Υπήρχε άνοια στην αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη;

Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η άνοια ήταν πάντα μαζί μας, ξεκινώντας από τον αρχαίο κόσμο. Μια νέα ανάλυση κλασικών ελληνικών και ρωμαϊκών ιατρικών κειμένων δείχνει ότι η σοβαρή απώλεια μνήμης, η οποία πλέον έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας, ήταν εξαιρετικά σπάνια πριν από 2.000 με 2.500 χρόνια, κατά την εποχή του Αριστοτέλη, του Γαληνού και του Πλίνιου του Πρεσβύτερου.

Μελέτη του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας και δημοσιεύτηκε στο Journal of Alzheimer’s Disease, ενισχύει την ιδέα ότι η νόσος του Alzheimer και οι σχετικές άνοιες είναι ασθένειες του σύγχρονου περιβάλλοντος και του τρόπου ζωής, για τις οποίες ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό ο καθιστικός τρόπος ζωής και η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση.

«Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολύ λίγες αναφορές σε κάτι που μπορεί να μοιάζει με ήπια γνωστική εξασθένηση. Όταν φτάσαμε στους Ρωμαίους, βρήκαμε τουλάχιστον τέσσερα ρητά που υποδεικνύουν σπάνιες περιπτώσεις προοδευτικής άνοιας – δεν μπορούμε όμως να πούμε αν πρόκειται για νόσο Αλτσχάιμερ. Υπάρχει λοιπόν μια εξέλιξη από τους αρχαίους Έλληνες στους Ρωμαίους», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Caleb Finch.

Οι αρχαίοι Έλληνες αναγνώριζαν ότι η γήρανση συνήθως οδηγεί σε προβλήματα μνήμης που θα ονομάζαμε ήπια γνωστική εξασθένηση, αλλά τίποτα δεν πλησίαζε τη σοβαρή απώλεια μνήμης, ομιλίας και σκέψης που προκαλείται από τη νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλους τύπους άνοιας.

«Η ηλιθιότητα των ηλικιωμένων…»

Ο Finch και ο ιστορικός Stanley Burstein, μελέτησαν ένα μεγάλο σύνολο αρχαίων ιατρικών συγγραμμάτων από τον Ιπποκράτη και τους ακόλουθους του. Το κείμενο απαριθμεί παθήσεις των ηλικιωμένων όπως κώφωση, ζάλη και πεπτικές διαταραχές, αλλά δεν γίνεται λόγος για απώλεια μνήμης.

Αιώνες αργότερα, στην Αρχαία Ρώμη, εμφανίζονται αναφορές. Ο Γαληνός σημειώνει ότι στην ηλικία των 80 ετών, μερικοί ηλικιωμένοι αρχίζουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εκμάθηση νέων πραγμάτων. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος σημειώνει ότι ο γερουσιαστής και διάσημος ρήτορας Valerius Messalla Corvinus ξέχασε το όνομά του. Ο Κικέρων σημείωσε σοφά ότι «η ηλιθιότητα των ηλικιωμένων… είναι χαρακτηριστικό των ανεύθυνων ηλικιωμένων, αλλά όχι όλων».

Ο Finch προσθέτει ότι καθώς αυξανόταν η πληθυσμιακή πυκνότητα των ρωμαϊκών πόλεων, η ρύπανση αυξήθηκε, γεγονός που συνέβαλε στην αυξημένη συχνότητα γνωστικής παρακμής. Επιπλέον, οι Ρωμαίοι αριστοκράτες χρησιμοποιούσαν δοχεία μαγειρέματος με μόλυβδο, σωλήνες νερού από μόλυβδο και πρόσθεταν ακόμη και οξικό μόλυβδο στο κρασί για να το γλυκάνουν, δηλητηριαζόμενοι άθελά τους από μια ισχυρή νευροτοξίνη.

Αυτή η έρευνα δεν μελέτησε μόνο τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την Αρχαία Ελλάδα. Ελλείψει δημογραφικών δεδομένων, οι επιστήμονες στράφηκαν σε ένα άλλο μοντέλο αρχαίας γήρανσης: τους σύγχρονους Ινδιάνους Tsimane, έναν αυτόχθονα λαό του Αμαζονίου της Βολιβίας.

Οι Tsimane, όπως οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, ακολουθούν έναν προβιομηχανικό τρόπο ζωής, είναι πολύ σωματικά δραστήριοι και έχουν εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά άνοιας. Μια διεθνής ομάδα ερευνητών διαπίστωσε ότι μεταξύ των ηλικιωμένων ατόμων Tsimane, μόνο το 1% περίπου πάσχει από άνοια. Συγκριτικά, η άνοια επηρεάζει το 11% των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με την Ένωση Αλτσχάιμερ.

«Τα δεδομένα των Τσιμάνε είναι πολύτιμα. Αυτός είναι ο καλύτερα τεκμηριωμένος πληθυσμός ηλικιωμένων με ελάχιστη άνοια και όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το περιβάλλον καθορίζει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας», κατέληξαν οι επιστήμονες.