Το κράτος δικαίου νοσεί – Από τη διαφθορά και τις υποκλοπές μέχρι την καταπάτηση βασικών δικαιωμάτων

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που το RSF και το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου καταδίκασαν το μπαράζ αγωγών του ανιψιού και πρώην Γενικού Γραμματέα του Πρωθυπουργού, Γρηγόρη Δημητριάδη, εναντίον δημοσιογράφων για την αναφορά τους σε θέματα δημοσίου συμφέροντος, σχετικά με την εμπλοκή του στις υποκλοπές.

Μια νέα έκθεση όμως, «ελληνικού ενδιαφέροντος», που ήρθε στα χέρια της Κομισιόν έρχεται να θυμίσει πόσο εκτεθειμένοι είναι οι Έλληνες πολίτες σε τέτοιες πρακτικές, τις περίφημες SLAPPs, δηλαδή αβάσιμες μηνύσεις/αγωγές από κάποιον ισχυρό ενάντια σε όποιον ασκεί κριτική σε θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος.

Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει θεσπίσει ακόμα ειδική νομοθεσία για την αντιμετώπιση τους παρά τις συστάσεις της Επιτροπής στην Έκθεση για το Κράτος Δικαίου 2023.

Αυτό είναι όμως ένα μόνο λιθαράκι από το ψηφιδωτό της παρακμής του κράτους δικαίου στη χώρα μας.

Από την καταστρατήγηση συνταγματικών και νομοθετικών εγγυήσεων καλής νομοθέτησης, μέχρι αδιαφανή έλεγχο της διαφθοράς και κυβερνητικές παρεμβάσεις σε ανεξάρτητες αρχές, συνθέτουν μια ζοφερή εικόνα για το κράτος δικαίου, όπως περιγράφεται στη νέα έρευνα στο πλαίσιο ελέγχου που διεξάγει η Κομισιόν.

Ειδικότερα, στο report που κατέθεσαν πέντε ελληνικές οργανώσεις στις Βρυξέλλες, συνεισφέροντας στον ετήσιο έλεγχο των εθνικών συστημάτων που διεξάγει η Κομισιόν μέσω της Έκθεσης για το Κράτος Δικαίου, καταγράφουν μια συνεχιζόμενη υποχώρηση της ποιότητας λειτουργίας των θεσμών της χώρας.

Το Vouliwatch, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ), η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), η HIAS Ελλάδας, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) και η Reporters United αναφέρουν χρόνιες πλημμέλειες και νέες απειλές για το κράτος δικαίου, προειδοποιώντας για τους κινδύνους της υποχώρησης του κράτους δικαίου στην Ελλάδα.

Εξαφανίσεις ανθρώπων, αστυνομική βία και παρακολουθήσεις

Τα πορίσματα της έρευνας που παρουσιάστηκαν την Τετάρτη 24 Ιανουαρίου στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθήνας αφορούν τα εξής ζητήματα:

Η κυβέρνηση παρεμβαίνει στο έργο των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών (π.χ. ΑΔΑΕ), ιδίως μέσω αντισυνταγματικών τροποποιήσεων της σύνθεσης της Αρχής, εκφοβισμού των μελών της και κλήση τους ως υπόπτων σε ποινικές διαδικασίες.

Επίσης, οι παρακολουθήσεις από την ΕΥΠ και χρήση του λογισμικού κατασκοπείας Predator κατά υψηλόβαθμων κρατικών λειτουργών, δημοσιογράφων και άλλων στόχων.

Η έναρξη του υπουργικού συμβουλίου. Η έκθεση των πέντε ελληνικών οργανώσεων εντοπίζει τις πολλές παραλήψεις και ευθύνες της κυβέρνησης για βασικές την εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το κράτος δικαίου στη χώρα μας.

Στην έρευνα υπενθυμίζεται ότι στις 3 Νοεμβρίου 2023, το Predator Files αποκάλυψε για πρώτη φορά ότι ο αριθμός του κινητού τηλεφώνου του Δημητριάδη φέρεται να είχε χρησιμοποιηθεί για την αποστολή μηνυμάτων με σύνδεσμο μολυσμένο με παράνομο spyware Predator σε 11 στόχους στην Ελλάδα. Την εποχή που στάλθηκαν τα μηνύματα, ο Δημητριάδης υπηρετούσε στο γραφείο του Πρωθυπουργού και επέβλεπε την ΕΥΠ.

Επίσης, η έρευνα αναφέρεται σε αναγκαστικές «εξαφανίσεις» ανθρώπων, που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα, υπό τη μορφή επαναπροωθήσεων, με συνέχιση της ευθείας παράβασης διαταγών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την παροχή βοήθειας σε ανθρώπους σε κίνδυνο και για την πρόσβασή τους σε διαδικασίες ασύλου.

Αν-ελευθερία του Τύπου

Ολίσθηση της ελευθερίας του Τύπου, με κατάταξη της χώρας στην τελευταία θέση της ΕΕ για δεύτερη συνεχή χρονιά, λόγω των απειλών και επιθέσεων, των παρακολουθήσεων και των καταχρηστικών αγωγών (SLAPPs) κατά δημοσιογράφων.

Η περίπτωση Δημητριάδη είναι από τις χαρακτηριστικές στη χώρα μας, στην οποία αναφέρονται οι συντάκτες της έρευνας.

Αστυνομική βία και μια όχι και τόσο… ανεξάρτητη δικαιοσύνη

Οι συντάκτες της έκθεσης κάνουν λόγο για αστυνομική βία και αυθαίρετες συλλήψεις ιδίως κατά μειονοτήτων, αποδιδόμενη στην αντίληψη ενός ευρύτερου κλίματος ατιμωρησίας των σωμάτων ασφαλείας και στην έλλειψη αποτελεσματικής διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας.

H ελληνική δικαιοσύνη είναι αναποτελεσματική στη διαχείριση περιπτώσεων αστυνομικής βίας, δείχνοντας ότι δεν είναι ανεξάρτητη, όπως προβλέπεται από τα άρθρα 2 και 4 του Χάρτη της Θεμελιωδών Δικαιωμάτων – και των συνακόλουθων διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιωμάτων – όσον αφορά τις έρευνες σχετικά με τη συμπεριφορά της Ελληνικής Αστυνομίας και της Ελληνικής Λιμενικού Σώματος.

Υπάρχουν περιπτώσεις που ο Εισαγγελέας μπορεί να αρχειοθετεί υποθέσεις χωρίς προκαταρκτική έρευνα, όταν έχει διεξαχθεί ένορκη διοικητική εξέταση ή έχει εκδοθεί έκθεση NTA. Ωστόσο, οι διοικητικές έρευνες διεξάγονται συχνά και από αστυνομικούς της ίδιας διεύθυνσης που ερευνάται.

Σύμφωνα με την έκθεση, έχει παρατηρηθεί και ελλιπής συλλογή αποδεικτικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα μετά το τραγικό ναυάγιο στην Πύλο, όπου οι μάρτυρες που κλήθηκαν από την Εισαγγελία Καλαμάτας ανέφεραν παραλείψεις και αλλοιώσεις των καταθέσεών τους για το περιστατικό.

Δεν ελέγχεται καλά η διαφθορά

Για τη χώρα μας όμως η αρνητική λίστα δεν σταματάει εδώ.

Η χώρα μας έχει επιδείξει πλημμελή και αδιαφανή έλεγχο της διαφθοράς, ιδίως ενόψει της οπισθοδρόμησης του πλαισίου για τις δηλώσεις «πόθεν έσχες», των ανεφάρμοστων κανόνων για το Μητρώο Διαφάνειας και για τα δώρα υπουργών και βουλευτών, καθώς και του πλημμελούς ελέγχου της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχει νόμος από το 2022 για την καταγραφή του Μητρώου για τους λομπίστες, ελάχιστοι -μόλις 17 – έχουν εγγραφεί στο Μητρώο Διαφάνειας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται εταιρεία υγειονομικής ταφής απορριμμάτων και μία ένωση που κατασκευάζει και συντηρεί εξοπλισμό πυρασφάλειας, καμία από τις οποίες δεν υποχρεούται νομικά να εγγραφεί.

Γενικότερα, η λειτουργία του Μητρώου και οι υποχρεώσεις που επιβάλλει στους λομπίστες δεν φαίνεται να έχουν γίνει γνωστές στο κοινό, ενώ οι διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται ο νόμος στην πράξη είναι ελάχιστες.

Για το πολιτικό χρήμα η έρευνα αναφέρει ότι νομοθετικό πλαίσιο για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων δεν φαίνεται να ενισχύει αποτελεσματικά τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την αντικειμενικότητα των ελεγκτικών μηχανισμών. Δεν υπήρξε καμία αλλαγή στην ποσότητα ή την ποιότητα των πληροφοριών που δημοσιεύονται από την Επιτροπή στον ισότοπό της, η οποία παραμένει εξαιρετικά ελλιπής.

Ενώ πραγματοποιήθηκαν εκλογές στις 25 Ιουνίου 2023, θα έπρεπε να δημοσιευτεί έκθεση για τα έσοδα και έξοδα των κομμάτων μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου 2023, ωστόσο, η Επιτροπή Ελέγχου ανακοίνωσε στις 29 Σεπτεμβρίου 2023, δηλαδή μετά την παρέλευση των εν λόγω προθεσμιών, την παράταση των προθεσμιών έως τις 31 Οκτωβρίου 2023 με μια αμφίβολης νομιμότητας απόφαση.

Περίεργα πολυνομοσχέδια

Στη συνέχεια, η έκθεση επισημαίνει πόσο η χώρα μας δεν τα πάει και πολύ καλά με την τήρηση των νομικών της υποχρεώσεων όσον αφορά το κράτος δικαίου.

Ειδικότερα, αναφέρεται καταστρατήγηση των συνταγματικών και νομοθετικών εγγυήσεων της καλής νομοθέτησης, μέσω της συνεχιζόμενης τακτικής των ανεπαρκών δημοσίων διαβουλεύσεων, της κατάθεσης «πολυνομοσχεδίων» και εκπρόθεσμων άσχετων τροπολογιών, καθώς και της συνεχούς τροποποίησης προσφάτως ψηφισθέντων νόμων.

Πρόβλημα διαφάνειας

Επίσης, η χώρα μας συμμορφώνεται πλημμελώς με τις υποχρεώσεις διαφάνειας και ανοικτών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της συστηματικής αδυναμίας ανταπόκρισης της κυβέρνησης και της βουλής σε αιτήματα πληροφοριών και κατάθεσης εγγράφων.

Τέλος, οι ερευνητές αναφέρουν την κατάχρηση του ποινικού δικαίου, ενδεικτικά των διατάξεων για τη διακίνηση, σε βάρος προσφύγων και μεταναστών, αλλά και κατά οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και υπερασπιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για σύννομες δράσεις υποστήριξης.

Οι 12 προτάσεις της έρευνας προς την κυβέρνηση

Συνεπώς, για τους συντάκτες, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να περάσει σε 12 βασικά βήματα για να βγάλει τη χώρα από τις ντροπιαστικές θέσεις στη κατάταξη για το κράτος δικαίου.

Η Ελληνική Κυβέρνηση οφείλει να:

1. Διασφαλίσει την ενίσυχη της αποτελεσματικότητας και λογοδοσίας του θεσμού της νομικής βοήθειας στην Ελλάδα, μία κεντρική προσέγγιση υπό την εποπτεία του Υπουργείου της Δικαιοσύνης για την αντιμετώπιση των καταγεγραμμένων ελλείψεων και την προώθηση της δίκαιης και αποτελεσματικής λειτουργίας της νομικής βοήθειας.
2. Συμμορφώνεται αμέσως και πλήρως με τα ασφαλιστικά μέτρα που υποδεικνύει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σύμφωνα με το Άρθρο 39 του Κανονισμού του.
3. Ενισχύσει τη διαφάνεια της διερεύνησης καταγγελιών κακομεταχείρισης από σώματα ασφαλείας, παρέχοντας, μεταξύ άλλων, στοιχεία για τον αριθμό υποθέσεων που εξετάζονται από την ποινική δικαιοσύνη και από μη δικαστικούς μηχανισμούς ελέγχου, καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών.
4. Εγγυηθεί τη εναρμόνιση του συστήματος για τις δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης, όσον αφορά τον νόμο αλλά και την εφαρμογή του, με τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας και με τις συστάσεις της GRECO.
5. Ενισχύσει τη διαφάνεια της λειτουργίας των κοινοβουλευτικών επιτροπών και ιδίως της Επιτροπής Ελέγχου Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης.
6. Υιοθετήσει ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών τους από παράνομη παρακολούθηση και να επισπεύσει τις έρευνες σχετικά με την παρακολούθηση δημοσιογράφων και άλλων προσώπων τόσο μέσω υποκλοπών από την ΕΥΠ όσο και μέσω παράνομης χρήσης του λογισμικού κατασκοπείας Predator σε βάρος στόχων.
7. Θεσπίσει νομοθεσία κατά των αγωγών SLAPP για την προστασία των δημοσιογράφων και των μέσων ενημέρωσης από τις καταχρηστικές αγωγές.
8. Εγγυηθεί την εφαρμογή στην πράξη των διατάξεων για το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες και σε ανοικτά δεδομένα.
9. Εφαρμόσει τους κανόνες του Συντάγματος, του Κανονισμού της Βουλής, του Ν 4622/2019 και του Εγχειριδίου Νομοθετικής Μεθοδολογίας αναφορικά με την προετοιμασία, την κατάθεση και την ψήφιση νόμων, σύμφωνα με τις αρχές του κράτους δικαίου και της καλής νομοθέτησης.
10. Διασφαλίσει την ανεξάρτητη και απρόσκοπτη λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών και των μελών τους στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους.
11. Αναθεωρήσει τις ρυθμίσεις για την εγγραφή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και να διασφαλίσει τη συμμόρφωση του πλαισίου με τους ενωσιακούς κανόνες και δη τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία προσωπικών δεδομένων, καθώς και με τις συστάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
12. Εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές για να αποσαφηνιστεί ότι η παροχή συμβουλευτικής και συνδρομής σε άτομα που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα με βούληση να αιτηθούν διεθνή προστασία και η επικοινωνία προς τούτο δεν δύνανται να ερμηνευτούν ως αξιόποινες πράξεις.