Γερμανία: Ο μακρύς δρόμος προς τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών

Κομφετί στην αίθουσα της ολομέλειας, κάτω από τον γυάλινο θόλο του ιστορικού κτιρίου του Ράιχσταγκ; Αυτό δεν είχε ξαναγίνει! Κι όμως, για όλα υπάρχει μια πρώτη φορά. Κι αυτή ήταν όταν στις 30 Ιουνίου του 2017 ο τότε πρόεδρος της Γερμανικής Βουλής Νόμπερτ Λάμερτ ανακοίνωνε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας για την καθιέρωση του λεγόμενου «Γάμου για ‘Όλους» (Ehe für alle) στη γερμανική έννομη τάξη και λίγους μήνες αργότερα και στη ζωή όλων εκείνων των ακτιβιστών και απλών ανθρώπων που επί δεκαετίες εργάζονταν και περίμεναν αυτήν τη στιγμή.

Στην ονομαστική ψηφοφορία από τις συνολικά 623 ψήφους 392 βουλευτές ψήφισαν υπέρ του νομοσχεδίου, 226 κατά, 4 επέλεξαν την αποχή.Στο άκουσμα της ιστορικής από κάθε άποψη απόφασης όλοι γύρισαν προς την πλευρά ενός βουλευτή των Πρασίνων, του Φόλκερ Μπεκ, πρωτοπόρου σε αυτήν την μακρά διαδρομή. Λουσμένος στα πολύχρωμα κομφετί χειροκροτούσε όρθιος με ένα πλατύ χαμόγελο στα χείλη, την ώρα που συνάδελφοί του τον συνέχαιραν δια χειραψίας. Ήταν παράλληλα κι ένας αποχαιρετισμός σε έναν βουλευτή που ανήκει στους πρωτεργάτες για την καθιέρωση του πολιτικού γάμου ομόφυλων ζευγαριών στη Γερμανία.

Μακρά διαδικασία αλλαγής στο μυαλό των ανθρώπων

«Ήταν για μένα μια μεγάλη ανακούφιση, γιατί αγωνιούσα αν θα πάνε όλα καλά την τελευταία στιγμή» μας είπε στην επικοινωνία που είχαμε μαζί του. «Ήταν παράλληλα και μια γιορτή γιατί οι συνάδελφοί μου με αιφνιδίασαν ρίχνοντας κομφετί. Ακόμη κι αν δεν τραγουδήσαμε, όπως έγινε στο κοινοβούλιο της Νέας Ζηλανδίας, η στιγμή ήταν πολύ συγκινητική. Συνέπεσε περιέργως με την τελευταία ημέρα της κοινοβουλευτικής μου θητείας μετά από 23 χρόνια. Υπό αυτήν την έννοια χωρίς να σκηνοθετήσει κανείς αυτήν την ημέρα του αποχαιρετισμού ήταν μια κορυφαία στιγμή για μένα ολοκληρώνοντας τη βουλευτική μου καριέρα».  Το ότι οι προσπάθειές του θα είχαν αυτήν την ευτυχή κατάληξη, δεν ήταν καθόλου βέβαιο. Ο Μπεκ, ο ίδιος ανοιχτά ομοφυλόφιλος, ξεκίνησε τον ακτιβισμό τη δεκαετία του 80 παρουσιάστηκε το AIDS, δεν υπήρχε τότε τρόπος να αντιμετωπιστεί μια τέτοια λοίμωξη και το κοινωνικό κλίμα απέναντι στους ομοφυλόφιλους ήταν εκρηκτικό.

Είχαν κυκλοφορήσει κατάλογοι με μέτρα εναντίον τους, όπου γίνονταν λόγος για τατουάζ, για εγκλεισμό τους σε εδικά στρατόπεδα. Στο κεφάλι μας κυκλοφόρησαν εικόνες όπως τις ξέρουμε από την εποχή των Ναζί. Και τότε είπα ότι θα πρέπει να ασχοληθώ με τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύξαμε μια καμπάνια για ίσα δικαιώματα και αναπόδραστα τέθηκε και το θέμα σύναψης γάμου. Όλο αυτό οδήγησε στον δημόσιο διάλογο για τη θέση αυτών των ανθρώπων στην κοινωνία και τον προσδιορισμό των δικαιωμάτων τους». Με άλλα λόγια μεσολάβησε μεγάλο διάστημα μέχρις ότου γίνει αποδεκτή σε επίπεδο κοινωνίας, στα κεφάλια των απλών ανθρώπων, η ιδέα της νομικής κατοχύρωσης μιας ομόφυλης σχέσης με όλες τις υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματα. Ο ίδιος ο Φόλκερ Μπεκ ήταν ο πρώτος που έγραψε για το θέμα, όταν ακόμη δεν ήταν βουλευτής, το 1990 έγινε η πρώτη αναφορά σε νομικά περιοδικά, το 1992 οργανώθηκε η δράση Aktion Standesamt (Δράση Ληξιαρχείο), όπου περίπου 250 ζευγάρια ομοφυλόφιλων υπέβαλαν αίτηση για πολιτικό γάμο σε περίπου εκατό δήμους σε όλη τη Γερμανία.

Τα ληξιαρχεία αρνήθηκαν να εκδώσουν τα χαρτιά, περίπου εκατό από τα ζευγάρια προσέφυγαν στη δικαιοσύνη και ζήτησαν από το δικαστήριο να δώσει στους ληξιάρχους τις κατάλληλες οδηγίες. «Έτσι φέραμε το θέμα στο προσκήνιο της δημοσιότητας. Οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες, αλλά αυτό οδήγησε σταδιακά σε μεταβολή πρόσληψης για το θέμα, που καταγράφηκε και σε σφυγμομετρήσεις. Και όταν το 2017 η βουλή ψήφισε το νόμο «Γάμος για όλους», πάνω από το 80% των Γερμανών ήταν υπέρ».

Με την πλάτη στον τοίχο η Μέρκελ

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει να δούμε πώς ήρθε αυτός ο νόμος στη γερμανική Βουλή. Όχι από τον αρχηγό της κυβέρνησης, εν προκειμένω τη συντηρητική Άγκελα Μέρκελ, τότε καγκελάριο, επικεφαλής μεγάλου συνασπισμού των Χριστιανικών Κομμάτων με τους Σοσιαλδημοκράτες, αλλά από την προοδευτική αντιπολίτευση. Η δε νομοθετική πρωτοβουλία, που σημειωτέον δεν ήταν η πρώτη, δεν προήλθε από την ίδια Βουλή, η οποία λόγω των πολιτικών συσχετισμών δεν σχημάτιζε πλειοψηφία για ένα τέτοιο προοδευτικό νομοσχέδιο, αλλά από την Άνω Βουλή, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο (Bundesrat). Σύμφωνα με το άρθρο 76, παράγραφο 1 του Θεμελιώδους Νόμου (Σύνταγμα) το Bundesrat έχει το λεγόμενο «δικαίωμα πρωτοβουλίας» (Initiativerecht), δηλαδή να συντάσσει και να υποβάλλει νομοσχέδια στην ομοσπονδιακή βουλή. Για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο περί «γάμου για όλους» η πρωτοβουλία προήλθε από το προοδευτικό κρατίδιο της Ρηνανίας-Παλατινάτου, το οποίο δύο φορές το 2013 και το 2015 κατέθεσε σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή, αλλά δεν έβρισκε την απαιτούμενη πλειοψηφία λόγω κομματικής πειθαρχίας.

Αλλά ο  χρόνος είχε κάνει το θαύμα του, η Μέρκελ αντελήφθη τον Ιούνιο του 2017 ότι ακόμη και μέσα στο ίδιο της το κόμμα υπήρχε μεταστροφή απόψεων για το θέμα. Αλλά και το χρονικό μομέντουμ ήταν ιδιαίτερο. Σε λίγους μήνες θα γίνονταν νέες βουλευτικές εκλογές, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και οι Πράσινοι έθεσαν ως όρο για πιθανή μετεκλογική συμμαχία με το CDU την ψήφιση του νόμου πλήρους αναγνώρισης του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών.

«Και έτσι εξωθήθηκε η Μέρκελ σε μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση, γιατί χρειάζονταν τις ψήφους του AfD για να καταψηφίσει το νομοσχέδιο, κι αυτό θα ήταν μια καταστροφή για την ίδια. Ήταν και ο λόγος που αναγκάστηκε να άρει την κομματική πειθαρχία. Και επειδή το νομοσχέδιο προέρχονταν από το Bundesrat, έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς Χριστιανοδημοκράτες να το ψηφίσουν, επειδή κατέληξε να είναι σχεδόν υπερκομματικό» σημειώνει ο Μπεκ. Την ημέρα της ψηφοφορίας στη Βουλή, στις 30 Ιουνίου του 2017, η Άγκελα Μέρκελ με το ουρανί μπλέιζερ της και λιγότερα κιλά από ότι εγκατέλειψε το αξίωμά της 4 χρόνια αργότερα, άκουγε αποσβολωμένη τους βουλευτές από το ίδιο της το κόμμα να συνηγορούν από το βήμα της ολομέλειας υπέρ του νομοσχεδίου.

«Γνώριζε πολύ καλά το παιχνίδι της εξουσίας για να αντιληφθεί ότι ήταν η σωστή κίνηση να γίνει η ψηφοφορία κατά συνείδηση για να προλάβει μια ήττα της για κάτι που δεν μπορούσε να αποτρέψει» επισημαίνει ο Μπεκ. «Το μεγαλύτερο μέλημά της ήταν να κρατήσει τους ψηφοφόρους της δεξιάς στο κόμμα». Το κλίμα της συζήτησης κρατήθηκε έπειτα από παράκληση του προέδρου της Βουλής σε αξιοπρεπή επίπεδα. Με εξαίρεση τον Σοσιαλδημοκράτη Γιοχάνες Καρστ, ο οποίος απευθυνόμενος εξοργισμένος προς την πλευρά της τής επέρριψε ότι μπλόκαρε τις προσπάθειες από το 2005 που έγινε καγκελάριος. «Ειλικρινά, κυρία Μέρκελ, σας ευχαριστώ για το τίποτα!» είπε με υψωμένη τη φωνή. Λίγα λεπτά αργότερα 70 συντηρητικοί βουλευτές από την κοινοβουλευτική της ομάδα έριχναν το μπλε ψηφοδέλτιο υπέρ του γάμου για όλους.

«Δεν αλλάζει κάτι για ετερόφυλα ζευγάρια»

Αμέσως μετά την ψηφοφορία η τότε καγκελάριος έσπευσε στα μικρόφωνα των δημοσιογράφων εκτός ολομέλειας να ξεκαθαρίσει με σοβαρό ύφος ότι για εκείνη γάμος νοείται μόνο μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας και ότι ψήφισε εναντίον. Κάτι τέτοιο δεν αναμένεται βεβαια στην ελληνική βουλή από τον πρωθυπουργό της χώρας, διότι είναι μια συντηρητική κυβέρνηση που έχει η ίδια τη νομοθετική πρωτοβουλία. Κάτι το ασυνήθιστο; «Καθόλου» απαντά ο Φόλκερ Μπεκ, «και στη Βρετανία το ίδιο έγινε, αν παρακολουθήσει κανείς τα τελευταία 200 χρόνια εξέλιξης σε νομικό επίπεδο, ο θεσμός πέρασε από διάφορα στάδια μεταρρύθμισης και αλλαγής, αλλά παρέμεινε ως θεσμός. Απλά προστέθηκε ένα ακόμη κεφάλαιο για ζευγάρια του ίδιου φύλου. Εξάλλου ο Ντέιβιντ Κάμερον είχε πει στους Βρετανούς συντηρητικούς ότι ο γάμος είναι ένας συντηρητικός θεσμός, γι αυτό και το άνοιγμά του είναι ένας συντηρητικός εκμοντερνισμός». Αντίφαση; Ίσως.

Παρακολουθώντας την αρθρογραφία των τελευταίων εβδομάδων στην Ελλάδα για το «μασάζ» στην Κ.Ο της Νέας Δημοκρατίας και το μέτρημα πιθανών διαρροών ίσως να χρειάζεται ακόμη χρόνος για να δουν ορισμένοι βουλευτές τη διάσταση ισότητας των φύλων στο γάμο και τις νομικές του συνέπειες για τα παιδιά μέσα από την εξελικτική της πορεία. Και για τον ίδιο τον πρώην βουλευτή των Πρασίνων δεν είναι όλα δεδομένα, ακόμη και σήμερα είναι αντίθετος σε ότι αφορά στην παρένθετη κυοφορία.

«Στη Γερμανία η παρένθετη κυοφορία απαγορεύεται από το νομικό μας σύστημα γενικά και δεν έχει σχέση με τον γάμο ομόφυλων. Σε αυτό συμφωνώ, γιατί τα παιδιά δεν μπορεί να είναι αντικείμενο οικονομικής ή εμπορικής συναλλαγής ενηλίκων. Τα παιδιά δεν είναι αντικείμενα, ίσως να είμαι λίγο συντηρητικός εδώ, αλλά για ζευγάρια ανδρών ο μόνος δρόμος είναι η υιοθεσία, κι αν δεν υπάρχει παιδί να υιοθετήσουν, δεν μπορούν να εκπληρώσουν την επιθυμία τους».  Ο Γάμος για Όλους παρά τους αρχικούς ενδοιασμούς για το κατά πόσο συνάδει με το άρθρο 6 του Θεμελιώδους Νόμου για την προστασία του γάμου και της οικογένειας, έχει πάρει το δρόμο του. Το ίδιο θα γίνει πιθανότατα και στην Ελλάδα, είναι η πρόβλεψη του Φόλκερ Μπεκ. Τι θα είχε να προτείνει στους Έλληνες βουλευτές που σκοπεύουν να καταψηφίσουν το νομοσχέδιο;. «Θα τους πρότεινα να αναλογιστούν γιατί να το κάνουν αφού δεν αλλάζει κάτι για τα ετερόφυλα ζευγάρια, δεν αφαιρούνται κάποια από τα δικαιώματά τους» απαντά. «Αντίθετα κατοχυρώνεται ασφάλεια δικαίου σε αυτά και τα παιδιά τους, δημιουργούνται νέες δομές αλληλεγγύης, που σταθεροποιούν μια κοινωνία. Κι αυτό είναι κάτι που συντηρητικοί βουλευτές το βρίσκουν πάντα καλό». Όχι, κομφετί για τον Κυριάκο Μητσοτάκη δεν προβλέπει…

Ειρήνη Αναστασοπούλου