Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος ΙΑ’)

Ένα σαφώς μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από εκείνο που περιλαμβάνουν το δεύτερο, το τρίτο και το τέταρτο βιβλίο του –τα τρία έτη πολέμου– περικλείεται στο πέμπτο βιβλίο του Θουκυδίδη (Ιστοριών Ε). Οι εδώ περιγραφές καλύπτουν την περίοδο από το δέκατο έτος του πολέμου έως το χειμώνα του δέκατου έκτου έτους, συμπεριλαμβάνοντας την ειρήνη που έμεινε στην ιστορία ως Νικίειος και διήρκεσε –μολονότι θεωρητικώς πεντηκονταετής και συμπληρωμένη με μια αμυντική συμμαχία μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων– έξι χρόνια και δέκα μήνες, από το 421 π.Χ. έως το 415 π.Χ. (έναρξη της Σικελικής Εκστρατείας των Αθηναίων).

Στην αρχή του πέμπτου βιβλίου γίνεται αναφορά στο θάνατο του σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα, στην Αμφίπολη το 422 π.Χ., που συνέπεσε με την εκεί συντριβή των Αθηναίων αλλά και το θάνατο μιας επίσης ηγετικής προσωπικότητας της αντίπαλης πλευράς, του αθηναίου πολιτικού και στρατηγού Κλέωνος.

Η ειρήνη που συνήφθη το 421 π.Χ., η περίφημη Νικίειος Ειρήνη –στη συνομολόγησή της διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο ο αθηναίος στρατηγός Νικίας, εξ ου και η ονομασία της–, ήταν απόρροια της έντονης και ειλικρινούς επιθυμίας και των δύο στρατοπέδων –βασιλιάς των Λακεδαιμονίων ήταν τότε ο Πλειστοάναξ– να επιτευχθεί μια τέτοια συμφωνία στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο. Ο Θουκυδίδης, αναγνωρίζοντας τη σημασία του γεγονότος αυτού, το χρονολογεί –όπως, θυμίζουμε, και την έναρξη των εχθροπραξιών, το 431 π.Χ.– με τον πλέον επίσημο τρόπο, αναφέροντας τον τότε έφορο της Σπάρτης και τον τότε επώνυμο άρχοντα της Αθήνας. Όμως, ο μέγας ιστορικός καθιστά παράλληλα σαφή την άποψή του ότι η εν λόγω συνθήκη ειρήνης, παρ’ όλο που Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι είχαν δεσμευτεί με σπονδές και όρκους, έκρυβε μέσα της εξαρχής τα σπέρματα της διχόνοιας και της νέας ένοπλης σύγκρουσης.

Με άλλα λόγια, ο Θουκυδίδης διατείνεται ότι τα –λιγοστά εντέλει– χρόνια της ειρήνης δεν αποτέλεσαν διακοπή του μεγάλου εικοσιεπτάχρονου πολέμου, αλλά στην πραγματικότητα ένα τμήμα του. Όπως επισημαίνει, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν έκαναν μεν επιδρομές η μια στο έδαφος της άλλης, αλλά έβλαπταν όσο μπορούσαν η μια την άλλη, έως ότου, οδηγημένες από την ανάγκη των πραγμάτων, ενεπλάκησαν και πάλι σε ανοιχτή πολεμική αναμέτρηση.

Κατά τα άλλα, η περιγραφή των εξελίξεων που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της άστατης ή αμφίβολης αυτής ειρήνης –ύποπτος ανακωχή χαρακτηρίζεται από τον Θουκυδίδη– υπολείπεται φανερά των περιγραφών που συναντούμε στα προηγούμενα βιβλία, γεγονός που εμβάλλει σε ορισμένους τουλάχιστον μελετητές την υποψία ότι η εργασία του συγγραφέα έμεινε εδώ ανολοκλήρωτη. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, το τελευταίο τμήμα του πέμπτου βιβλίου είναι όχι απλώς καλοδουλεμένο αλλά και ένα από τα πλέον αξιόλογα ολόκληρου του συγγραφικού έργου του Θουκυδίδη από απόψεως περιεχομένου. Σε αυτό εξιστορείται η τύχη της Μήλου, όπου είχε σταλεί αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα το 416 π.Χ. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους αθηναίους απεσταλμένους και τους ταγούς της πολιτείας των Μηλίων λαμβάνουν τη μορφή διαλογικής αντιπαράθεσης, μοναδικής στο λαμπρό ιστορικό έργο του Θουκυδίδη.

Οι Μήλιοι, λακεδαιμόνιοι άποικοι ευρισκόμενοι στην τραγική θέση του αδύναμου ουδετέρου και προσπαθώντας απεγνωσμένα να διατηρήσουν την ειρήνη τους, τίθενται αντιμέτωποι με τον αθηναϊκό ιμπεριαλισμό, που δεν ανέχεται μια τέτοια στάση. Οι Αθηναίοι, στηριγμένοι στην ισχύ τους και προτάσσοντας το συμφέρον τους, προβάλλουν τα επιχειρήματά τους αδιαφορώντας ανενδοίαστα για τα ορθά και τα δίκαια, για την τιμή των συνομιλητών τους. Υποστηρίζουν κυνικά ότι ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του, ενώ ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του. Οι Μήλιοι, αν και γνωρίζουν πως είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντισταθούν στους Αθηναίους, αρνούνται να ακολουθήσουν το δρόμο της ευτέλειας και της ανανδρίας. Έτσι, αρνούμενοι πεισματικά να λάβουν υπόψη τους τις προειδοποιήσεις των Αθηναίων, δηλώνουν στους αντιπροσώπους τους πως θα αγωνιστούν και θα προσπαθήσουν να σωθούν, στηριζόμενοι στην εύνοια των θεών και στη βοήθεια των λακεδαιμονίων συμμάχων τους. Το πέμπτο βιβλίο τελειώνει με την περιγραφή των αθηναϊκών αντιποίνων μετά την πολιορκία και την παράδοση των Μηλίων: όλοι οι συλληφθέντες ενήλικοι άνδρες φονεύθηκαν και τα γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στη δουλεία, ενώ αθηναίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν στο νησί.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο αθηναίος στρατηγός Νικίας, ο οποίος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη σύναψη της ειρήνης του 421 π.Χ.

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Α’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Γ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Δ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ε’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος ΣΤ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ζ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος H’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Θ’)

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Ι’)