Κανονικότητα σημαίνει να λες τα πράγματα ως έχουν

Η «κανονικότητα» είναι μια πολύ φορτισμένη λέξη στη χώρα μας, με το νόημά της να αλλάζει αναλόγως της ιστορικής συγκυρίας. Στα πέτρινα χρόνια της τροϊκανής λιτότητας η σημασία που απέκτησε σχετιζόταν άμεσα με την αγωνία της κοινωνίας να βγει από τη διαρκή «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» της περιόδου των μνημονίων (2010-2018). Αργότερα, η έννοια της επηρεάστηκε από την πανδημία και την αναστάτωση που προκλήθηκε τότε.

Σχηματικά θα λέγαμε ότι και στις δυο περιπτώσεις η έννοια που απέκτησε η κανονικότητα σε ότι αφορά την καθημερινότητα ήταν να ζουν οι άνθρωποι μια ζωή χωρίς απρόβλεπτα και ανεξέλεγκτες ανατροπές, χωρίς μια αίσθηση διαρκούς διακινδύνευσης.

Όμως, φοβάμαι ότι παράλληλα διαμορφώθηκε -με σπουδή, καθόλου τυχαία και άδολα- και μια άλλη έννοια της «κανονικότητας», που έχει να κάνει με την ανάγνωση και κατ’ επέκταση καταγραφή και ανάλυση της πραγματικότητας, των συμβαινόντων και των τεκταινόμενων. Αναφέρομαι στην προσπάθεια να θεωρηθεί κανονικότητα η απόλυτη επικράτηση ενός πολύ συγκεκριμένου αφηγήματος, με τρόπο που να θεωρείται ότι τίποτα άλλο δεν αξίζει να έχει θέση στο δημόσιο βίο.

Πρόκειται για το αφήγημα που είδε την οργισμένη αντίδραση κατά της λιτότητας ως παράλογη και επικίνδυνη πρακτική, που θεώρησε ότι το βασικό ήταν να προωθηθούν οι «μεταρρυθμίσεις» (δηλαδή οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές) ανεξαρτήτως κοινωνικού κόστους, και που εκτίμησε ότι μετά το 2019 η χώρα επανήλθε στην «κανονικότητα», από την οποία δεν θα έπρεπε ποτέ ξανά να αποκλίνει.

Ως άποψη προφανώς τη θεωρώ σεβαστή, ακόμη και εάν διαφωνώ με σημαντικές πλευρές της.

Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η συγκεκριμένη τοποθέτηση διεκδίκησε να είναι η «μόνη αλήθεια», σε βαθμό που να αντιμετωπίζεται ως παραλογισμός η αμφισβήτησή της.

Το γεγονός ότι ως πολιτική στρατηγική φάνηκε να δικαιώνεται στις εκλογές του 2023 – κυρίως γιατί φάνηκε η βαθιά κρίση της αντιπολίτευσης που δεν μπόρεσε να προσφέρει εναλλακτική – είχε αποτέλεσμα αυτή η αντίληψη περί «κανονικότητας» να θεωρείται ότι είναι πλέον αυτονόητη.

Αυτό έχει οδηγήσει σε μια συνθήκη που για ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων που διαμορφώνουν (ή νομίζουν ότι διαμορφώνουν) την κοινή γνώμη θεωρείται επικίνδυνη και… αντιδραστική πρακτική απλώς να λες τα πράγματα όπως έχουν.

Δηλαδή, να λες ότι υπάρχει ένα κυβερνητικό νομοσχέδιο για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, αλλά υπάρχουν και αντιδράσεις μαζικές (και όχι απαραίτητα «μειοψηφικές»). Να αναφέρεσαι στο πρόβλημα της ακρίβειας και στο πώς επηρεάζει το κοινωνικό και πολιτικό κλίμα. Να μιλάς για την κοινωνική ανισότητα και τον διαχωρισμό των πολιτών στα οποία οδηγούν μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις σε κρίσιμους τομείς, όπως της υγείας. Να επισημαίνεις τις εσωτερικές αντιφάσεις των πολιτικών χώρων, πρώτα και κύρια της κεντροδεξιάς, γύρω από το γάμο των ομόφυλων. Να σημειώνεις την ασυμμετρία στο πολιτικό σκηνικό και το πρόβλημα δημοκρατίας που διαμορφώνει η απουσία αντιπολιτευτικού πόλου. Να αναδεικνύεις, όταν και όπου εντοπίζονται, συμπτώματα κυβερνητικής αλαζονείας. Να στέκεσαι στο ότι εάν στο Ευρωκοινοβούλιο συζητούν για πρόβλημα κράτους δικαίου στη χώρα, αυτό δεν είναι γιατί «μας μισούν».

Εγώ λέω ότι αυτό είναι κανονικότητα σε μια χώρα. Να συζητάμε όλες τις πλευρές της πραγματικότητας. Να παρουσιάζουμε το κυβερνητικό έργο αλλά να του ασκούμε και κριτική. Να έχει βήμα η κυβέρνηση, να έχουν και τα κοινωνικά κινήματα. Να μιλούν τα κόμματα, αλλά να έχουν λόγο και οι πολίτες. Να διατυπώνονται απόψεις, αλλά να υπάρχει και αντίλογος.

Γιατί ούτε η μονοφωνία, ούτε η δυσφήμιση όσων κινητοποιούνται, ούτε η αποσιώπηση προβλημάτων, ούτε η συκοφάντηση απόψεων μπορούν να αποτελέσουν πραγματική κανονικότητα.  Άλλωστε το «αν η πραγματικότητα διαφωνεί μαζί μας τόσο το χειρότερο για αυτή», μπορεί να πετυχαίνει πρόσκαιρα, αλλά, όπως έχει αποδειχθεί, είναι εκδικητική.