Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ι’)

Το τέταρτο βιβλίο του Θουκυδίδη (Ιστοριών Δ) περιλαμβάνει τρία και πάλι έτη του Πελοποννησιακού Πολέμου, το έβδομο, το όγδοο και το ένατο. Ένα τμήμα τού εν λόγω βιβλίου είναι αφιερωμένο σε μια σημαντική εστία του πολέμου μεταξύ των Αθηναίων και των Πελοποννησίων, στα κρίσιμα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Πύλο το 425 π.Χ. Κατά το έβδομο, λοιπόν, έτος του πολέμου σαράντα αθηναϊκά πλοία, που περιέπλεαν την Πελοπόννησο εν πλω προς τη Σικελία, αναγκάστηκαν λόγω τρικυμίας να προσορμιστούν στον κόλπο της Πύλου, το ιδανικό αυτό φυσικό λιμάνι στη δυτική ακτογραμμή της Μεσσηνίας. Ο έμπειρος στρατηγός Δημοσθένης, ο οποίος συμμετείχε στην εκστρατεία, αντελήφθη τα πλεονεκτήματα της περιοχής και έπεισε τους Αθηναίους να οχυρώσουν με τείχος το ύψωμα Κορυφάσιο, βορείως του κόλπου του Ναβαρίνου, πάνω από τη φημισμένη Βοϊδοκοιλιά. Ο Δημοσθένης αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας αθηναϊκής ναυτικής βάσης στην επικράτεια των Λακεδαιμονίων. Έχοντας αυτήν ως ορμητήριο, οι Αθηναίοι, με τη βοήθεια των Μεσσηνίων, θα ήταν σε θέση να παρενοχλούν τους αντιπάλους τους.

Αφού όρθωσε μέσα σε έξι ημέρες οχυρώσεις στο Κορυφάσιο, ο Δημοσθένης έλαβε την απόφαση να παραμείνει στην Πύλο με πέντε πλοία, ως φρουρά του οχυρού. Ο υπόλοιπος στόλος αναχώρησε εσπευσμένα για τη Σικελία, ενώ δύο πλοία στάλθηκαν στον αθηναϊκό στόλο που βρισκόταν στη Ζάκυνθο, προκειμένου να ζητηθούν ενισχύσεις. Οι Λακεδαιμόνιοι, θορυβημένοι από τις εξελίξεις, ζήτησαν από τα στρατεύματά τους, που είχαν εισβάλει στην Αττική υπό τις διαταγές του βασιλιά Άγη Β’, να εγκαταλείψουν κάθε δραστηριότητα και να μεταβούν στην Πύλο. Για τον ίδιο λόγο ανακάλεσαν και το στόλο τους από την Κέρκυρα.

Όταν αφίχθησαν στην Πύλο, οι σπαρτιάτες οπλίτες εγκαταστάθηκαν στο μυχό του κόλπου, έχοντας το στόλο τους μπροστά τους. Οι επικεφαλής των Λακεδαιμονίων, από φόβο μήπως χρησιμοποιήσουν οι Αθηναίοι τη Σφακτηρία ως ορμητήριο, έδωσαν εντολή σε ένα επίλεκτο σώμα τους να αποβιβαστεί και να οχυρωθεί στο δασώδες κατά την αρχαιότητα νησί, τον τεράστιο φυσικό λιμενοβραχίονα του Ναβαρίνου.

Ταυτόχρονα εξαπέλυσαν επίθεση από ξηρά και θάλασσα κατά του αθηναϊκού οχυρού στο Κορυφάσιο. Οι άνδρες του Δημοσθένη κατάφεραν να αποκρούσουν τη σπαρτιατική επίθεση. Κατά τη διάρκεια της μάχης ο σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, ο οποίος έξι χρόνια νωρίτερα είχε εμποδίσει τους Αθηναίους να ιδρύσουν στρατιωτική βάση στη Μεθώνη, τραυματίστηκε και έχασε την ασπίδα του.

Στο μεταξύ, τα πενήντα αθηναϊκά πλοία που είχαν σταλεί ως ενίσχυση δεν προσορμίστηκαν στην Πύλο, αλλά διανυκτέρευσαν στη νήσο Πρώτη, στα ανοιχτά της Μαραθόπολης. Το πρωί της επόμενης ημέρας εισήλθαν στον κόλπο της Πύλου και από τις δύο εισόδους (το Μεγάλο Πέρασμα, στα νότια, και τη Συκιά, στα βόρεια) και καταναυμάχησαν το σπαρτιατικό στόλο, που αριθμούσε εξήντα πλοία. Επομένως, οι Λακεδαιμόνιοι όχι μόνο δεν είχαν καταφέρει να καταλάβουν το εχθρικό οχυρό στο Κορυφάσιο, αλλά και έβλεπαν πλέον το επίλεκτο σώμα τους αποκομμένο στη Σφακτηρία, καθώς οι Αθηναίοι εκτελούσαν συνεχείς ναυτικές περιπολίες γύρω από το νησί.

Τα γεγονότα στην Πύλο έγιναν τα κυρίαρχα του πολέμου. Οι Λακεδαιμόνιοι, στην προσπάθειά τους να διασώσουν τους αποκλεισμένους στη Σφακτηρία οπλίτες τους, ζήτησαν τοπική ανακωχή, την οποία δέχτηκαν οι αθηναίοι στρατηγοί, και έστειλαν πρεσβεία στην Αθήνα με σκοπό τη σύναψη ειρήνης, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο δημαγωγός Κλέων δεν περιορίστηκε στο να τορπιλίσει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των εμπολέμων, αλλά μετέβη ο ίδιος στην Πύλο, προκειμένου να ηγηθεί ως στρατηγός –αντί του μισητού αντιπάλου του Νικία– στην επιχείρηση κατά των Σπαρτιατών που παρέμεναν αποκλεισμένοι στη Σφακτηρία. Η απόβαση των σαφώς υπέρτερων αθηναϊκών δυνάμεων –με τη συμμετοχή και δύναμης Μεσσηνίων– στο νησί σηματοδότησε την έναρξη των εχθροπραξιών, και οι 292 Λακεδαιμόνιοι που τελικά επέζησαν αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Οι αιχμάλωτοι, οι οποίοι είχαν παραμείνει αποκομμένοι στη Σφακτηρία συνολικά εβδομήντα δύο ημέρες, οδηγήθηκαν στην Αθήνα, η δε απελευθέρωσή τους αποτέλεσε διαπραγματευτικό όρο της Σπάρτης στην εξέλιξη του πολέμου.

Τον επόμενο χρόνο, το 424 π.Χ., οι Αθηναίοι κατέλαβαν μεν τα Κύθηρα, αλλά δεν μπόρεσαν να πραγματώσουν τους στόχους τους στη Σικελία. Εκεί τα πράγματα εξελίχθηκαν δυσμενώς για εκείνους, καθώς ο συρακούσιος Ερμοκράτης του Έρμωνος κατάφερε με τα επιχειρήματά του –ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τη σχετική δημηγορία του στο συνέδριο της Γέλας– να ενώσει τις ελληνικές πολιτείες της Σικελίας, να σταματήσει τον εμφύλιο σπαραγμό και να επιτύχει τη σύναψη ανακωχής. Έτσι, οι Αθηναίοι δε βρήκαν πρόσφορο έδαφος για την υλοποίηση των επεκτατικών σχεδίων τους και αναγκάστηκαν να αποσύρουν το στόλο τους που είχε σταλεί στη Σικελία.

Εξάλλου, στο τέταρτο βιβλίο του Θουκυδίδη, μέσα από διάφορα επεισόδια του πολέμου αλλά και αγορεύσεις, σκιαγραφείται η προσωπικότητα του σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα, τον οποίον ολοφάνερα εκτιμούσε ο κορυφαίος αθηναίος ιστορικός. Είναι αξιοσημείωτο, μάλιστα, ότι ο Βρασίδας ήταν εκείνος που είχε πρωταγωνιστήσει από πλευράς των Λακεδαιμονίων στα πολεμικά γεγονότα της Αμφίπολης (το 424 π.Χ.), τα οποία –το έχουμε αναφέρει ξανά– είχαν αποβεί μοιραία για τον ίδιον τον Θουκυδίδη και είχαν οδηγήσει στον εξορισμό του.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, αγγλόφωνη έκδοση με θέμα τα γεγονότα της Πύλου και της Σφακτηρίας το 425 π.Χ.

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Δ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ε’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος ΣΤ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ζ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος H’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Θ’)