Στάλινγκραντ: Το ποτήριον μέχρι τρυγός

Συμπληρώθηκαν ακριβώς 15 χρόνια από τον Νοέμβριο εκείνο του 1942, όταν 230.000 Γερμανοί στρατιώτες πέθαναν μέσα στα χιόνια και τις λάσπες του Στάλινγκραντ. Είκοσι δύο μεραρχίες άφησαν τα κόκκαλά τους στην παγωμένη περιοχή ανάμεσα στα ρεύματα του Ντον και του Βόλγα, γιατί κανείς από τους υπεύθυνους Γερμανούς στρατηγούς δεν είχε το θάρρος να αντικαταστήση την δολοφονική διαταγή του Χίτλερ με την επιταγή της συνείδησής του. Στο Στάλινγκραντ δεν δόθηκε μια στρατιωτική μάχη. Μάλλον έγινε ένα έγκλημα εις βάρος 230.000 στρατιωτών, εις βάρος των γονιών, των αδελφών, των γυναικών και των παιδιών τους. Από τότε γράφτηκαν σε πολλές γλώσσες πολλά βιβλία για το Στάλινγκραντ. Κανένας όμως συγγραφέας δεν σκέφτηκε να βρη κάποιο ηθικό ή ιδεολογικό μοτίβο για την ομαδική δολοφονία που έγινε. Ούτε και από τους Γερμανούς που έζησαν σ’ όλη την στυγνότητά της την προδοσία του Στάλινγκραντ.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.12.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και ο Χάινριχ Γκέρλαχ, ο συγγραφέας του βιβλίου που έχω μπροστά μου, έζησε την κόλαση στις λάσπες και τα χιονόνερα του Στάλινγκραντ. «Η προδομένη στρατιά» ονομάζει το νέο αυτό γερμανικό μυθιστόρημα γύρω από την θρυλική πόλη του Στάλινγκραντ. Το λέει μυθιστόρημα το βιβλίο του ο συγγραφέας. Και όμως το διάβασμά του μάς δίνει την πικρή γεύση ενός ντοκουμενταρισμένου ιστορικού δράματος. Αν συγκρίνη κανείς το νέο βιβλίο με το γνωστό «08/15» του Κιρστ (σ.σ. πολεμικό μυθιστόρημα του Χανς Χέλμουτ Κιρστ, 1914-1989, αναφερόμενο κι αυτό στην τραγική μοίρα των ανδρών της Βέρμαχτ κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο), δείχνει η δουλειά του Γκέρλαχ μια πιο γνήσια δραματικότητα κι’ ένα βαθύτερο ηθικό υπόστρωμα.

Να ένα απόσπασμα από την «Προδομένη στρατιά»:

— Είστε ένας συνοδοιπόρος, είπε ο ανθυπολοχαγός Βίηζε στον υπολοχαγό Μπρόιερ. Υπάρχουν εκατομμύρια σαν και σας. Είναι οι χειρότεροι. Αυτοί που λένε όλο «ναι» με κάποια επιφύλαξη, είναι εκείνοι ακριβώς που νομιμοποιούν το «κίνημα» για κάθε είδους αδικία. Είναι οι υπεύθυνοι για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, για τον διωγμό των Εβραίων και της Εκκλησίας, για το άδειασμα της ανθρώπινης ψυχής. Ο εθνικοσοσιαλισμός είναι η γερμανική μορφή του μπολσεβικισμού. Τα δυο συστήματα μοιάζουν μεταξύ τους σαν δυο μήλα από το ίδιο δέντρο. Ο πόλεμος αυτός είναι μια άμιλλα ανάμεσα σε αδέρφια που πήραν τον κακό δρόμο.

— Πάψτε επιτέλους, ανθυπολοχαγέ Βίηζε! Ο Μπρόιερ αισθανόταν ν’ ανεβαίνη μέσα του μια άμορφη οργή. Είπε: Αυτά που μου κοπανάτε είναι εχθρική προπαγάνδα. Ή μήπως είδατε με τα μάτια σας τίποτε από τις θηριωδίες που λένε;

— Δεν βλέπει κανείς αυτό που δεν θέλει να δη!

Ψέμα, προδοσία και απάτη ήταν το γερμανικό Στάλινγκραντ. Όταν, τον Γενάρη του 1943, μιλούσε ο Γκαίρινγκ για τον ηρωισμό των στρατιωτών του στο Στάλινγκραντ, ήξεραν ακόμη και οι πιο άπιστοι ότι το πρωτοχρονιάτικο μήνυμα του Χίτλερ «Μπορείτε να βασισθήτε 100% σε μένα» ήταν ένα συνειδητό βρώμικο ψέμα. Εκείνοι όμως που έπρεπε να πιουν το ποτήριον μέχρι τρυγός είχαν συνέλθει πια. Το ανθρώπινο είχε αρχίσει να σαλεύη και πάλι μέσα τους. Γράφει ο Γκέρλαχ:

«Ο λοχαγός Άιχερτ σκαρφαλώνει προς ένα άδειο δοχείο βενζίνης και ο Ρώσος ταγματάρχης που δείχνει κατανόηση για την τελευταία αυτήν επιθυμία του αξιωματικού τον βοηθάει. Συνάδελφοι, λέει ο Άιχερτ, βρισκόμαστε στο τέλος. Και το τέλος αυτό είναι σκληρό. Δεν θέλαμε να γίνουν όσα έγιναν. Σιωπήσαμε όμως… Το ρούχο που φοράμε σήμερα δεν είναι πια μια στολή που μας τιμά — δεν φταίμε όμως γι’ αυτό… Ό,τι κι’ αν συμβή θα το δεχθούμε σαν μια εξιλέωση. Σαν εξιλέωση για το ότι δεν θέλαμε να ξέρουμε, για την σιωπή μας… Είμαστε στρατιώτες του Φύρερ. Ας μάθουμε τώρα απ’ την αρχή πώς θα ξαναγίνουμε άνθρωποι».

Όταν, την άνοιξη του 1943, έφτασε μέσω Τουρκίας το πρώτο γερμανικό ταχυδρομείο από τους αιχμαλώτους του Στάλινγκραντ, παρεκάλεσαν στο τραπέζι δυο ανώτεροι αξιωματικοί τον Χίτλερ να δώση την διαταγή να μοιραστούν αμέσως τα γράμματα. Ο Χίτλερ τούς κοίταξε άγρια και, βάζοντας στην μπάντα το μαχαίρι και το πηρούνι του, είπε:

— Οι άνδρες του Στάλινγκραντ έχουν την υποχρέωση να είναι πεθαμένοι!

Την ζωήν αυτών των πεθαμένων μάς κάνει ν’ ακούμε τώρα το βιβλίο του Χάινριχ Γκέρλαχ.

*Άρθρο που αφορούσε τη Μάχη του Στάλινγκραντ και το πολεμικό μυθιστόρημα του Χάινριχ Γκέρλαχ «Η προδομένη στρατιά». Είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Πέμπτη 12 Δεκεμβρίου 1957.

Η Μάχη του Στάλινγκραντ, καθοριστικής σημασίας για την έκβαση όχι μόνο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου αλλά και ολόκληρου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διήρκεσε από τις 17 Ιουλίου 1942 έως τις 2 Φεβρουαρίου 1943, απέβη δε νικηφόρος για τον Κόκκινο Στρατό.

Η παράδοση του στρατάρχη Πάουλους στο Στάλινγκραντ

Δύο ημέρες πριν από την τυπική λήξη των εχθροπραξιών, στις 31 Ιανουαρίου 1943, είχε παραδοθεί στους άνδρες του Κόκκινου Στρατού ο γερμανός στρατάρχης Φρίντριχ Πάουλους (Friedrich Wilhelm Ernst Paulus, 1890-1957), διοικητής της 6ης Γερμανικής Στρατιάς, γεγονός που σηματοδότησε το ουσιαστικό τέλος των μαχών στο Στάλινγκραντ.

Σύμφωνα με τις σχετικές πηγές, από ένα σύνολο περίπου 270.000 Γερμανών που είχαν πολεμήσει στο Στάλινγκραντ, επέζησαν ύστερα από τις σφοδρές συγκρούσεις περί τις 91.000, που πήραν το δρόμο της αιχμαλωσίας.

Ο Χάινριχ Γκέρλαχ

Από αυτούς μόλις 6.000 βρίσκονταν εν ζωή το 1945, ελάχιστοι δε κατάφεραν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Ο Χάινριχ Γκέρλαχ

Ο γερμανός συγγραφέας Χάινριχ Γκέρλαχ (Heinrich Gerlach, 1908-1991) πολέμησε στο Στάλινγκραντ, τραυματίστηκε σοβαρά, αιχμαλωτίστηκε από τους Σοβιετικούς και επαναπατρίστηκε το 1950.

Ο Χάινριχ Γκέρλαχ

Το πολεμικό μυθιστόρημά του «Η προδομένη στρατιά» (Die verratene Armee) γράφτηκε την περίοδο της αιχμαλωσίας του και πρωτοεκδόθηκε στη Δυτική Γερμανία το 1957.