των (περισσότερων) Ισραηλινών ΜΜΕ σχετικά με το τι συμβαίνει στη Λωρίδα της Γάζας, και η υποβάθμιση των παράπλευρων δεινών που προκαλεί ο πόλεμος σε αθώους πολίτες, εντείνουν την άγνοια και διευκολύνουν τους θεατές να τυλίγονται σε έναν μανδύα αυτοδικαίωσης και να κυλιούνται μέσα σε αυτόν. Η άγνοια για το τι συμβαίνει στην άλλη πλευρά – ένα φαινόμενο που στο παρελθόν μας έκανε να νιώθουμε δυνατοί και σίγουροι – τώρα μας επιτρέπει επίσης να συνεχίσουμε να νιώθουμε ηθικοί».

Στα τέλη της περασμένης χρονιάς, μία βουλευτής του Λικούντ, του κόμματος του Μπενιαμίν Νετανιάχου, η Τάλι Γκότλιβ, έσπρωξε το φαινόμενο αυτό στα όρια της καρικατούρας.

Είχε μόλις αποκαλυφθεί πως ο ισραηλινός στρατός σκότωσε από λάθος τρεις ισραηλινούς ομήρους που είχαν καταφέρει να δραπετεύσουν, εκλαμβάνοντάς τους ως απειλή, παρότι κρατούσαν λευκή σημαία.

«Στο όνομα όλων των ονομάτων [του Θεού δηλαδή]», έγραψε στο X, «γιατί, γιατί κάνει αυτή τη στιγμή ο εκπρόσωπος των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων αυτή τη θλιβερή και τραγική ανακοίνωση… Ποιον σκοπό εξυπηρετεί; Κανέναν σκοπό!».

Γράψαμε όμως 750 λέξεις για να πούμε, τελικά, το προφανές: ο στρουθοκαμηλισμός, όπου και αν εκδηλώνεται, μπορεί να εξηγείται, αλλά δεν δικαιολογείται.

Premium έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»