Τρία ελληνικά νησιά εκπέμπουν SOS – Οι 11 ιστορικές τοποθεσίες στην Ευρώπη που κινδυνεύουν

Μία συναγωγή στην Ιταλία, ένα παλάτι στην Πολωνία, εκκλησίες σε Ιταλία και Τουρκία, αλλά και τρία ελληνικά νησιά συγκαταλέγονται μεταξύ των 11 ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών που κινδυνεύουν για διαφορετικούς λόγους να αφανιστούν ακόμα και μέσα στο 2024.

Κάποιες από τις τοποθεσίες, έχουν μεγάλη αναγνωρισιμότητα και υψηλή ιστορική αξία και μάλιστα το γεγονός ότι κάποια εξ αυτών περιλαμβάνονται στη λίστα προκαλεί σοκ.

«Απειλούνται από την κατεδάφιση, την ακατάλληλη ανάπτυξη, τις ολέθριες συνέπειες φυσικών καταστροφών, την παραμέληση ή την έλλειψη χρηματοδότησης»

Όλα αυτά τα μνημεία περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα «Τα επτά πιο απειλούμενα μνημεία» (7 Most Endangered), το οποίο καταρτίστηκε από την ομάδα διάσωσης πολιτιστικής κληρονομιάς Europa Nostra και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Η ομάδα προσπαθεί από το 2013 να προστατεύσει την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά που απειλείται, είτε από κατεδάφιση και ανάπλαση, είτε από παραμέληση και υπερεκμετάλλευση, είτε από πόλεμο. Ο φετινός κατάλογος υποδηλώνει ότι η επιβίωση ορισμένων μνημείων στην τρέχουσα μορφή τους δεν είναι καθόλου εγγυημένη.

Ο εκτελεστικός πρόεδρος της Europa Nostra, καθηγητής δρ. Χέρμαν Πάρτζινγκερ, δήλωσε: «Τα επιλεγμένα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς απειλούνται από την κατεδάφιση, την ακατάλληλη ανάπτυξη, τις ολέθριες συνέπειες φυσικών καταστροφών, την παραμέληση ή την έλλειψη χρηματοδότησης. Με τη δημοσίευση αυτού του καταλόγου επιθυμούμε να μεταφέρουμε ένα ισχυρό μήνυμα αλληλεγγύης και υποστήριξης προς τους ακτιβιστές και τις τοπικές κοινότητες που είναι βαθιά αφοσιωμένοι στη διάσωση αυτών των μνημείων. Η κληρονομιά της Ευρώπης πρέπει να διατηρηθεί όχι μόνο ως μαρτυρία του κοινού μας παρελθόντος, αλλά και ως καταλύτης για ένα βιώσιμο, συνεκτικό και ειρηνικό μέλλον».

Η κοσμήτορας του Ινστιτούτου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, Σίβα Ντούστνταρ, δήλωσε από την πλευρά της: «Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί βασικό πόρο για την ευρωπαϊκή ταυτότητα, την ελκυστικότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Αυτός ο κατάλογος μας υπενθυμίζει πόσο εύθραυστη είναι και πόσο τη θεωρούμε δεδομένη. Μαζί με τον μακροχρόνιο εταίρο μας Europa Nostra, το Ινστιτούτο ενισχύει τις προσπάθειες των τοπικών κοινοτήτων σε όλη την Ευρώπη, οι οποίες γνωρίζουν ότι η διάσωση των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς θα τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν άλλες πιεστικές προκλήσεις. Ελπίζουμε να δούμε τα μνημεία να αποκαθίστανται και να διατηρούνται για τις επόμενες γενιές».

Τα τρία ελληνικά νησιά που κινδυνεύουν

Μάλιστα ο φετινός κατάλογος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το Palais du Midi των Βρυξελλών, μια μεγαλοπρεπή αγορά του 19ου αιώνα που βρίσκεται σε διαδικασία κατεδάφισης για την επέκταση του μετρό, αλλά και νησιά των Κυκλάδων, τα οποία κινδυνεύουν από τον υπερτουρισμό.

Οι ωραίες παραλίες, τα εντυπωσιακά και γραφικά χωριουδάκια στις κορυφές των βράχων και η ιστορία χιλιετιών, έχουν καταστήσει εδώ και καιρό τις Κυκλάδες, έναν από τους πιο μαγικούς προορισμούς της Ευρώπης. Μάλιστα όπως σημειώνει το Bloomberg, ενδεικτικό αυτού είναι ότι οι κλίνες στα ξενοδοχεία ξεπερνούν πλέον άνετα τους κατοίκους κατά τρία προς ένα στη Μύκονο και τη Σαντορίνη, επιβαρύνοντας τα νησιά που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν σε μεγάλο βαθμό ήσυχα, μη ανεπτυγμένα και απομονωμένα.

Όμως στον κατάλογο της Europa Nostra, περιλαμβάνονται τρεις μικρότεροι νησιωτικοί προορισμοί των Κυκλάδων που κινδυνεύουν να χάσουν τον αυθεντικό χαρακτήρα τους, καθώς η αυξανόμενη τουριστική οικοδόμηση απειλεί να επισκιάσει την εγγενή γοητεία τους, καθώς αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη πίεση.

Συγκεκριμένα αυτά είναι η Σίφνος, η Σέριφος και η Φολέγανδρος, τρία νησιά χωρίς αεροδρόμιο, περισσότερο γνωστά για τα γραφικά χωριά τους και την απουσία ανάπτυξης μεγάλης κλίμακας παρά για τις παραλίες ή τη νυχτερινή τους ζωή. Ακόμα και η μετρίου κλίμακας ανάπτυξη δοκιμάζει τις υποδομές και το φυσικό περιβάλλον των νησιών σε τέτοιο βαθμό που και οι ίδιοι οι δήμαρχοι των νησιών φοβούνται ότι μπορεί να τα ωθήσουν σε οριακό σημείο.

Ποια άλλα μνημεία απειλούνται

Οι εργατικές συνοικίες courées της Γαλλίας

Άλλα σημεία που βρίσκονται στον κατάλογο είναι οι λεγόμενες courées της Γαλλίας, κατοικίες της εργατικής τάξης σε αυλές που αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο κατεδάφισης στις πρώην βιομηχανικές πόλεις Ρουμπέ και Τουρκουά στα σύνορα με το Βέλγιο.

Τον 19ο αιώνα, οι δύο πόλεις μαζί με τη Λιλ, αποτέλεσαν την «καρδιά» της βιομηχανίας της κλωστοϋφαντουργίας της Γαλλίας. Αυτές οι πόλεις στέγαζαν τους εργάτες σε μια μοναδική μορφή κατοικίας, γνωστής ως courées. Αυτά τα στενά αδιέξοδα περιείχαν μικρά σπίτια στριμωγμένα πίσω από τις υπάρχουσες σειρές κατοικιών, δημιουργώντας μια ξεχωριστή μορφολογία που αντανακλά τη ζωή της εργατικής τάξης.

Παρά τις κακές συνθήκες διαβίωσης, αυτή η αρχιτεκτονική μορφή διατηρήθηκε μέχρι και τον 20ό αιώνα. Οι ανησυχίες για την υγιεινή και αργότερα η ύφεση στην κλωστοϋφαντουργία οδήγησαν στην κατεδάφιση των περισσότερων courées. Μόνο μια χούφτα παρέμειναν, που εξακολουθούν να κατοικούνται και, σε κάποιο βαθμό, να βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Ωστόσο, η σημερινή στάση του δήμου, που ευνοεί την κατεδάφιση στο πλαίσιο ενός νέου σχεδίου αστικής ανακαίνισης, αποτελεί σημαντική απειλή.

Η αγορά Palais du Midi

Η αγορά Palais du Midi, αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά κτίρια της αρχιτεκτονικής των Βρυξελλών. Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Βίναντ Γιάνσενς το 1875, το κτίριο με πρόσοψη μήκους 175 μέτρων, εγκαινιάστηκε το 1880 και ακόμα και σήμερα βρίσκεται σε άριστη κατάσταση από άποψη συντήρησης στεγάζοντας πολλές δημόσιες υπηρεσίες και άλλες εγκαταστάσεις, όπως ένα γυμνάσιο, ένα αθλητικό συγκρότημα και περίπου 30 καταστήματα.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Tobias (@tobias.d.bxl)

Αποτελεί σημαντικό κοινωνικό και πολιτιστικό κόμβο για τους κατοίκους της περιοχής και προσελκύει κι άλλους από την ευρύτερη περιοχή. Η επικείμενη κατασκευή μιας νέας γραμμής του μετρό αποτελεί σημαντική απειλή, καθώς τα σχέδια ανάπτυξης προβλέπουν τη μερική κατεδάφιση του κτιρίου, η οποία θα διατηρήσει μόνο τις προσόψεις του.

Μνημεία που απειλούνται από έλλειψη πόρων

Το παλάτι του Sztynort

Άλλα μνημεία απειλούνται όχι από την υπερβολική χρήση αλλά από έλλειψη κονδυλίων. «Φωλιασμένο» μέσα στις εκπληκτικά όμορφες λίμνες Μασουριάν, το παλάτι στο Sztynort αποτελεί έναν αγαπημένο προορισμό στην Πολωνία, που φημίζεται για τις μαγευτικές εικόνες και την πλούσια ιστορία του. Χτίστηκε μεταξύ 1689 και 1691 από τη γερμανική οικογένεια ευγενών Λέντορφ. Το παλάτι αποτελεί μια καλλιτεχνική αναπαράσταση της εποχής του, διαθέτοντας 1.500 τετραγωνικά μέτρα με σχολαστικά ζωγραφισμένες πλάκες οροφής. Παρά τη φθορά στην εμφάνισή του από το πέρασμα των χρόνων, το παλάτι παραμένει σημείο αναφοράς για τον τουρισμό και την περιφερειακή ανάπτυξη.

Η σημασία του παλατιού στο Sztynort ξεπέρασε τα γεωγραφικά του όρια, καθώς τράβηξε την προσοχή των κυβερνητικών Αρχών τόσο στην Πολωνία όσο και στη Γερμανία.

Ωστόσο το παλάτι του οποίου ο πρώην Γερμανός ιδιοκτήτης εκτελέστηκε για το ρόλο του στην απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ το 1944, δεν διαθέτει τα 30 εκατομμύρια ευρώ που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της ανακατασκευής του, γεγονός που το τοποθετεί σε κίνδυνο.

Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Μιλάνο

Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου στην «καρδιά» του Μιλάνου ολοκληρώθηκε τον 15ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες που το διακοσμούν και τα πλαϊνά παρεκκλήσια, που έχουν φιλοτεχνηθεί από ζωγράφους της Λομβαρδίας και άλλους διάσημους Ευρωπαίους καλλιτέχνες, εμπλουτίζουν τον χώρο με σημαντική ιστορική και καλλιτεχνική αξία. Τη δεκαετία του 1950, μετά την ανοικοδόμηση της δεξιάς πτέρυγας και την ενοποίηση των παρεκκλησίων του αριστερού κλίτους, ορισμένες από τις τοιχογραφίες ξηλώθηκαν και επανατοποθετήθηκαν.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Chiara Cazzamali | Milano (@megliounpostobello)

Παρόλο που οι στέγες επισκευάστηκαν πριν από περίπου 20 χρόνια, ο χώρος υποβαθμίζεται ραγδαία, με συνέπεια την απώλεια τμημάτων των τοιχογραφιών του 15ου αιώνα, καθώς υπάρχει έλλειψη πόρων για τις απαιτητικές εργασίες που απαιτούνται για τη διαφύλαξή του.

Κίνδυνος λόγω εκμετάλλευσης

Ο αρχαιολογικός χώρος του Muret e Portës στο Δυρράχιο

Ο αρχαιολογικός χώρος του Muret e Portës, που βρίσκεται πάνω στον αρχαίο δρόμο της Εγνατίας, παρουσιάζει κατάλοιπα από την αρχαϊκή, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο. Ωστόσο, η τοποθεσία είναι πολύ εκτεθειμένη, στη μέση μιας αποβάθρας φόρτωσης και εκφόρτωσης του λιμανιού του Δυρραχίου. Παρά το γεγονός ότι η τοποθεσία έχει χαρακτηριστεί ως «προστατευμένη», βρίσκεται σε εξέλιξη ένα κατασκευαστικό έργο με στόχο την ανάπτυξη ενός σύγχρονου λιμανιού.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Amfora.al (@amfora.al)

Σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποίησε ο αρχαιολόγος Απόλλων Μπάτσε και ανέφερε η Amfora Media τον Δεκέμβριο του 2023, η εταιρεία που έχει αναλάβει το έργο για την κατασκευή του σύγχρονου λιμανιού, κατέστρεψε 78 μέτρα από το δυτικό αμυντικό τείχος μήκους 140 μέτρων. Ο πύργος και το ανατολικό τείχος μήκους 62 μέτρων πρέπει επειγόντως να προστατευθούν.

Σπίτι του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού στο Σάμπατς, Σερβία

Το Σπίτι του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού στο Σάμπατς χτίστηκε το 1962. Λειτουργώντας ως ένα ζωντανό πολιτιστικό και κοινωνικό κέντρο, αποτελεί το επίκεντρο ποικίλων εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων που προάγουν τη δημιουργικότητα και τις πολιτιστικές ανταλλαγές εδώ και γενιές. Μια έρευνα υπογράμμισε το έντονο ενδιαφέρον της κοινότητας για τη διατήρηση του κτιρίου που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης Σάμπατς.

Η πρωταρχική απειλή που αντιμετωπίζει είναι το ενδεχόμενο καταστροφής του, με τον κίνδυνο η τοπική αυτοδιοίκηση να πουλήσει το κτίριο σε κάποιον επενδυτή. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αποτελούν επίσης απειλή. Χωρίς άμεση αποκατάσταση η ταράτσα της οροφής θα μπορούσε να υποστεί ζημιά λόγω της έκθεσης στις καιρικές συνθήκες.

Καταστροφές από σεισμούς

Η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Αλτινοζού

Άλλα ιστορικά μνημεία έχουν υποστεί σημαντικές καταστροφές από σεισμούς με αποτέλεσμα να απειλείται η ύπαρξή τους. Η ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται στη συνοικία Σαρινλάρ του Αλτινοζού στην επαρχία του Χατάι, αποτελεί σημείο συγκέντρωσης και πολιτιστικό κέντρο για περισσότερα από χίλια χρόνια.

Ο σεισμός της 6ης Φεβρουαρίου 2023 είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση τμημάτων του κτιρίου, ζημιές στον τρούλο και τη δημιουργία ρωγμών στους τοίχους. Η αμέλεια μπορεί να επιδεινώσει περαιτέρω τα δομικά προβλήματα. Χωρίς μέτρα αποκατάστασης, περαιτέρω ζημιές στην οροφή και τον τρούλο της εκκλησίας θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο κατάρρευσης ολόκληρου του κτιρίου.

Η Σιδηρά Πύλη της Αντιόχειας

Η Σιδηρά Πύλη της Αντιόχειας επίσης στην επαρχία του Χατάι κατέχει σημαντική αξία πολιτιστικής κληρονομιάς. Πιστεύεται ότι εκεί ο Άγιος Πέτρος συγκέντρωσε την πρώτη χριστιανική κοινότητα. Αυτή η πέτρινη κατασκευή ύψους 18 μέτρων είναι η μόνη σωζόμενη πύλη από τις πέντε στην περιοχή της Αντιόχειας. Τοποθετημένη σε ένα πέρασμα ψηλά πάνω από την πόλη, η Σιδηρά Πύλη λειτουργεί ως φράγμα, στρατηγικά κατασκευασμένο για να ρυθμίζει τους χείμαρρους του ποταμού Παρμένιου κατά τη διάρκεια των πλημμυρών της πόλης.

Οι ζημιές στην πύλη λόγω του σεισμού της 6ης Φεβρουαρίου 2023 είναι ευδιάκριτες. Παρόλο που δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος κατάρρευσης και ολικής απώλειας του μνημείου, απαιτείται επείγουσα δράση για τη στήριξη και την προστασία της δομής από τις επιπτώσεις της περαιτέρω φθοράς.

Η συναγωγή στη Σιένα

Η συναγωγή των τελών του 18ου αιώνα στη Σιένα της Ιταλίας είναι εδώ και καιρό δημοφιλής στους επισκέπτες τόσο λόγω της επιβίωσής της όσο και λόγω της κομψότητας της και πιθανότατα δεν θα βρισκόταν στη λίστα αν δεν είχε υποστεί ζημιές από σεισμό το 2023.

Η συναγωγή είναι ένα από τα λίγα παραδείγματα στην Ευρώπη μιας συναγωγής προ του 19ου αιώνα που δεν έχει καταστραφεί και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από την τοπική κοινότητα. Χτίστηκε το 1786 από τον αρχιτέκτονα Τζουζέπε ντελ Ρόσο και αποτελεί ένα από τα σπάνια παραδείγματα αρχιτεκτονικής που αναδεικνύει ένα μείγμα ροκοκό και νεοκλασικών στοιχείων στην περιοχή. Το κτίριο προσελκύει χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο.

Ο σεισμός του Φεβρουαρίου 2023 προκάλεσε ζημιές στο θόλο της συναγωγής, συμπεριλαμβανομένων των τοίχων και της οροφής, οι οποίες παραμένουν δομικά ασταθείς. Η είσοδος της αίθουσας προσευχής έχει αποκλειστεί, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να δουν την αίθουσα χωρίς να έχουν πραγματική πρόσβαση σε αυτήν. Το έργο αποκατάστασης της συναγωγής πήρε έγκριση από τους εποπτικούς φορείς, αλλά αναζητά χρηματοδότηση.

Το μεσαιωνικό οχυρό Άμπερντ

Στην Αρμενία, το μεσαιωνικό οχυρό Άμπερντ υποβάλλεται σε εργασίες για να αποτραπεί η κατάρρευσή του, αλλά χρειάζεται περισσότερη διεθνής υποστήριξη για να διασφαλιστεί ότι η δομή μπορεί να ενισχυθεί.

Το Άμπερντ βρίσκεται στη νότια πλαγιά του όρους Αραγκάτς και περιλαμβάνει μια αμυντική δομή, ένα κάστρο, μια εκκλησία, ένα λουτρό και άλλα βοηθητικά κτίρια, με περίπλοκη λιθοδομή και σχεδιασμό. Εγκαταλελειμμένη για αιώνες, η τοποθεσία αναβίωσε τον 20ό αιώνα με αρχαιολογικές ανασκαφές και την αποκατάσταση της εκκλησίας, του λουτρού και των πυλών. Παρ’ όλα αυτά, το κάστρο του 7ου αιώνα επιμένει να παρακμάζει σταδιακά.

Η βλάστηση επιδεινώνει περαιτέρω την υποβάθμιση του μνημείου, καθώς οι ρίζες της εισχωρούν βαθύτερα. Σε συνδυασμό με τις σεισμικές δονήσεις υπάρχει αυξημένος κίνδυνος δομικής κατάρρευσης, προκαλώντας δυνητικό κίνδυνο για τους επισκέπτες.

Πώς έγινε η επιλογή

Τα προαναφερθέντα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς που απειλούνται με εξαφάνιση επιλέχθηκαν από διεθνή συμβουλευτική επιτροπή, η οποία αποτελείται από εμπειρογνώμονες σε θέματα ιστορίας, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, συντήρησης, ανάλυσης έργων και χρηματοδότησης.

Η επιλογή έγινε με βάση την εξαιρετική σημασία της κληρονομιάς και την πολιτιστική αξία καθενός από τα μνημεία, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Επίσης, ο βαθμός εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των χώρων θεωρήθηκαν κρίσιμες. Ένα άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για τη βιώσιμη κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη.