«Βαρέθηκα τους υποκριτές»: Ανάπηροι ηθοποιοί «διεκδικούν» εκ νέου τον Ριχάρδο Γ’ του Σαίξπηρ

«Ένιωσα πραγματικά θλιμμένος – και εξαντλημένος», λέει ο Mat Fraser για την είδηση ότι η Michelle Terry, καλλιτεχνική διευθύντρια του Shakespeare’s Globe, θα παίξει τον Ριχάρδο Γ’ αυτό το καλοκαίρι. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η αντίσταση στο «cripping up»: ηθοποιοί χωρίς αναπηρία μιμούνται άτομα με αναπηρία επί σκηνής.

«Είναι ένα θεμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και είναι σημαντικό να εξεταστεί στις σκηνές μας – αλλά όταν αυτό γίνεται χωρίς εμάς, νιώθουμε ότι η καταπίεση μας παρουσιάζεται ως απλή ψυχαγωγία»

Σήμερα, τον ρόλο του Ριχάρδου υποδύονται συχνά ηθοποιοί με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένου του Fraser, ο οποίος πρωταγωνίστησε το 2017 στην παραγωγή του έργου από τον Barrie Rutter για το Northern Broadsides και το Hull Truck.

View this post on Instagram

A post shared by Shakespeare’s Globe (@the_globe)

«Το 1997 πρότεινα στην Equity ότι το «crip face» ήταν σαν το blacking-up, ωστόσο από τότε είναι μια μόνιμη κατάσταση – ακόμη και τώρα, ακόμη και στο Globe», λέει ο Fraser. «Προσωπικά θα μποϊκοτάρω την παραγωγή αν προχωρήσει με αυτό το κάστινγκ- βαρέθηκα τους υποκριτές».

«Είναι ένα έργο για την αναπηρία»

Η Francesca Mills έπαιξε την Ερμία στο «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» το 2023. Η κωφή ηθοποιός Nadia Nadarajah, η οποία εμφανίστηκε στο As You Like It και στον Άμλετ το 2018, πρόκειται να πρωταγωνιστήσει σε μια δίγλωσση παραγωγή του Antony and Cleopatra σε προφορική αγγλική και βρετανική νοηματική γλώσσα αυτό το καλοκαίρι.

Ο Robert Softley Gale, καλλιτεχνικός διευθυντής της θεατρικής ομάδας Birds of Paradise, που έχει ως αφετηρία την αναπηρία, λέει ότι ο χώρος «κάνει σπουδαία πράγματα και με άλλους τρόπους. Έτσι, αυτό θα γίνει, ξέρετε, «οι Globe είναι κακοί» – ενώ δεν είναι τόσο απλό. Αλλά είναι ένα βήμα μπροστά, δύο βήματα πίσω. Γιατί το κάνετε αυτό; Γιατί να μην κάνουμε μόνο το ένα βήμα μπροστά;».

Ο Ριχάρδος Γ’ είχε μια σοβαρή κυρτότητα στη σπονδυλική στήλη που πιστεύεται ότι προκλήθηκε από σκολίωση, και αναγνωρίζεται ευρέως ως ο μόνος πρωταγωνιστής του Σαίξπηρ με αναπηρία. Ο χαρακτήρας έχει ερμηνευθεί από μια σειρά μη ανάπηρων ηθοποιών, από τον Richard Burbage έως τον Laurence Olivier και τον Mark Rylance.

Το έργο παρουσιάζει μια προβληματική σύνδεση μεταξύ της αναπηρίας και της ανηθικότητας

Την ίδια χρονιά με τον Fraser, η Kate Mulvany – η σπονδυλική στήλη της οποίας είναι κυρτή ως αποτέλεσμα χημειοθεραπείας στην παιδική της ηλικία – έπαιξε ως Ριχάρδος με αλλαγμένο φύλο με τον Bell Shakespeare στο Σίδνεϊ. Η Katy Sullivan, η οποία έχει προσθετικά πόδια, έχει προγραμματίσει να κάνει το ίδιο στο Θέατρο του Σαίξπηρ στο Σικάγο τον Φεβρουάριο.

Ο Tom Mothersdale, ο οποίος, όπως και ο ίδιος ο Ριχάρδος, έχει σκολίωση έπαιξε τον βασιλιά στο Bristol Old Vic το 2019. Και το 2022, ο Άρθουρ Χιουζ έγραψε ιστορία, καθώς έγινε ο πρώτος ηθοποιός με αναπηρία που έπαιξε τον ρόλο για τη Royal Shakespeare Company.

Ο Mat Fraser παίζει τον Ριχάρδο Γ’, τον ανάπηρο αντιήρωα του Σαίξπηρ

Ο Joshua J Parker, ένας αναπήρος ηθοποιός, πρωταγωνιστεί στην ωριαία διασκευή της πειραματικής θεατρικής ομάδας Messy Kind, The Life and Death of Richard III, στο θέατρο Barons Court του Λονδίνου τον Φεβρουάριο. «Είναι ένα έργο για την αναπηρία», τονίζει ο Parker. «Υπάρχει ένας αέρας αυθεντικότητας μέσα σε αυτόν τον ρόλο που δεν μπορεί να διδαχθεί. Υπάρχει ένα στοιχείο αλήθειας για το πώς ζούμε τη ζωή μας, ειδικά όταν πρόκειται για την υποκριτική. Είναι να ζούμε αληθινά, σε φανταστικές συνθήκες».

Ο Parker λέει ότι το Globe «δεν ήταν ποτέ ένας χώρος που ακολουθούσε τις τάσεις. Ήταν πάντα κάτι σαν trendsetter. Και είναι η πρώτη φορά, για μένα, που αισθάνομαι σχεδόν να κάνει κάτι με λιγότερη προσπάθεια και αποφασιστικότητα».

«Βιώνω καθημερινά την μισαναπηρία»

Ο Ριχάρδος Γ’ έχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της εκπροσώπησης της αναπηρίας. Όπως διερευνά η Katherine Schaap Williams στο βιβλίο της Unfixable Forms, ο χαρακτήρας του Σαίξπηρ έχει συνήθως διαβαστεί ως ένας χαρακτήρας που συνδέει την αναπηρία με το κακό, ακολουθώντας την πρώιμη σύγχρονη πεποίθηση ότι η αναπηρία ήταν σημάδι διαφθοράς ή θεϊκής τιμωρίας.

Ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του ως «αγενώς στιγματισμένο», «παραμορφωμένο, ημιτελές […] ελάχιστα μισοφτιαγμένο», και συνδέει ευθέως την ανάπηρη ταυτότητα με την κακία του: αφού «δεν μπορώ να αποδειχθώ εραστής / είμαι αποφασισμένος να αποδειχθώ κακοποιός».

Το έργο παρουσιάζει μια προβληματική σύνδεση μεταξύ της αναπηρίας και της ανηθικότητας. Ο ανάπηρος ηθοποιός Daniel Monks ερμήνευσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο Teenage Dick, την εκδοχή του έργου του Σαίξπηρ από τον Mike Lew, στο Donmar Warehouse το 2019.

Για τον Monks, η άμεση απεικόνιση του κοινωνικού και εσωτερικευμένου μισαναπηρισμού στο έργο σημαίνει ότι κάθε παραγωγή πρέπει να καθοδηγείται από θεατρικούς δημιουργούς με ζωντανή εμπειρία της αναπηρίας για να μην υποπέσει σε βλαβερά στερεότυπα: «Ως άτομο με αναπηρία, βιώνω καθημερινά την μισαναπηρία. Είναι ένα θεμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και είναι σημαντικό να εξεταστεί στις σκηνές μας – αλλά όταν αυτό γίνεται χωρίς εμάς, νιώθουμε ότι η καταπίεση μας παρουσιάζεται ως απλή ψυχαγωγία».

Το Globe δημοσίευσε μια δήλωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την οποία υπερασπίστηκε το κάστινγκ, λέγοντας ότι αν και «αναγνωρίζει τα εμπόδια στην πρόσβαση στη βιομηχανία μας […] και εργάζεται σκληρά για να τα διορθώσει», πιστεύει επίσης ότι «όλοι οι καλλιτέχνες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να παίξουν όλους τους ρόλους σε [αυτά τα έργα]».

Ο Sam Brewer, ένας τυφλός ηθοποιός και συνιδρυτής της θεατρικής εταιρείας FlawBored, η οποία έχει ως επίκεντρο την αναπηρία, το αποκρούει αυτό: «Υπάρχει αυτή η ιδέα ότι ο καθένας θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να πει οποιαδήποτε ιστορία.

Λοιπόν, τα άτομα με αναπηρία δεν επιτρέπεται να πουν καμία άλλη ιστορία εκτός από τη δική τους – και τώρα μας πήρατε κι αυτή. Έτσι, όταν μας παίρνετε έναν ανάπηρο χαρακτήρα ή μια ιστορία με αναπηρίες, είναι σαν να λέμε, ωραία, υπάρχει ένα άλλο πράγμα που δεν έχουμε – και αποκλειόμαστε ακόμα περισσότερο από αυτή τη βιομηχανία».

Πηγή: Guardian | Kεντρική φωτογραφία θέματος: channel4 | Ο Mat Fraser παίζει τον Ριχάρδο Γ’, τον ανάπηρο αντιήρωα του Σαίξπηρ